بوی بد دهان یا هالیتوزیس و روش های درمان

بوی بد دهان یا تنفس بد بو که به آن هالیتوزیس نیز گفته می ‌شود یک وضعیت آزاردهنده است که در اغلب افراد موجب استرس و اضطراب می ‌شود. با اینکه داروخانه ‌ها پر از آدامس‌ ها، خوشبوکننده‌ های دهان، دهانشویه ‌ها و سایر محصولات جهت رفع یا درمان بوی بد دهان هستند اما بیشتر این محصولات تاثیری موقتی برای برطرف کردن این وضعیت داشته و درمانی دائمی محسوب نمی ‌شوند. در این مقاله تلاش شده تا درباره علل این معضل و برخی از مهم ‌ترین روش‌ های برطرف کردن آن نکاتی ارائه شود.

علائم هالیتوز

ویژگی‌ ها و علائم همراه با هالیتوزیس می‌ توانند شامل این موارد باشند:

• لایه ‌ای سفید روی زبان خصوصاً در عقب زبان
• خشکی دهان
• انباشتگی پلاک در اطراف دندان‌ ها
• ترشح مخاط از حفره‌ های بینی در دهان، یا خلط
• بد بویی دهان در هنگام صبح و سوزش زبان
• بزاق غلیظ و نیاز مداوم به خالی کردن گلو از مایعات مخاطی
• مزه فلزی تلخ یا ترش همیشگی در دهان

شایع ترین علل و دلایل بوی بد دهان کدامند؟

به طور کلی بوی بد دهان ممکن است منشأ داخل دهانی یا خارج دهانی داشته باشد و معمولاً عوامل داخل دهانی بسیار شایع ‌تر هستند. این بو عمدتاً در اثر فعالیت و تکثیر باکتری ‌های داخل دهانی است. فعالیت این باکتری ‌ها منجر به تولید مولکول‌ های شیمیایی حاوی سولفور می شود که بوی ناخوشایندی دارند. در ادامه توضیح داده خواهد شد که فعالیت باکتری ها به چه شکل و از چه طریقی موجب بوی بد دهان می شوند.

دندان ‌ها و لثه ‌ها

شایع ‌ترین دلایل بوی نامطبوع دهان را باید در لثه ‌ها و دندان‌ ها یافت. باقی‌ ماندن پلاک میکروبی روی دندان باعث ایجاد پوسیدگی دندان می‌ شود که در صورت پیشرفت و ایجاد حفره به محلی مملو از باکتری و محصولات باکتریایی تبدیل می‌ شود که خود از عوامل بوی بد دهان است. پیشرفت پوسیدگی به نوبه خود باعث التهاب و عفونت ریشه‌ ها و ایجاد آبسه ‌های دندانی خواهد شد که خود از دیگر عوامل بوی بد دهان خواهد بود. شیار لثه ‌ای یک ناحیه آناتومیک طبیعی است که عمق آن می‌ تواند بین ۱ تا ۳ میلیمتر باشد. در بیماری ‌های لثه ای شیار لثه از حد طبیعی عمیق ‌تر شده و اغلب قابل تمیز کردن با مسواک و نخ دندان نیست و محل مناسبی برای تجمع باکتری‌ ها محسوب می ‌شود. لثه ملتهب بسیار مستعد خونریزی است و با کوچکترین تحریکی خون می‌ آید که خود نیز از عوامل ایجاد بوی نا ‌خوشایند است. عدم درمان ژنژیویت، آن را به پریودنتیت تبدیل می‌ کند که از مرحله قبل وخیم ‌تر است و به همان نسبت باعث بوی زننده‌ ای می ‌شود. جرم ‌های زیر لثه که در زیر لبه لثه قرار گرفته و به راحتی دیده نمی ‌شوند نقش اصلی را در بروز بیماری لثه دارند و می ‌توانند عاملی در بروز بوی بد دهان در افراد باشند.

