سایش دندان چیست و راه حل ترمیم آن کدام است؟
کی دیگر مشکلاتی که برای دندان ها پیش می آید سایش یا ساییدگی دندان است. این ساییدگی دندان به این صورت که بافت دندان بین می روند. در حقیقت هرچه سن افراد بالاتر می رود سایش دندان ها نیز و بیشتر می شود. بدین صورت که مینای دندان نازک تر می شود و دنتین یا عاج دندان بیشتر در معرض دید قرار می گیرد که این امر سبب تغییر رنگ، حساسیت، کوتاهی و… دندان ها می شود.
سایش یا ساییدگی دندان به معنای از بین رفتن بافت دندان به طرقی غیر از پوسیدگی دندان است. سایش دندان یک مشکل بسیار شایع است که تقریباً در 97٪ از جمعیت رخ می دهد. این مشکل یک روند طبیعی و فیزیولوژیک است که در طول زندگی اتفاق می افتد، اما با افزایش طول عمر افراد و استفاده مداوم از دندان ها در طول زندگی، احتمال کاهش سطح و کوتاه شدن دندان ها قابل توجه تر می شود.
علائم سایش دندان کدامند؟
سایش دندان ممکن است در آغاز علائمی نداشته باشد اما کم کم و با افزایش میزان آسیب و تحلیل دندان علائم مشخصی را نشان می دهد. شایع ترین علائم این عارضه عبارتند از:
شروع یا افزایش حساسیت دندان
زمانی که مینای دندان طی سایش تحلیل می رود، دنتین یا عاج دندان که در زیر مینا قرار دارد به محیط دهان باز می شود و از آنجا که عاج دندان بر عکس مینا دارای عصب بوده و حساس به درد است، ممکن است حساسیت بیشتری به نوشیدنی یا غذای سرد و گرم داشته باشید.
تغییر شکل دندان ها
با سایش مینای لبه یا سطح دندان ها، فرم آن ها تغییر کرده و ممکن است دندان ها کوتاه شده یا لبه آن ها نامتقارن شود.
زرد شدن و تغییر رنگ دندان ها
با از بین رفتن مینای دندان در بخش های مختلف، دنتین که یک لایه حساس و تقریبا زرد رنگ است نمایان می شود. علت تغییر رنگ دندان ها در اغلب موارد نمایان شدن این لایه است.
مشکلات عملکردی ناشی از کوتاه تر شدن دندان ها
کوتاه شدن دندان ها می تواند جویدن شما را تحت تاثیر قرار دهد. علاوه بر این، از آنجا که دندان ها نقش مهمی در تکلم دارند، این کوتاهی می تواند روی صحبت کردن نیز موثر باشد.
نازک شدن مینای دندان
سایش دندان ها معمولاً با تحلیل مینا همراه است. زمانی که این لایه تحلیل برود اینگونه به نظر می رسد که دندان سطح دندان شفاف است. در اصطلاح عامه به این وضعیت، شیشه ای شدن دندان گفته می شود. در بیشتر افرادی دندان قروچه دارند به وضوح می توان دید که دندان های جلو به این حالت (به اصطلاح شیشه ای)، هستند.
علل سایش دندان ها
هرچه سن بیشتر می شود روند سایش دندان ها نیز ادامه پیدا کرده و بیشتر می شود. طی این روند، مینای دندان نازک تر شده و دنتین یا عاج دندان بیشتر در معرض دید قرار می گیرد و همان طور که گفته شد باعث تغییر رنگ دندان های شما نیز می شود. جدای از روند طبیعی سایش دندان ها، عوامل و فاکتورهایی وجود دارد که این روند را سرعت می بخشند. برخی از شناخته شده ترین ریسک فاکتورها یا عوامل مستعد کننده ایجاد سایش دندان در ادامه مورد بررسی قرار گرفته اند.
مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی اسید
مصرف مواد غذایی و نوشیدنی های اسیدی مانند انواع نوشابه ها، نوشیدنی های انرژی زا، برخی از آب‌میوه ها، شراب و نوشیدنی های الکلی، نوشیدنی های ویتامینه و … می توانند سایش دندان را بیشتر کنند زیرا با تحلیل رفتن مینای دندان همراه هستند.
دندان براکسیسم یا دندان قروچه
دندان قروچه یک مشکل شایع در بسیاری از افراد جامعه است که به آن براکسیسم نیز گفته میشود. دندان قروچه به حالتی اطلاق می شود که دندان ها با نیروی زیاد و محکم به هم سابیده می شوند. در اغلب موارد، دندان قروچه به شکل غیرارادی و در هنگام خواب رخ می دهد و ممکن است شخص از وجود آن آگاهی نداشته باشد. در حالت کلی دندان قروچه علت اصلی ساییدگی دندان در خواب است.
