بیشتراوقات یک دندان پوسیده علامتی از خود نشان نمی دهد مگر آنکه این پوسیدگی ریشه دندان را درگیر کرده باشد. یا به عبارت دیگر دندان به عصب رسیده و نیاز به عصب کشی دندان دارد. با افزایش میزان پوسیدگی ریشه دندان، درد دندان بیشتر شده تا جای که درد دائمی گشته و با استفاده از مسکن ها درد کاهش نمی یابد.
اما بهتر است قبل از رسیدن به این مرحله که با عوابقی از جمله عفونت لثه همراه است درمان ریشه آغاز شود. درمان ریشه یا به عبارتی همان عصب کشی زمانی نتیجه بخش است که دندان و لثه دارای عفونت نباشد. بنابراین بهتر است اگر دندانتان نیاز به عصب کشی دارد تاخیر نکرده و سریعا به یک متخصص درمان ریشه مراجع فرمایید.
در واقع بهترین عصب کشی به وقت ترین عصب کشی است که تحت نظر یک متخصص دندانپزشک متبحر انجام شده باشد. اما بهتر است بدانید حتی در بهترین شرایط برای درمان ریشه، ممکن است عصب کشی جواب ندهد و شما مجبور به کشیدن دندان شوید، پس بهتر است با چکاب مرتب دندان ها و مراجعه به متخصص دندانپزشک، نگذارید کار به عصب کشی برسد.
چه اصطلاحاتی برای نامگذاری این درمان وجود دارد؟
علاوه بر اصطلاح درمان ریشه و عصب کشی، اصطلاحات علمی و درست دیگری نیز در این مورد استفاده می شود:
روت کانال تراپی
یکی از این اصطلاحات علمی، روت کانال تراپی است. روت کانال تراپی عبارتی است که از دو واژه ی روت کانال و تراپی تشکیل شده است. منظور از روت کانال یا کانال ریشه، حفره ی میان دندان است که محل قرارگیری پالپ دندان می باشد. پالپ دندان بافت نرمی است که حاوی اعصاب و عروق دندانی است. واژه ی تراپی به معنای درمان است و به طور کلی عبارت روت کانال تراپی به معنای درمان کانال ریشه دندان می باشد.
درمان اندودنتیک
اصطلاح علمی دیگری است که در این زمینه کاربرد دارد، درمان اندودنتیک و به شکل رایج تر درمان اندو است. اندو در زبان یونانی به معنای داخل و ادنت به معنای دندان است. عبارت درمان اندودنتیک به معنای درمان داخل دندان می باشد.
چه علائمی نشان دهنده ی نیاز به درمان ریشه است؟
علائمی که نشان می‌دهند دندان شما نیاز به درمان ریشه دارد، دو دسته اند:
زمانی که عفونت محدود به کانال‌های ریشه است:
- درد های ممتد به خصوص درد شبانه، درد در شب افزایش می یابد به این دلیل که فشارخون داخل پالپ دندان در حالت خوابیده بیشتر است.
- درد خود به خود و درد نبض دار
- درد های تحریکی که پس از مصرف غذ اها و نوشیدنی های سرد و گرم ایجاد می شوند و ادامه می یابند.
هنگامی که عفونت علاوه بر کانال ریشه، به بافت های اطراف دندان نیز گسترش یافته است:
- ترشح چرک از دندان آسیب دیده
- ایجاد آبسه و یا تورم به صورت داخل دهانی و یا خارج دهانی
عصب کشی دندان را می توان آخرین راه برای نجات دندانتان دانست و با استفاده از درمان ریشه می توانید دندان طبیعی تان را حفظ کنید. برای یک متخصص دندانپزشک حفظ دندان طبیعی همواره در اولویت است و در صورت عدم موفقیت باید برود سراغ کشیدن دندان و ایمپنت جهت جایگزینی آن. باید بدانید اگر لازم است دندانتان را بکشید حتما این کار را انجام دهید، قبل از اینکه عفونت دندان سبب تحلیل لثه و استخوان شما یا ایجاد بیماری های دیگر شود.
حتما بخوانید: علل تیر کشیدن دندان
مراحل عصب کشی دندان
عصب کشی (Root Canal Treatment) با نام آندو هم شناخته می شود. برای انجام این درمان ابتدا متخصص درمان ریشه شما را معاینه می کند و با بررسی رادیوگرافی تشخیص می دهد که پوسیدگی تا چه حد است. اگر پوسیدگی به اتاق پالپ رسیده و کانال های عصبی را عفونی کرده باشد، درمان با عصب کشی دندان آغاز می شود. توجه داشته باشید که وجود آبسه مانعی برای انجام عصب کشی نیست. اما در مواردی متخصص دندانپزشک با تجویز داروهای آنتی بیوتیک، ابتدا عفونت و التهاب را کاهش داده و پس از ۱۰ تا ۱۵ روز که عفونت کاهش پیدا کرد؛ عصب کشی دندان را آغاز می کند.
مرحله اول عصب کشی دندان، بی حسی
در اولین مرحله از عصب کشی، متخصص دندانپزشک برای اینکه شما در حین کار دردی را احساس نکنید، مقدار کمی از داروی بی حس کننده را روی لثه شما در نزدیکی دندان آسیب دیده تزریق می کند. پس از عملی شدن این کار، لثه ها به شیوه موضعی بی حس می شوند. اگر عفونت و پوسیدگی دندان ها زیاد باشد، ممکن است نیاز به زمان بیشتری برای بی حس شدن دندان داشته باشید.
مرحله دوم عصب کشی، برداشتن پالپ دندان
وقتی دندان شما بی حس می شود، متخصص دندانپزشک در قسمت بالای دندان یا همان عاج دندان، شکاف کوچکی ایجاد می کند تا پالپ دندان را ببیند. هنگامی که پالپ آلوده یا آسیب دیده در معرض دید قرار گیرد، متخصص با استفاده از ابزارهای ویژه ای به نام فایل دندانپزشکی (files)، آن را به دقت برمی دارد تا به کانال عصبی دندان برسد، بعد از آن عصب دندان را با دقت زیاد خارج می کند.
مرحله تمیز کردن و تزریق آنتی بیوتیک ها
مرحله سوم عصب کشی دندان، به این صورت است که پس از برداشتن مغز و پالپ دندان، متخصص دندانپزشک کانال باز شده را با یک آنتی بیوتیک موضعی پوشش داده تا عفونت ایجاد شده را سرکوب کند و مانع از تشدید و عود مجدد آن شود. پس از تمیز کردن و ضد عفونی شدن کانال ها، متخصص، دندان را با خمیر سیلر و ماده ای لاستیک مانند به نام گوتا پرکا پر می کند. متخصص دندانپزشک همچنین ممکن است آنتی بیوتیک های خوراکی را برای مدیریت و اطمینان از سرکوب عفونت برای شما تجویز کند. مانند میترونیدازول و آموکسی سیسیلین.
پر کردن دندان
برای پر کردن دندان می توان از دو ماده آمالگام یا کامپوزیت استفاده کرد. آمالگام یک ماده فلزی غیر همرنگ و کامپوزیت همرنگ دندان می باشد. معمولا برای ترمیم و پر کردن دندان های قدامی به دلیل زیبای باید از کامپوزیت استفاده کرد.
یک توصیه: اگر میزان تخریب و پوسیدگی دندان بالا باشد بهتر از بعد از ترمیم از روکش برای دندان ها استفاده نمود. تا مقاومت دندان ترمیمی افزایش یافته و بعد از عصب کشی عمر بالاتری داشته باشد.
در مواردی نیز در دندانپزشکی زیبایی اگر دندان قدامی نیاز به ترمیم بعد از عصب کشی داشته باشد می توان از درمان های ونیر کامپوزیت و لمینیت های سرامیکی نیز استفاده کرد.
دلایل شکست یک عصب کشی
گاهی اوقات عصب کشی به شکست می انجامد و شما مجبور به عصب کشی مجدد یا در نهایت کشیدن دندان می شوید. دلایل شکست یک عصب کشی را می توان به شرح زیر نام برد:
- وجود کانال ها فرعی یا اضافی که دسترسی به آن ها سخت باشد و به خوبی تمیز نشوند.
- نادیده گرفتن مجرا های ریشه
- ترک داشتن دندان ها
- باز شدن محل درمان
- ترمیم دندانی نامناسب
حتما بخوانید:طول عمر دندان عصب کشی شده چقدر است؟
عوارض به تاخیر انداختن عصب کشی چیست؟
دلایل افراد برای اجتناب از عصب کشی (درمان ریشه) یا به تعویق انداختن آن می تواند گوناگون باشد. ممکن است فردی به خاطر ترس از دندانپزشکی یا ترس از عصب کشی (درمان ریشه) مراجعه به دندانپزشک را به تعویق بیندازد. گاهی فرد برای اقدامات دندانپزشکی زیبایی، جرم گیری، کشیدن یا پرکردگی سطحی دندان دیگری به دندانپزشکی مراجعه می کند اما بعد از معاینه و تهیه رادیوگرافی (عکس) دندان، یک دندان دیگر که شکایت اصلی و اولویتش نیست، نیازمند به عصب کشی (درمان ریشه) تشخیص داده شده باشد. ممکن است شخصی فقط به خاطر این که دندان مذکور در حال حاضر دردناک نیست فعلا تمایلی به انجام عصب کشی (درمان ریشه) نداشته باشد و دیگری به علت سفر یا شرایط اضطراری تمایل به تعویق انداختن درمان داشته باشد. اما
آیا می توان برای مدت طولانی این درمان را به تعویق انداخت؟
اگر دندانی عفونی شده باشد و نیاز به درمان ریشه دندان و عصب کشی داشته باشد و این کار به موقع انجام نشود، علاوه بر احتمال آسیب به دندان های اطراف، عفونت به نواحی دیگر سرایت می کند و همچنین شرایطی را ایجاد می کند که باعث از دست دادن دندان می شود.
دلایل احتیاج به عصب کشی دندان؟
فارغ از دلیل نیاز به عصب کشی، همیشه وقتی عصب کشی برای دندانی ضروری تشخیص داده می شود یعنی بافت پالپ دندان ملتهب یا حتی عفونی است. این التهاب ممکن است گاهی بدون علامت باشد و به همین دلیل دندان فعلا دردناک نباشد، اما نبود درد در این شرایط به معنی عدم وجود مشکل در دندان نیست!
در عصب کشی (درمان ریشه) بافت های ملتهب از کانال ریشه حذف می شوند و فضای داخلی کانال ریشه با شوینده های مخصوص شست و شو و ضد عفونی می شود. مادامی که دندان درمان انجام نشود، همانطور که گفته شد التهاب پالپ دندان به مرور زمان گسترش یافته و شدید تر می شود و می تواند با بروز علائم متنوعی مانند درد شدید، از دست رفتن استخوان اطراف ریشه دندان، آبسه و ورم یا حتی از دست دادن دندان همراه باشد:
درد شدید و طولانی دندان
دندانی که نیاز به عصب کشی دارد و فعلا دردناک نیست، ممکن است هر زمانی در آینده و با پیشرفت التهاب دندان به شدت دردناک شود. این درد می تواند خود به خود یا در حین جویدن یا نوشیدن مایعات سرد و گرم باشد.
از دست رفتن استخوان اطراف ریشه دندان
تاخیر در درمان سبب می شود که التهاب و عفونت به انتهای ریشه و استخوان اطراف ریشه دندان گسترش یابد و به مرور زمان این استخوان تحلیل رفته و سبب بروز وضعیتی شود که به آن ضایعه اطراف ریشه گفته می شود. این حالت اگر چه قابل درمان است اما احتمال موفقیت عصب کشی (درمان ریشه) در مورد دندانی که ضایعه ندارد بهتر است.
آبسه و ورم
در صورت تعویق طولانی مدت درمان، افزایش شدت التهاب سبب می شود که رگ های خونی و اعصاب در بافت پالپ دندان حیات خود را از دست دهند به این شرایط در اصطلاح دندانپزشکی نکروز گفته می شود. بروز این حالت سبب تکثیر باکتری ها و عفونی شدن دندان می شود. عفونت دندان ممکن است به غیر از درد، سبب ورم و آبسه هم شود.
گاهی ممکن است این عفونت دردناک نباشد و به شکل یک آبسه موضعی مزمن بروز پیدا کند یعنی عفونت از طریق لثه مسیری برای تخلیه چرک پیدا می کند و در نهایت این چرک در حفره دهان از طریق یک برجستگی جوش مانند تخلیه می شود. به ندرت ممکن است این درناژ چرک از دندان، در سطح پوست هم دیده شود. گاهی هم ممکن است آبسه حالت حاد پیدا کند و همراه با ورم موضعی و درد شدید باشد. پیشرفت عفونت و التهاب می تواند سبب گسترش عفونت به بافت های اطراف دندان و ایجاد ورم شدید و گسترده در بافت های صورت مانند گونه و گردن یا اطراف چشم و زیر چانه و … شود.
از دست رفتن دندان
در صورتی که انجام درمان یک دندان پوسیده برای مدت طولانی به تعویق بیفتد، پوسیدگی همچنان به پیشرفت خود ادامه می دهد و در نهایت ممکن است مقدار زیادی از بافت سالم تاج دندان از دست برود به طوری که دندان دیگر قابل بازسازی و نگهداری نباشد و کشیدنی شود. بنابراین بهتر است درمان در زودترین زمان ممکن انجام شود چون همیشه این امکان وجود دارد که دندان با علائم شدیدتری دردناک شده و درمان های بعدی با چالش بیش تری همراه باشد.
ترمیم دندان نزدیک به عصب
تحت چه شرایطی می توان از عصب کشی شدن دندانمجلوگیری و آن را به شکل SWE ترمیم کرد؟
- عمق پوسیدگی تا حدی پیش نرفته باشد که عصب دندان را مستقیما درگیر کرده باشد.
- بین بافت پوسیده و عصب دندان لایۀ کوچکی از دندان سالم باید باقی مانده باشد.
- دندان ترجیحا پرکردگی قبلی نداشته باشد.
- دندان بیمار سابقه درد خود به خود نداشته باشد.
- اگر دندان به سرما حساس باشد، مدت زمان درد پس از تماس با سرما کمتر از چند ثانیه باشد.
- ساختار دندان باقیمانده قابلیت آن را داشته باشد که بتوان یک ترمیم با کیفیت و با ثبات بر روی آن صورت گیرد.
کلیاتی از روش درمان عصب کشی
واقعیت این است که این روش درمانی اساسا روش جدیدی نیست، بلکه با پیشرفت هایی که در کیفیت مواد دندانی و پژوهش هایی که در این رشته صورت گرفته، قادر شده ایم که این روش را با اصلاحات جزئی و با موفقیت بیشتری برای جلوگیری از عصب کشی شدن دندان به کار ببندیم.
ابتدا کلیه قسمت های پوسیده دندان برداشته می شود و تنها آخرین لایه از پوسیدگی که در مجاورت عصب دندان هست دست نخورده باقی می ماند. سپس روی این لایه با موادی که اصطلاحا از ترکیبات زیست مواد به شمار می روند، پوشانده می شود. این ماده یک سد دفاعی ایجاد می کند و در عین حال لایه های سالم و عمیق تر را تقویت می نماید. در پایان ترمیم دندان به صورت کامل انجام می شود. این کار نقشی کلیدی در موفقیت درمان خواهد داشت.
عوارض پر کردن دندان بدون عصب کشی
معمولا یکی از مهمترین عوارض پر کردن دندان بدون عصب کشی این است که دندان بیمار پس از پرکردگی های نزدیک به عصب تا مدتی به سرما، گرما و فشار حساس می شود اما باید دقت شود این حساسیت بیش از 2الی 3 هفته به طول نیانجامد و دندان درد خود به خودی نداشته باشد. اگر این حساسیت بیش از 3 هفته طول بکشد و دندان درد خود به خودی داشته باشد درمان موفق نبوده و دندان نیاز به عصب کشی دارد.
سوالات متداول
چه عواملی بر روی طول عمر دندانی که تحت درمان ریشه قرار گرفته است، تاثیر می گذارد؟
یکی از شرایطی که منجر به موفقیت درمان ریشه و طول عمر بیشتر آن می شود، عدم گسترش عفونت ریشه دندان به استخوان است. به عبارت دیگر، هر چه دندان سریع تر درمان شود، نتیجه نهایی بهتر خواهد بود. پس در صورت تجویز درمان ریشه، نباید آن را به تعویق انداخت.
مورد دیگر، کیفیت انجام درمان ریشه است. اینکه بازسازی دندان آسیب دیده بعد از درمان ریشه دندان چقدر سریع و موثر انجام شود، فاکتور مهمی است. به عبارت دیگر بعد از انجام درمان ریشه لازم است پانسمان روی دندان گذاشته شده و در جلسه دوم، بازسازی دندان بدون تاخیر انجام شود.
کدام موارد می توانند بر روند درمان ریشه دندان تاثیرگذار باشند؟
دیابت: دیابت یکی از مهم ترین بیماری های مزمنی است که انسان ها در سراسر جهان تحت تاثیر آن قرار می گیرند. به طور کلی در افراد دیابتی وجود ضایعات انتهای ریشه با شیوع بالا تری مشاهده شده است. ترمیم ضایعات باقی مانده به طور قابل توجهی با درجه قند دیابتی ها مرتبط است، از این رو افراد با میزان قند بالا تر و با عفونت دندان قبلی ترمیم آهسته تری دارند. اما در طولانی مدت، نتایج بلند مدت درمان ها عموماً بین افراد دیابتی و غیر دیابتی تفاوتی را نشان نداده است.
افزایش فشار خون: به نظر می رسد افزایش فشار خون با کاهش ماندگاری دندان هایی که درمان ریشه شده اند ارتباط دارد، یعنی این بیماران به طور قابل توجهی شانس کمتری برای نگهداری دندان های درمان ریشه شده به مدت طولانی در دهان شان دارند.
سیگار کشیدن: مشکلات سلامت دهان افرادی که سیگار مصرف می کنند، شامل افزایش بیماری های پریودنتال، ضایعات پیش بد خیم و بد خیم دهانی به خوبی ثبت شده اند. اخیرا به ارتباط بین سیگار و بیماری های پالپ توجه شده است. سیگار همچنین با شیوع بالای ضایعات اطراف ریشه دندان در ارتباط است. نیاز به درمان ریشه با افزایش مدت زمان کشیدن سیگار بیشتر می شود و در افرادی که بیش از ۹ سال قبل از زمان ارزیابی، سیگار را ترک کرده اند کاهش می یابد. سیگار همچنین باعث افزایش بروز درد و یا تورم بعد از جراحی های مرتبط با درمان ریشه می شود.
مصرف دارو های آنتی بیوتیک در چه زمانی می تواند موثر باشد ؟
امروزه داروهای آنتی بیوتیک به طور گسترده ای در دندانپزشکی به کار می روند. تجویز صحیح این داروها می تواند در درمان عفونت های اندودنتیک سودمند باشد. از طرف دیگر استفاده بی رویه از این داروها می تواند باعث ایجاد عوارضی از قبیل سمیت، حساسیت، تداخل با سایر داروها، تغییرهای متابولیکی در بیمار و ایجاد مقاومت دارویی گردد.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
با سلام و احترام
برای پرکردگی نزدیک به عصب و بدون انجام عصب کشی . در صورت درد بعد از مصرف غذای سرد و گرم . با توجه ب احتمال عفونت ریشه میشه یه دوره هفت روزه آنتی بیوتیک استفاده کرد ؟؟؟؟(جلوگیری از عفونت لثه و استخوان و …)
سلام آنتی بیوتیک از درگیری عصب جلوگیری نمیکند.