خشکی دهان

بزاق از ترکیب ‌های بسیار با ارزشی است که دهان را به طور دائم تمیز می‌ کند. همچنین بزاق ترکیب ‌های حاصل از باکتری‌ های پوسیدگی‌ زا را خنثی و به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می ‌کند. بنابراین یکی از عوارض کمبود بزاق می‌ تواند بوی بد دهان باشد. کم آب شدن بدن به هر دلیلی مانند تشنگی و گرسنگی طولانی یا مصرف برخی داروها می ‌تواند باعث خشکی دهان شود. هنگام خواب میزان ترشح بزاق به طور طبیعی کاهش می ‌یابد که دلیل مهم بوی خاص دهان در ابتدای صبح است به خصوص در افرادی که خر خر می‌ کنند یا با دهان باز می‌ خوابند. گاهی خشکی دهان می‌ تواند به صورت ثانویه به دنبال یک بیماری یا استفاده از داروها ایجاد شود. در این نوع خشکی دهان، بزاق یا اصلا وجود ندارد یا بسیار اندک است و بوی بد ناشی از آن نیز اغلب شدید است.

سیگار و دخانیات

دود سیگار به علت بوی تند ترکیب شیمیایی آن باعث خشکی دهان و همچنین مستعد کردن محیط برای ایجاد بیماری‌ های لثه می‌ شود.

زبان

سطح زبان مملو از پرزهای چشایی است که طبعاً بین پرزها، شیارها و فضا هایی تشکیل می ‌شود به طوری که عمق این شیارها خصوصاً در قسمت عقب زبان بسیار بیشتر است. این فضا ها منطقه مناسبی برای رشد و تکثیر باکتری ‌های گرم منفی است که باعث بوی بد دهان می ‌شوند.

مصرف غذاها و نوشیدنی های قوی

مصرف برخی غذاها می‌ تواند باعث بد بو شدن دهان شود. برخی از این خوراکی ها که می توانند بوی بدی در دهان و نفس ایجاد کنند سیر، پیاز و یا قهوه هستند. برای مثال اگر شما سیر یا پیاز بخورید، معده شما هنگام هضم این غذا ها روغن های موجود در ساختار آن ها را جذب میکند و روانه جریان خون می کند. . این روغن ها وارد جریان خون شما شده و به ریه های شما می روند. درنهایت این مواد باعث آزاد شدن بوهای نا مطبوعی از نفس شما خواهند شد که می تواند از 24 ساعت تا 72 ساعت در تنفس شما وجود داشته باشند. و باعث بوی بد دهان شود.

بیماری‌های سیستمیک

در افراد مبتلا به دیابت حالتی به نام کتواسیدوز دیابتی وجود دارد که در آن بدن قادر به شکستن گلوکز و استفاده از آن به‌ عنوان مهمترین منبع انرژی نیست. در این حالت بدن شروع به شکستن چربی می ‌کند و به دنبال آن در بدن یک ماده شیمیایی به نام کتون تولید می ‌شود که منجر به تولید نفس نامطبوع در بیماران دیابتی می ‌شود.

دیابت و بوی بد دهان

نارسایی کبدی یکی دیگر از دلایل بوی نامطبوع دهان است و گاهی این علامت در تشخیص زود هنگام بیماری‌ های کبدی بسیار موثر است. نفس افراد مبتلا به نارسایی مزمن کلیه معمولاً بوی ماهی یا آمونیاک می ‌دهد که دلیل آن غلظت بالای اوره در بزاق است. سینوزیت، برونشیت و تورم لوزه‌ ها از دیگر عوامل بوی بد دهان هستند. همان طور که می‌ دانید سینوس‌ ها به محیط داخل دهان راه دارند و می‌ توانند عفونت و باکتری ‌ها را به آنجا منتقل کنند که این یکی از اصلی ‌ترین دلایل بوی بد دهان است. بازگشت اسید معده به سمت بالا و ورود آن به دهان یکی از دلایل بوی بد دهان است. تحقیقات نشان داده‌ اند که باکتری هلیکو باکتر پیلوری که موجب زخم معده می ‌شود، اگر وارد دهان شود باعث بوی نامطبوع دهان می‌ شود. رفلاکس معده می‌ تواند علاوه بر بوی بد دهان، منجر به حساسیت دندان‌ ها در برابر سرما و گرما شود.

برای درمان و رفع بوی بد دهان یا هالیتوز چه کنیم؟

در بیشتر موارد دنبال کردن نکات و موارد ساده زیر می ‌تواند به راحتی به درمان هالیتوزیس کمک کند. همچنین افرادی که به صورت مزمن با هالیتوزیس مواجه هستند بهتر است با یک پزشک یا متخصص دندانپزشک در این خصوص مشورت کنند.

رعایت بهداشت دهان

غالباً توجه به بهداشت دهان و رسیدگی به پاتولوژی دندانی مشکل را برطرف می‌ کند. استفاده از مسواک و نخ دندان و حذف پلاک میکروبی می تواند یکی از بهترین درمان های خانگی هالیتوزیس باشد. این کار علاوه بر کاهش یا از بین بردن هالیتوزیس به افزایش سلامت دندان ها نیز کمک می کند.

تمیز کردن زبان

لایه زرد یا سفید رنگ روی زبان می‌ تواند یکی از شایع ترین علت های بوی بد دهان به خصوص در اوایل صبح باشد. تمیز کردن زبان باید دو بار در روز به کمک تمیز کننده زبان انجام شود. تمیز کننده‌ های زبان را باید به آرامی و بدون آسیب رساندن به جوانه ‌های چشایی روی زبان استفاده نمود.

استفاده از دهانشویه های بهداشتی

برخی از دهانشویه ‌ها می ‌توانند به صورت موقت به رفع بوی بد دهان کمک کنند. چنانچه علت بوی نامطبوع دهان مشکل اساسی و زمینه ای نباشد دهانشویه ‌های بهداشتی می ‌توانند علاوه بر خوش بو کردن دهان باکتری های مضر داخل دهان را نیز از بین ببرند. برای اینکه بتوانید یک دهانشویه مناسب تهیه کنید می توانید از متخصص دندانپزشک خود کمک بگیرید.

نوشیدن آب

خشکی دهان به هر دلیل که باشد محل بسیار مناسبی برای فعالیت باکتری ‌ها ایجاد می ‌کند که موجب بد بویی دهان می ‌شود. برای حفظ رطوبت دهان و کاهش تکثیر باکتری‌ ها، وجود بزاق دهان ضروری است. تولید بزاق با توازن آب بدن رابطه نزدیکی دارد در نتیجه باید در طول روز به مقدار کافی آب نوشید.

ترمیم دندان‌های پوسیده

حذف باکتری‌ های دهان در رفع بوی نا مطبوع دهان بسیار موثر است. همچنین جرم‌ گیری دندان ‌ها با قلم‌ های دستی و اولتراسونیک و حذف جرم ‌های بالا و زیر لثه‌ ای در برطرف شدن این وضعیت بسیار کمک کننده است. به جز این، ترمیم دندان هایی که دچار پوسیدگی گسترده شده یا به دلیل سایر عوامل دچار شکستگی و آسیب شده، می تواند تا حد زیادی به رفع بوی بد دهان کمک کند.

درمان ضایعات غیردهانی

اگر علت اصلی بوی نا مطبوع برخی ضایعات موجود در بینی، سینوس‌ ها، حلق، معده، ریه ‌ها و بیماری‌ های سیستمیک باشد، باید به موقع تشخیص داده شده و متناسب با هر علت درمان در نظر گرفته شود.

درمان بیماری های لثه

همانطور که اشاره شد، بیماری های لثه ای می تواند یکی از علت های اصلی بوی بد دهان باشد. اگر به هر شکلی به بیماری لثه مبتلا هستید، متخصص دندانپزشک ممکن است به شما پیشنهاد دهد که به یک پریودنتیست یا متخصص لثه مراجعه کنید تا طرح درمان مناسب با وضعیت لثه شما را آغاز کند.