حتما بخوانید: نقش تغذیه در سلامت دندان ها
مصرف برخی از داروها
بسیاری از داروها می توانند باعث خشک شدن دهان شوند. بزاق نیز سدی مهم در برابر سایش دندان ها است. بنابراین اگر دهان شما خشک شود و با خشکی دهان روبرو شوید، دندان ها با سرعت بیشتری آسیب می بینند و ساییده می شوند.
استرس و اضطراب
برخی از افراد حین تجربه یا تحمل استرس، دندان های خود را محکم به هم می سابند و یا اینکه عادت دارند ناخن یا پوست خودشان را بجوند. این موضوع باعث افزایش روند سایش دندان ها می شود.
بیش از حد مسواک زدن
مسواک زدن مهم ترین فاکتور در حفظ و ارتقای بهداشت دهان و دندان است. با این حال اگر مسواک زدن بیش از حد انجام شود یعنی زمان و تعداد دفعات مسواک زدن استاندارد نباشد و یا اگر حین مسواک زدن فشار زیادی به دندان ها وارد کنیم به افزایش ساییدگی دندان ها کمک می کنیم.
انواع مختلف سایش دندان ها
به طور کلی می توان ساییدگی دندان را در 4 شکل مختلف دسته بندی کرد. 4 شکل سایش دندان عبارتند از:
1-ابفرکشن (Abfraction)
ابفرشکن به حالتی از ساییدگی دندان گفته می شود که در آن سطح دندانی در محل تلاقی دندان با لثه دچار آسیب می شود. آسیب وارد شده معمولا وِج مانند یا v-شکل است. این آسیب هیچ ارتباطی با پوسیدگی دندان، پلاک دندانی یا باکتری ندارد و جزئی از فرآیند ساییدگی دندان است. علت اصلی بوجود آمدن این نوع از سایش دندانی، یا فشار دادن دندان ها بر روی هم در اثر استرس در طول روز است که به آن clenching گفته می شود و یا سابیدن دندان ها بر یکدیگر در طی شب که براکسیسم bruxism نامیده می شود.
2-ابرژن (Abrasion)
این نوع ساییدگی دندانی معمولا به دو علت بر روی دندان ها ایجاد می شود. یکی از این علل که بسیار هم شایع است، مسواک زدن ناصحیح و به شکل افقی است. در این شکل از سایش، مینای دندان در ناحیه اتصال به لثه دچار سایش شده و از بین می رود.
3-سایش مینای دندان
علت دیگر، استفاده از دندان به عنوان ابزاری برای انجام کارهای مختلف است، به عنوان مثال جویدن ناخن، شکستن تخمه و یا باز کردن در بطری! تماس مداوم یک وسیله یا شیء با دندان نیز سبب ایجاد ابرژن بر روی دندان ها می شود. گاها تماس طولانی مدت دستگاه های ارتودنسی، پروتزهای پارسیل متحرک و برخی اشیاء دیگر مانند قلم با دندان، می توانند باعث ابرژن شود.
4-اروژن (Erosion)
اروژن زمانی رخ می دهد که سطح دندان با مواد شیمیایی در تماس باشد. رایج ترین مواد شیمیایی که با تماس خود به دندان باعث ساییدگی دندان ها می شوند نوشیدنی ها و مواد غذایی با PH پایین هستند. مشکلات گوارشی نظیر رفلاکس اسید از معده به مری نیز از جمله علل اروژن هستند. گاهی عاداتی مانند خوردن خوراکی های اسیدی مانند لیموترش و لواشک و … در زمان طولانی نیز سبب ایجاد اروژن بر روی دندان ها می شوند. در این نوع از ساییدگی دندانی سطوحی از دندان ها که در تماس با مواد اسیدی هستند و یا سطح جونده دندان ها دچار تحلیل مینا و سایش می شوند.
5-اتریشن (Attrition)
اتریشن ناشی از تماس دندان با دندان است. در این نوع سایش دندانی، سطحی از دندان که وظیفه جویدن غذا را برعهده دارد دچار سایش می شود و این سایش به شکل فرورفتگی هایی بر روی سطح جونده دندان ها دیده می شوند. علت اصلی بوجود آمدن اتریشن براکسیسم یا دندان قروچه است.
حتما بخوانید: راه های افزایش عمر دندان ها
ساییدگی دندان ها چه مشکلاتی برای ما ایجاد می کند؟
دندان هایی که دچار سایش می شوند می توانند باعث ایجاد مشکلات زیبایی و همچنین مشکلات جدی برای سلامت دهان و دندان شوند که نیاز به درمان تخصصی دندانپزشکی دارند. موارد زیر مشکلاتی است که معمولاً همراه با سایش دندان ها دیده می شوند:
- زرد شدن دندان ها
- شفاف و شیشه ای شدن دندان ها
- حساس شدن دندان های دچار سایش
- سردرد
- درد فک
- ایجاد فاصله بین دندان ها
- لق شدن دندان ها
- تحلیل بافت استخوان فک
درمان ساییدگی دندان ها
برای درمان ساییدگی دندان ها روش های مختلفی وجود دارد ولی در مرحله اول باید ارزیابی کامل دندان ها توسط متخصص ترمیمی، زیبایی و پروتز دندان به منظور تشخیص علت سایش دندان ها صورت گیرد. سپس بر آن اساس درمان مناسب انتخاب می گردد. برای مثال اگر دندان قروچه باعث سایش دندان های شما شده باشد، متخصص دندانپزشک آسیب های وارد شده به دندان ها را بررسی کرده و سپس روش های کاهش یا درمان کامل دندان قروچه را به شما پیشنهاد خواهد داد. در کل، روش های درمانی متعدد و زیادی مانند باندینگ دندان، لمینیت سرامیکی دندان و روکش دندان برای ترمیم و بازسازی دندان های دچار سایش وجود دارد.
رایج ترین روش های ترمیم سایش دندان ها
بعد از آشنایی با علت شیشه ای شدن دندان ها، اکنون بر روی روش های درمان آن تمرکز می کنیم. در این بخش درباره درمان سایش دندان توضیحاتی ارائه شده است. دقت کنید که درمان ساییدگی دندان ها تنها توسط متخصص پروتز امکان‌پذیر است و روش خانگی برای بهبود این موضوع وجود ندارد.
1-باندینگ دندان (Dental bonding )
در صورت وجود سایش مینایی به میزان جزئی تا متوسط، می توان از روش های باندینگ دندان جهت درمان آن استفاده کرد. باندینگ دندان شامل روش هایی است که طی آن یک ماده کامپوزیتی همرنگ دندان روی سطح دندان هایی که دچار سایش شده اند اعمال می شود تا ظاهر طبیعی تری به خود بگیرند. ترمیم های کامپوزیتی و کامپوزیت ونیرها جزو این روش های درمانی هستند. علاوه بر اصلاح طرح لبخند، باندینگ دندان همچنین ممکن است حساسیت دندان را کاهش داده و مشکلات مربوط به نامتقارن بودن لبخند را نیز برطرف کند.
2-لمینیت دندان (Dental laminate)
لمینیت های سرامیکی لایه های نازکی از جنس پرسلن هستند که برای بهبود رنگ، شکل و اندازه دندان ها به آن ها متصل می شوند. لمینیت ها همچنین می توانند با باند شدن به سطح دندان ها، حساسیت آن ها را کاهش داده تا در معرض آسیب و تغییر رنگ قرار نگیرند.
3-روکش دندان (Dental crown)
چنانچه دندان بیش از حد آسیب دیده یا دچار سایش شده باشد، از روکش های دندانی جهت بازسازی دندان ها استفاده می شود. روکش دندان انواع مختلفی دارند که متخصص پروتز بر اساس نوع و موقعیت دندان و همچنین میزان و شدت سایش دندان ها، یکی از این انواع را جهت درمان انتخاب می کند.
پیشگیری از ساییش و پوسیدگی دندان ها
مانند هر بیماری و مساله بهداشتی دیگری، در خصوص سایش دندان ها نیز پیشگیری بهتر از درمان است. تنها پیروی از چند قانون ساده باعث می شود دندان های شما در طول عمرتان محکم و قوی باقی بمانند. برای این منظور می توانید چند راه حل پیشگیرانه زیر را در نظر داشته باشید:
- از مصرف بیش از حد مواد غذایی اسیدی خودداری کنید. اگر برایتان مقدور است نوشیدنی را با نی بخورید تا تماس مستقیم نوشیدنی های اسیدی با سطح دندان ها کاهش پیدا کند.
- مشکلات گوارشی مانند بازگشت اسید به مری و دهان را مدیریت کنید و برای این منظور از پزشک کمک بگیرید.
- از جویدن ناخن و قلم و استفاده از دندان خود برای بریدن چسپ و سایر موارد دیگر خودداری کنید.
- چنانچه فکر می کنید که دندان قروچه دارید حتما به متخصص دندانپزشک مراجعه کنید.
- برای نظارت و مشاوره مرتباً به متخصص دندانپزشک خود مراجعه کنید. دندانپزشک به طور مرتب حین چکاپ میزان سایش دندان های شما را بررسی و نظارت می کند.
سوالات متداول
راه های تقویت طبیعی مینای دندان چیست؟
شیر و لبنیات مانند پنیر که غنی از کلسیم و فسفر هستند، برای تقویت مینای دندان و جلوگیری از فرسایش و ساییدگی دندان لازم هستند. متخصصین توصیه می کنند تا روزانه حداقل سه لیوان شیر بخورید و یا از محصولات لبنی استفاده کنید. سبزی ها از جمله سبزی های برگ سبز مانند کلم بروکلی، برگ چغندر و … که سرشار از ویتامین k هستند، در شکل گیری استخوان تاثیرگذارند. اسفناج غنی از آنتی اکسیدان، ویتامین A، C، K، منیزیم، کلسیم و فسفر است و باعث تقویت دندان می شود.
ماهی مانند ساردین منبع عالی ویتامین D، کلسیم و فلوراید است و در حفظ سلامت دندان ها موثر است. همچنین ماهی ها دارای امگا3 بوده و می توانند در باقی نقاط بدن نیز بهشما کمک کنند. شیرسویا که منبع عالی کلسیم است، انتخاب مناسبی برای افرادی است که به شیر گاو حساسیت دارند یا قادر به تحمل لاکتوز نیستند. مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین مانند گوشت، طیور، ماهی، تخم مرغ و … بسیار مفید است. چای حاوی فلوراید است که مینای دندان را تقویت و از خرابی دندان پیش گیری می کند. چای با تقویت استخوان ها با پوکی استخوان مقابله می کند.
کوتاه تر شدن دندان ها ناشی از سایش دندانی چه مشکلات عملکردی را به همراه دارد؟
اگر دندان های شما دچار ساییدگی شود می تواند در جویدن برای شما تغییراتی ایجاد کند. بعلاوه، به این دلیل که دندان ها نقشی بسیار مهم در تکلم نیز دارند ایجاد این کوتاهی در دندان ها روی حرف زدن شما نیز تاثیر می گذارد.
آیا کودکان از پدیده دندان قروچه دندان رنج می برند؟
مشکل دندان قروچه تنها به بزرگسالان محدود نمی شود، تقریباً 15 تا 33 درصد از کودکان دندان های خود را بهم می فشارند. نوزادان وقتی دندان های شیری آنها ظاهر می شود نیز ممکن است شروع به فشردن دندان های خود کنند و بیشتر کودکان تمایل دارند پس از ظاهر شدن پدیده دندان قروچه، هرچه سریع تر از آن خلاص شوند. به طور معمول، کودکان اغلب هنگام خواب دچار دندان قروچه می شوند نه در ساعات بیداری و علت دندان قروچه در خواب برای کودکان می تواند به مسائل مختلفی مربوط باشد. دندان قروچه می تواند باعث درد فک، سردرد و فرسایش دندان شود.
ویژگی دندان هایی که دچار ساییدگی شده اند چیست؟
دندان های دارای این مشکل به طور واضحی ارتفاعشان کم شده و فرم لبه های این دندان ها صاف می شود. در مواردی میزان ساییدگی دندان ها به قدری زیاد است که دندان ها به شدت به سرما و گرما حساس می شوند چرا که مینای پوشاننده ی عاج ساییده شده و از بین رفته است. همچنین احتمال وجود ترک های مینایی روی سطح این دندان ها زیاد است.
عوامل اسیدی ساینده دندان ها چیست؟
عامل اسیدی میتواند درونزاد (از داخل بدن) و یا برونزاد (از خارج بدن) باشد:
- عوامل درونزاد: تماس اسید معده که به شکل استفراغ و یا ریفلاکس معده بصورت تکرار شونده با دندان ها تماس می یابد.
- اختلالات تغذیه ای نظیر بی اشتهایی عصبی و یا پرخوری عصبی (بولیمیا) که با استفراغ توام است.
- اعتیاد به الکل، در افرادی که الکل به میزان زیاد استفاده میکنند مشروبات الکلی سایش های فراوانی به صورت جنرالیزه در ناحیه ی طوق اکثر دندان ها بوجود می آورد.
- استفراغ در خانم های باردار.
- عوامل برونزاد: مصرف زیاد غذاهای اسیدی نظیر میوه های تازه (به ویژه مرکبات)
- آب میوه ها (به ویژه مرکبات، آب انگور و آب سیب)، نوشابه های گازدار، نوشابه های انرژی زا و ورزشی، سرکه، ترشی جات، آب نبات ها،
- ماست (و سایر فرآورده های تخمیری)
- ویتامین C جوشان. اسکوربیک اسید، ویتامین C موجود در آب نبات ها، آب میوه ها و نوشابه های گازدار.
- مصرف داروهای اسیدی.
- آب اسیدی در استخرهای شنا که اثر جانبی کلردار کردن آب است.
- استفاده از مسواک با موهای زبر و سفت و یا مسواک زدن خشن (عامل تشدید کننده اثر اسید ها)
- عوامل اسیدی در محیط کاری.
نکته: اسید فسفریک، اسید مالیک، اسید سیتریک، اسید لاکتیک و اسید تارتاریک، از جمله اسیدهایی می باشند که عامل ایجاد سایش دندان ها هستند.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
