آناتومی دندان و دهان

شناخت اناتومی دندان ها، اجزای سازنده و عملکرد آن‌ ها، می ‌تواند درک درستی از فرآیند های دندانپزشکی به ما بدهد. و از همه مهم تر در نحوه مراقبت از دهان و دندان نیز به ما کمک زیادی می ‌کند. در این مقاله با ساختار و آناتومی فک و دندان به زبان ساده، انواع دندان ها و عملکردشان آشنا خواهید شد. در تصویر زیر آناتومی دندان ها و مورفولوژی دندان به همراه بافت‌ های اطراف آن را مشاهده می ‌کنید. برای درک بهتر تصویر، می ‌توانید به طور خلاصه درباره هر بخش دندان، توضیحاتی در ادامه بخوانید.

اجزای تشکیل دهنده دندان ها کدامند؟

برای شرح آناتومی دندان ها باید از اجزای آن شروع کرد. در ادامه به توضیح هر کدام از اجزای آن میپردازیم.

مینا (Enamel) قابل مشاهده ترین بخش آناتومی دندان

مینای دندان سخت‌ ترین بافت بدن انسان است. این بافت سفید رنگ است و عاج دندان یا همان دنتین را احاطه کرده است. از آنجا که هیچ سلول زنده‌ ای در داخل مینای دندان وجود ندارد، این لایه نمی ‌تواند آسیب ناشی از پوسیدگی یا ساییدگی دندان‌ ها را خودش و به صورت خود به خود برطرف کند. در نتیجه آسیب ‌های وارده به مینای دندان تنها با کمک دندانپزشک برطرف یا ترمیم می ‌شوند.

تاج آناتومیکال دندان (Anatomical Crown)

تاج آناتومیکال تنها بخش قابل مشاهده دندان انسان است که از لثه‌ ها بیرون آمده. تاج توسط مینای دندان احاطه شده است. زمانی که تاج دندان به شکل جدی آسیب می ‌بیند و نیاز به ترمیم گسترده دارد، از روکش دندان که کاملا از نظر ظاهری مشابه تاج دندان طبیعی انسان است برای ترمیم و بازسازی آن استفاده می ‌شود.

لثه (Gum یا Gingiva)

لثه نوعی بافت نرم و تقریبا صورتی رنگ است که ریشه ‌های دندان را احاطه کرده و از آن ‌ها محافظت می ‌کند. این بافت همچنین از دندان‌ هایی که هنوز در نیامده ‌اند محافظت می ‌کند. یکی از اجزای مهم اناتومی دندان ها لثه هست.

اتاقک پالپ (Pulp Chamber)

پالپ چمبر یا اتاقک پالپ یک حفره وسیع در قسمت مرکزی (در داخل ) تاج آناتومیکی است و اندازه آن بزرگ تر از حفره پالپ ریشه (کانال ریشه دندان) است. پالپ، بافت نرم دندان است که حاوی اعصاب، رگ‌ های خونی و بافت همبند است.

کانال ریشه دندان (Root Canal)

پالپ نه تنها در داخل تاج دندان، که در داخل ریشه دندان نیز وجود دارد. به مسیر باریک داخل ریشه دندان که حاوی پالپ دندان است کانال ریشه گفته می ‌شود.

کانال جانبی

کانال ‌های جانبی کانال ‌های کوچک تری هستند که از کانال ریشه اصلی دندان از طریق عاج به رباط پریودنتال منشعب می ‌شوند. این کانال‌ ها معمولا در نزدیکی انتهای ریشه دندان (اپکس) قرار می ‌گیرند. کانال ‌های جانبی کوچک رگ ‌های خونی و اعصاب پالپ را تامین می ‌کنند.

سوراخ اپیکال

سوراخ آپیکال سوراخ کوچکی است که در نوک هر ریشه قرار دارد. این همان قسمتی است که رگ‌ های خونی و اعصاب از بافت بیرونی اطراف از آن عبور می‌ کنند تا وارد دندان شوند.

گردن یا طوق دندان (Neck)

در بحث آناتومی دندان و دهان، گردن دندان ناحیه ‌ای از دندان است که در آن تاج آناتومیک به ریشه دندان می ‌رسد (یا متصل می ‌شود).