کاهش مصرف غذاهایی که می توانند منشاء بوی بد دهان باشند.

برخی میوه‌ ها، سبزیجات و غذاها نیز می‌ توانند باعث بد بویی دهان شوند. پس از مصرف این خوراکی‌ ها موادی به جریان خون شما راه می‌ یابند و از آنجا برای دفع شدن به ریه‌ ها می‌ روند. برای کاهش بوی نا مطبوع ناشی از این خوراکی ها بهتر است مصرفشان را کاهش داد.

کاهش مصرف سیگار

سیگار علاوه بر ایجاد سرطان، می‌ تواند به لثه‌ ها نیز آسیب برساند، باعث تغییر رنگ دندان ها شده و بوی بدی در مجاری تنفسی ایجاد کند. بهتر آن است که مصرف سیگار را به کلی ترک کرد اما کاهش مصرف آن و یا جایگزین کردن سیگار با آدامس های حاوی نیکوتین و یا روش های دیگر برای افرادی که قادر به ترک آن نیستند می تواند نقش مهمی در رفع بوی بد دهان داشته باشد.

جویدن آدامس حاوی زایلیتول

باکتری های موجود در دهان از قند و یا شکر مواد غذایی که ما مصرف می کنیم تغذیه می کنند و از آن ها برای تولید اسید استفاده می کنند.  این روند به مرور زمان باعث تحلیل مینای دندان و ایجاد بوی بد در دهان می شود. می توان با جویدن آدامس زایلیتول (قندی که برای دندان ها مفید است) علاوه بر تحریک ترشح بیشتر بزاق به از بین بردن باکتری های ایجاد کننده بوی نا مطبوع دهان کمک کرد.

چگونه از بوی بد دهان پیشگیری کنیم؟

برای اینکه دهانمان خوشبو باشد و احتمال بد بو شدن آن کاهش یابد، می توانیم برخی از اقدامات پیشگیرانه زیر را انجام دهیم:

• دندان های خود را در طول شبانه روز دو بار مسواک بزنید.
• بلافاصله پس از اتمام وعده غذایی مسواک نزنید.
• از خمیر دندان آنتی باکتریال و حاوی فلوراید برای شستشوی دندان ها استفاده کنید.
• پس از هر بار مسواک زدن نخ دندان بکشید تا بقایای مواد غذایی برداشته شده و باکتری ها چیزی برای تغذیه مابین دندان ها نداشته باشند.
• همیشه و مخصوصا در ابتدای صبح زبان خود را نیز مسواک بزنید.
• برای کاهش یا پیشگیری از بوی بد دهان همواره از دهانشویه های حاوی مواد آنتی باکتریال استفاده کنید.
• از دهانشویه های آنتی باکتریال بیشتر از 2 بار در هفته استفاده نکنید زیرا باعث به هم خوردن تعدل باکتری های داخل دهان، تغییر رنگ و لکه روی دندان ها و کاهش حس چشایی شما می شود.
• مسواک خود را همواره تمیز نگاه دارید.
• حداقل روزی یک بار بریج دندان، دندان مصنوعی، نگهدارنده ارتودنسی یا محافظ دهان خود را تمیز کنید.
• خشکی دهان خود را درمان کنید. (برای مثال برای تحریک جریان بزاق، آدامس های بدون قند بجوید زیرا بزاق در مبارزه با باکتری های دهان نقش دارد، آب زیادی بنوشید و از مصرف الکل و استعمال دخانیات خودداری کنید.)
• یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید.
• در رژیم غذایی خود از سبزیجات و میوه ها استفاده کرده و از غذا های چسبناک و شیرین پرهیز کنید.
• به طور منظم به منظور چکاپ و معاینات دندانپزشکی به مطب دندانپزشکی مراجعه کنید.
• دو بار در طول سال جرم گیری دندان انجام دهید.

سوالات متداول

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران