یائسگی و دندان
دوره یائسگی از مراحل مهم زندگی زنان است. به طور کلی زنان در طول عمر و دوره های مختلف، از بلوغ، بارداری یا یائسگی با تغییرات زیادی روبه رو هستند. اما دوره یائسگی با تغییرات بدنی زیادی همراه است. برخی از این تغییرات در دهان رخ می دهند. تاثیر یائسگی در سلامت دهان و دندان به علت تغییرات هورمونی ایجاد می شود که تحمل برخی از این عوارض دشوار است.
یائسگی و سلامت دهان و دندان
یائسگی می تواند بر سلامت دهان و دندان شما تأثیر بگذارد. برای آشنایی بیشتر با این مشکل با ما در ادامه مقاله همراه باشید.
۶ علامتی که باید در دوران یائسگی مراقب آن باشید.
- سندرم سوزش دهان
- رانش دهان
- دهان خشک
- پوکی استخوان
- اختلالات خوردن
- تغییر چشایی
- لثه ملتهب
نکات بهداشت دهان و دندان در دوران یائسگی
یائسگی اغلب با علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه و تحریک پذیری همراه است. اما تأثیرات گسترده آن بر بدن به همین جا ختم نمی شود. تعدادی از علائم کمتر شناخته شده وجود دارد که ممکن است به راحتی آن ها را به یائسگی نسبت ندهید. به عنوان مثال، عوارض دهان و دندان در این دوره یک منبع قابل اعتماد رایج است. کاهش سطح هورمون می تواند تأثیر منفی بر تراکم کلی استخوان از جمله استخوان فکین داشته باشد و بر جریان خون لثه ها تأثیر بگذارد. این می تواند منجر به خونریزی و عقب نشینی لثه ها، لق شدن دندان ها و سایر بیماری های دهان و دندان شود.
سندرم سوزش دهان در دوران یائسگی (BMS)
سندرم سوزش دهان یک اختلال دردناک داخل دهانی است که فاقد هر گونه علائم دیداری است. شرح و بیان این علائم از سوی بیمار به عوامل مختلفی بستگی دارد و از یک بیمار به بیمار دیگر متفاوت است. سندرم سوزش دهان یا BMS ، معمولا بر بالای زبان، لب پایین و سقف دهان اثر می گذارد. علاوه بر سوختگی، ممکن است یک احساس خشکی و زبری در دهان به وجود بیاورد و باعث تغییر در طعم مزه ها شود. به طور مثال اگر زبان یا دهان شما به خاطر خوردن یک فنجان قهوه بیش از حد داغ یا یک کاسه سوپ دچار سوختگی شده باشد و این احساس ناخوشایند را تجربه کرده اید، موقتی است. ولی اگر این احساس در تمام طول روز شما را اذیت کند ممکن است به سندروم سوزش دهان مبتلا شده باشید.
عوارض سندرم سوزش دهان
از عوارض سندروم سوزش دهان می توان به خواب سخت، افسردگی و اضطراب اشاره کرد.
درمان BMS مرتبط با یائسگی
هدف از درمان سندروم سوزش دهان کاهش یا رفع علائم بیماری است. درمان سندروم سوزش دهان استفاده از داروهای مختلفی را شامل می شود که به طور سنتی برای تسکین علل زمینه ای بیماری های دیگری مانند افسردگی و درد مزمن مورد استفاده قرار می گیرند. داروهای ضد افسردگی آمی تریپتیلین یا الاویل، داروهای ضد روان پریشی (کلردیازپوکساید یا لیبریوم)، داروهای ضد تشنج (گاباپنتین یا نورونتین)، مسکن ها، بنزودیازپین ها (کلونازپام یا کلونوپین) و محافظ های مخاط باعث تسکین موثر سوزش زبان و دهان در برخی بیماران شده اند. به علاوه، از کرم موضعی کپسایسین ( ماده شیمیایی طبیعی موجود در فلفل هندی) برای بی حس کردن دهان بیمارانی که از سندروم سوزش دهان رنج می برند استفاده شده است.
حتما بخوانید: راه های افزایش عمر دندان ها
برفک دهان در دوران یائسگی
برفک دهان
برفک دهان یک عفونت قارچی ناشی از رشد بیش از حد کاندیدا آلبیکنس است. این قارچ به طور طبیعی در بدن و روی سطح پوست یافت می شود. نوسان سطح هورمون می تواند بر کاندیدا آلبیکنس موجود تأثیر بگذارد و به طور بالقوه منجر به رشد بیش از حد آن شود. لکه های سفید در داخل دهان عمدتاً روی زبان و گونه ها ظاهر می شوند. همچنین ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنید:
- زخم های برجسته با ظاهری شبیه پنیر
- سوزش یا گلو درد
- مشکل در بلع
- قرمزی در داخل و اطراف دهان
- ترک خوردن در گوشه های دهان
- از دست دادن حس چشایی
*برفک دهان معمولاً طی ۱ تا ۲ هفته خود به خود فروکش می کند.
درمان برفک دهان
درمان برفک دهان بستگی به سن و سطح سلامت عمومی شما دارد. هدف از درمان آن، جلوگیری از رشد و گسترش قارچ ها می باشد. درمان دارویی برای برفک دهان ممکن است شامل این موارد باشد:
فلوکونازول: یک دارویی ضد قارچ خوراکی است.
قرص کلوتریمازول: یک داروی ضد قارچ است که باید آن را در دهان نگه داشت تا حل شود.
نیستاتین: یک دهان شویه ی ضد قارچ است که باید آن را در دهانتان بچرخانید و سپس قورت دهید.
ایتراکونازول: یک داروی خوراکی ضد قارچ است که برای افرادی استفاده می شود که نسبت به درمان های اولیه مقاوم هستند یا افراد مبتلابه HIV یا AIDS
آمفوتریسین بی: دارویی ست که برای درمان عفونت های شدید استفاده می شود.
حتما بخوانید: درمان دندان درد در بیماران قلبی
خشکی دهان
خشکی دهان زمانی اتفاق می افتد که بدن شما بزاق کافی تولید نمی کند. دهان خشک ممکن است احساس چسبندگی یا سوزن سوزن شدن داشته باشد، انگار که دهان شما می سوزد. همچنین ممکن است بوی بد دهان، لب های ترک خورده یا زخم های دهان را تجربه کنید. بزاق با خنثی کردن اسید های تولید شده توسط باکتری ها، محدود کردن رشد باکتری ها و شستشوی ذرات مواد غذایی به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می کند. بزاق همچنین توانایی چشایی را افزایش می دهد و جویدن و بلعیدن را آسان تر می کند. علاوه بر این، آنزیم های موجود در بزاق به هضم غذا نیز کمک می کنند. کاهش بزاق و خشکی دهان می تواند تأثیر عمده ای بر سلامت عمومی شما، سلامت دندان ها و لثه ها و همچنین اشتها و لذت بردن از غذا داشته باشد. خشکی دهان در صورت عدم درمان می تواند جویدن، بلع و حتی صحبت کردن را دشوارتر کند. یائسگی می تواند ترکیب بزاق شما را تغییر دهد. این تغییر در ترکیب می تواند با میکروبیوم دهان شما تداخل داشته باشد و خطر پوسیدگی دندان و عفونت دهان را افزایش دهد.
موارد زیر نیز می توانند خشکی دهان را تشدید کنند:
- خروپف کردن یا نفس کشیدن با دهان باز
- نوشیدن الکل
- کشیدن سیگار، بخار کردن نیکوتین و استفاده از سایر محصولات تنباکو
- عوارض جانبی برخی داروها، از جمله داروهای ضد افسردگی، آنتی هیستامین ها و ضد احتقان ها
- درمان های سرطان، از جمله داروهای شیمی درمانی و پرتو درمانی
- سایر بیماری ها مانند دیابت، سکته مغزی و بیماری آلزایمر
- آسیب عصبی در ناحیه سر یا گردن
درمان خشکی دهان
درمان خشکی دهان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه بیمار دارای بیماری یا بیماری زمینه ای است یا داروهای خاصی مصرف می کند که ممکن است باعث خشکی دهان شود یا خیر.
در صورت یافتن علت اصلی، باید اقدامات لازم صورت گیرد تا اثر آن علت به حداقل برسد.
داروها: اگر فرض شود كه خشكی دهان ناشی از داروی خاصی است، پزشك یا دوز را تغییر می دهد یا داروی دیگری را تجویز می كند كه مشکل رفع شود.
تحریک تولید بزاق: ممکن است داروهایی برای تحریک تولید بزاق از قبیل پیلوکارپین (سالوژن) یا سویملین (Evoxac) تجویز شود.
گاهی اوقات می توانید خشکی دهان را با درمان های خانگی کنترل کنید، مانند:
- مصرف آب خود را افزایش دهید.
- محدود کردن موقت یا اجتناب از خوردن غذا های تند و شور
- جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب نبات سفت بدون قند
- استفاده از یک مرطوب کننده برای افزودن رطوبت به هوای محل زندگی یا محل کار خود
اگر خشکی دهان به طور مکرر اتفاق می‌افتد، یا فکر می کنید ممکن است نتیجه بیماری یا درمان دیگری باشد، با پزشک یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی مشورت کنید. آن ها ممکن است بتوانند برنامه مراقبتی شما را تنظیم کنند یا داروهایی را تجویز کنند که تولید بزاق را تحریک می کند.
فرد مبتلا به خشکی دهان باید به بهداشت دهان و دندان خود توجه ویژه ای کند. این موارد شامل برداشتن پلاک و درمان عفونت های لثه، التهاب و پوسیدگی دندان ها می باشد. همچنین مسواک زدن دندان ها و نخ دندان زدن به طور مرتب مهم است.
حتما بخوانید: نقش تغذیه در سلامت دندان ها
عوارض شایع در دوران یائسگی
پوکی استخوان
پوکی استخوان از عوارض شایع در دوران یائسگی است. اما استخوان ها فقط در دست و پا و کمر نیستند. صورت و فک شما نیز دارای استخوان های مهمی است که از دست رفتن تراکم استخوان آن ها می تواند به از دست رفتن زودهنگام دندان ها منجر شود.
اختلالات خوردن
پریشانی روانی حاصل از دوران یائسگی می تواند به عادات غذایی نامناسب در برخی از زنان، از جمله استفراغ تعمدی یا مصرف شیرینی بیشتر منجر شود. این عادت ها می توانند به دهان و دندان آسیب برسانند، از جمله فرسایش مینای دندان.
تغییر در حس چشایی
حس چشایی شما هنگام جویدن غذا طعم ها را تشخیص داده و دسته بندی می کند. اگرچه تغییرات در چشایی ممکن است به طور طبیعی با افزایش سن اتفاق بیفتد، اما علائم مرتبط با یائسگی مانند کاهش بزاق و خشک شدن بافت دهان نیز می تواند احساس چشایی را تغییر داده یا کاهش دهد. برخی افراد متوجه می شوند که طعم فلزی، تلخ یا نمکی در دهان خود دارند، حتی زمانی که چیزی نمی خورند یا نمی نوشند. ممکن است متوجه شوید که استفاده از ظروف پلاستیکی یا بامبو و ظروف شیشه ای یا سرامیکی می تواند به کاهش طعم فلزی کمک کند. افزودن عسل، شکر یا شیرین کننده های دیگر می تواند به کاهش طعم تلخ یا ترش کمک کند. برای به حداقل رساندن طعم شیرین، اضافه کردن لیمو، لیموترش، سرکه یا سایر طعم های اسیدی را به غذای خود در نظر بگیرید. همچنین می توانید با گیاهان، ادویه ها، مارینا ها و چاشنی های مختلف برای بهبود طعم و مزه بازی کنید. اگر نگران تغییرات اخیر یا غیر منتظره در طعم هستید، با پزشک و یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی مشورت کنید. آن ها می توانند علائم شما را ارزیابی کنند و تعیین کنند که آیا این تغییرات در اثر یائسگی و عوارض جانبی دارویی هایی است که مصرف می کنید یا نشانه ای از بیماری زمینه ای دیگر مربوط می باشد.
لثه ملتهب یا خونریزی لثه
در اثر یائسگی لثه ها ممکن است قرمز تیره یا به میزان قابل توجهی رنگ پریده باشند، خشک یا براق به نظر برسند و در حین مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن به راحتی خونریزی کنند. ضایعاتی که شبیه زخم هستند نیز ممکن است در دهان وجود داشته باشند التهاب لثه یکی دیگر از علائم احتمالی است. و معمولاً از عادات نادرست حول مسواک زدن و نخ دندان کشیدن ایجاد می شود. نوع خفیف بیماری لثه، ژنژیویت با تحریک، قرمزی و تورم در بافت اطراف پایه دندان ها مشخص می شود. لثه ها ممکن است شروع به عقب نشینی کنند و عاج دندان شما نمایان شود. در صورت عدم درمان، هر یک از این بیماری ها می تواند منجر به عفونت لثه به نام پریودنتیت و از دست دادن دندان شود. مسواک زدن حداقل دو بار در روز با یک مسواک نرم، نخ دندان کشیدن حداقل یک بار در روز و استفاده از دهانشویه درمانی می تواند به معکوس شدن و پیشگیری از التهاب لثه در آینده کمک کند. مراجعه به متخصص دندانپزشک حداقل یک بار در سال می تواند کمک کننده باشد.
دوران یائسگی دوره مهمی در زندگی شماست که باید مراقبت از بدن خود را افزایش دهید. با مراجعه منظم به دندانپزشک می توانید عوارض یائسگی را در دهان و دندان های خود کاهش دهید.
حتما بخوانید: روش هاي درماني زيبايي در افراد با نمايش لثه زياد
نگران نباشید
به یاد داشته باشید که هر زنی از این دوره عبور خواهد کرد و شما قطعا تنها کسی نیستید که این علائم را تجربه می کنید. این مشکلات می تواند ترس زیادی را برای زنان به همراه داشته باشد. اما در بسیاری از زنان این مشکلات رخ نمی دهند. دلیل اصلی آن مراقبت از دهان و دندان در دوران قبل از یائسگی می باشد. زنان باید مراقب تغذیه خود باشند. مصرف به اندازه لبنیات و همچنین به حداقل رساندن مصرف خوراکی های شیرین می تواند از بروز مشکلات دهان و دندان در دوران یائسگی جلوگیری نماید. همیشه توصیه شده است، مراجعه مداوم و منظم به دندانپزشکی بسیار مهم می باشد.
متخصص دندانپزشک به خوبی می تواند از بروز مشکلات دهان و دندان در هر سن و دورانی جلوگیری نماید. به علاوه آنکه زنان به دلیل مشغله های فراوان خانه و خانواده از مراقبت از دهان و دندان های خود غافل هستند و این امر زمینه ساز بروز مشکلات دهان و دندان در دوران یائسگی می باشد. حداقل 2بار در روز باید از مسواک به طور صحیح استفاده شود. همچنین در انتهای شب باید نخ دندان استفاده نمود. استفاده از دهانشویه های مخصوص با نظر متخصص دندانپزشک هفته ای سه بار توصیه می شود. رعایت موارد ذکر شده بدون شک پشت سر گذاشتن این دوران طبیعی را آسان تر می کند.
سوالات متداول
چگونه می توان سلامت دهان و دندان را در دوران یائسگی ارتقا داد؟
- حداقل دو بار در روز مسواک بزنید، به خصوص بعد از غذا خوردن، با یک مسواک نرم
- حداقل یک بار در روز نخ دندان بکشید.
- شست و شوی دهان طبق دستور با یک دهانشویه دارویی که نیازهای شما را هدف قرار می دهد.
- حداقل هر ۳ تا ۴ ماه یکبار مسواک یا سر مسواک خود را تعویض کنید.
- اگر دچار زخم های دهانی مکرر یا حساسیت می شوید، ممکن است برخی تغییرات رژیم غذایی مفید باشند.
به‌عنوان مثال، غذا های تند، شور و ترش، محرک های رایج برای درد و ناراحتی دهان هستند. محدود کردن یا اجتناب از آن ها ممکن است به جلوگیری از درد و ناراحتی کمک کند.
آیا یائسگی زودرس می تواند باعث مشکلات سلامتی شود؟
با شروع یائسگی، سطح هورمون استروژن کاهش پیدا می کند. پایین آمدن سطح استروژن ممکن است خطر ابتلا به برخی بیماری ها مانند پوکی استخوان، سرطان روده بزرگ، سرطان تخمدان، بیماری پریودنتال (لثه)، افتادن دندان و آب مروارید را افزایش دهد. اگر یائسگی زود تر از موعد شروع شود، شما از اثرات محافظتی و طولانی مدت استروژن محروم می شوید، بنابراین خطر ابتلا به بیماری های فوق افزایش می یابد.
چرا زنان در دوران یائسگی بیشتر در معرض مشکلات سلامت دهان و دندان قرار دارند؟
دوران یائسگی به دلیل کاهش استروژن، زنان را در معرض خطرات مختلفی قرار می دهد. تغییرات دهانی زیادی می تواند در نتیجه افزایش سن، داروهای مصرفی و تغییرات هورمونی ناشی از یائسگی رخ دهد. این تغییرات دهانی می تواند شامل تغییر حس چشایی، احساس سوزش در دهان، حساسیت بیشتر به مواد غذایی گرم و سرد و کاهش جریان بزاق باشد که می تواند منجر به خشکی دهان شود. خشک شدن دهان می تواند منجر به پوسیدگی دندان ها و بیماری لثه شود، زیرا بزاق برای خنثی سازی اسید های تولید شده توسط پلاک استفاده می شود و در صورت کاهش بزاق، احتمال پوسیدگی دندان افزایش می یابد. پوکی استخوان مخصوصا در فک، می تواند منجر به از دست دادن دندان ها شود. تحلیل لثه می تواند نشانه از دست رفتن استخوان در فک باشد. و ریسک پوسیدگی را افزایش می دهد.
چه زمانی زنان بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات سلامت دهان قرار می گیرند؟
پنج دوره در زندگی زنان وجود دارد که تغییرات هورمونی ناشی از این دوره ها، آن ها را در معرض ایجاد مشکلات سلامت دهان قرار می دهد:
- بلوغ
- دوره ی ماهانه بانوان
- استفاده از قرص های ضد بارداری
- دوران بارداری
- یائسگی
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