عاج (Dentin)

عاج یا دنتین یک لایه بین مینای دندان و سمنتوم است. عاج شامل تعداد زیادی لوله‌ های کوچک توخالی کانال مانند است. زمانی که لایه محافظ عاج یعنی مینا آسیب می ‌بیند و یا اصطلاحا با تحلیل مینای دندان روبرو می ‌شویم، علاوه بر احتمال ایجاد حساسیت دندان، روند سایش و تحلیل دندان به شدت افزایش می‌ یابد.

استخوان فک یا بخش آلوئولار استخوان فک (Alveolar Bone)

استخوان آلوئولار به بخشی از آناتومی استخوان فک گفته می ‌شود که ریشه دندان ‌ها را احاطه کرده است.

سمنتوم (Cementum)

سمنتوم یک بافت همبند سخت است که ریشه دندان را احاطه کرده و به لیگامان پریودنتال متصل می ‌شود.

لیگامان پریودنتال (Periodontal Ligament)

لیگامان پریودنتال بافتی است که از الیاف بافت همبند کلاژنی ساخته شده و ریشه دندان را در جای خود ثابت نگه می‌ دارد. در واقع دلیل اصلی اتصال دندان به ساکت دندانی (محل قرارگیری ریشه دندان در استخوان فک) همین لیگامان‌ ها هستند.

شیار لثه‌ ای (Gingival sulcus)

شیار لثه به فاصله یا فضای خالی و اندک بین دندان و لثه گفته می ‌شود. حتی افرادی که دندان ‌های سالمی دارند عموما این فاصله را دارند. عمق شیار لثه معمولا 1 تا 2 میلی متر است. وقتی این فضا به دلیل التهاب لثه عمیق ‌تر می شود، به آن پاکت پریودنتال یا پاکت لثه می‌ گویند.

انواع دندان و جایگاه آن ها در آناتومی دهان

در انسان 4 نوع دندان وجود دارد، دندان‌ های پیش، نیش، پرمولر و مولر 4 نوع دندان هستند که در ادامه هر کدام توضیح داده شده اند.

دندان‌ های پیش (Incisors)

8 دندان پیش وجود دارد که قدامی‌ ترین دندان ‌ها در هر قوس فکی هستند. به این دندان ‌ها ثنایا نیز گفته می‌ شود. آن ‌ها، بین دندان‌ های نیش قرار دارند و وظیفه اصلی شان کمک به قطعه قطعه کردن یا برش مواد غذایی است. دو دندان پیش موجود در دو طرف خط میانی به عنوان دندان‌ های پیش یا ثنایای مرکزی (ٰ (centralشناخته می ‌شوند. دو دندان مجاور دندان‌ های ثنایای مرکزی نیز، به عنوان دندان پیش جانبی یا ثنایای کناری ( (lateralشناخته می‌ شوند. دندان ‌های پیش به طور کلی، تنها یک ریشه و یک لبه تیز برشی دارند.

دندان ‌های‌ نیش (Canines)

4 دندان نیش در قوس فکی وجود دارد که 2 عدد آن‌ ها در فک پایین دو 2 عدد دیگر در فک بالا قرار دارند. دندان های نیش در دو طرف دندان های پیش قرار دارند. عملکرد اصلی این دندان‌ ها تکه تکه کردن غذا است. آن ها تنها یک نوک تیز و یک ریشه دارند. دندان های نیش بلند ‌ترین ریشه را در میان تمام دندان‌ ها دارند.

دندان‌ های پرمولر ( Premolars)

دندان ‌های پرمولر همان دندان‌ های آسیاب کوچک هستند. انسان 8 دندان آسیای کوچک دارد (که در هر ربع قوس فکی) 2 عدد از آن‌ ها وجود دارند. یعنی در هر فک 4 عدد. و در هر  طرف فک دو عدد وجود دارند. این دندان‌ ها، پشت دندان‌ های نیش و جلوی دندان‌ های آسیای بزرگ قرار دارند. دندان پرمولر فک بالا دارای دو ریشه است و پرمولر‌ های دوم فک بالا دارای تنها یک ریشه هستند.

دندان ‌های مولر (Molars)

خلفی ‌ترین دندان ‌ها در قوس فکی انسان، دندان‌ های مولر یا آسیاب یا آسیا هستند. آن‌ ها دارای سطوح وسیع‌ و شیب دار ‌تری با 4 تا 5 لبه هستند. دندان‌ های آسیاب برای خرد کردن غذا طراحی شده‌ اند. دندان‌ های مولر فک پایین، معمولا 2 ریشه دارند.

دندان‌ های مولر فک بالا که در پشت دندان پرمولر فک بالا قرار دارند به طور معمول 3 ریشه دارند. از آنجا که آخرین دندان ‌هایی که در انسان رشد می ‌کنند و در می ‌آیند، دندان ‌های آسیای بزرگ سوم هستند و سن رویش آن‌ ها در دوره بلوغ و بعد از آن است، به آن‌ ها دندان عقل نیز گفته می‌ شود. به عبارتی، دندان عقل، آخرین دندان آسیای بزرگ است.

دندان قدامی چیست و آناتومی آن

همان ‌طور که پیش از این اشاره کردیم آناتومی دندان قدامی و خلفی با یکدیگر تفاوت دارند. یکی از این تفاوت ‌ها به تعداد ریشه ‌ها باز می‌ گردد. به این معنا که دندان های قدامی، دندان های نیش و همچنین دندان های آسیای کوچک تنها یک ریشه داشته ولی دندان های خلفی که به مولر نیز معروفند دارای دو یا سه ریشه هستند.

دندان خلفی و آناتومی آن

آناتومی دندان های خلفی کمی پیچیده ‌تر از دندان‌ های قدامی بوده که علت آن وجود ریشه و کانال‌ های بیش‌ تر دندان‌ های خلفی نسبت به قدامی است. هر چند که تعداد ریشه ‌ها می‌ تواند در افراد متفاوت باشد.

تماس با مطب دکتر ارشد جهت رزرو وقت و مشاوره

دندانپزشکی دکتر مهناز ارشد با ارائه خدمات دندانپزشکی دیجیتال و با کادری مجرب، در خدمت شماست. انجام  کلیه درمان‌ های تخصصی اعم از ایمپلنت دندان‌، درمان خروپف و آپنه خواب، انواع خدمات زیبایی دندان: لمینت، کامپوزیت ونیر، بلیچینگ، درمان مشکلات مفصل فکی و … بی ‌تردید، بهترین مراقبت دندانی را با ما تجربه می کنید. همچنین درباره آناتومی دندان و روش های مراقبت نیز میتوانید مشاوره بگیرید.

برای دریافت اطلاعات دقیق‌ تر در این زمینه می ‌توانید با ما در ارتباط باشید از طریق راه های ارتباطی زیر:

• تلفن : 02126412297 و 02126412877
• واتس اپ: 09365164323

سوالات متداول 

دندان های شیری و دائمی چه موقع شروع به رویش می کنند؟

دندان های شیری معمولا در سن ۶ ماهگی ظاهر می‌ شوند و همگی باید تا ۳۰ ماهگی در مکان‌ های خود جا بیفتند. پس از این مرحله، در حدود ۶ سالگی، ۳۲ دندان دائمی شروع به رشد می‌ کنند. مرحله ۶ تا ۱۱ سالگی معمولا به نام دوره مختلط دندان شناخته می‌ شود، زیرا در این بازه زمانی هم دندان‌ های شیری و هم دندان‌ های دائمی در دهان وجود دارند.

به طور معمول، در بازه سنی ۶ تا ۱۲ سالگی، دندان‌ های شیری به تدریج با دندان‌ های دائمی جایگزین می‌ شوند (به جز دندان‌ های عقل). دندان‌ ها معمولا به صورت موازی رشد می‌ کنند، به عنوان مثال، دندان آسیاب بالایی سمت چپ همزمان با دندان آسیاب بالایی سمت راست (دندان همتای خود) رشد می‌ کند.

از لحاظ آناتومی دندان های شیری چه تفاوتی با دندان های دائمی دارند؟

آناتومی دندان ‌های شیری، دندان های شیری دارای راس های نوک تیزتر و سفیدتر از دندان ‌های دائمی هستند. آن ها همچنین دارای مینای و عاج نازک تری هستند، بنابراین بیشتر مستعد ساییدگی هستند. اتاقک های پالپ نسبتا بزرگ هستند  اما ریشه های ظریف کوچکی دارند.

وظایف اصلی دندان چیست؟

• جویدن غذا برای راحتی در هضم
• ایجاد ساختار، پشتیبانی از بافت و شکل صورت
• کمک به تلفظ واژگان در حین گفتار

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران