شماره گذاری دندان ها : دندان ها را چگونه شماره گذاری می‌ کنند؟

دندانپزشکان برای شناسایی انواع دندان‌ و موقعیت آن ‌ها سیستم‌ های نامگذاری یا شماره ‌گذاری دندان را ایجاد کرده‌ اند. با این سیستم‌ ها خیلی زود و به جای اشاره کردن به دندانی که آسیب دیده یا نیاز است کاری روی آن صورت بگیرد، از شماره‌ گذاری ها استفاده می ‌شود. نامگذاری یا شماره گذاری دندان ها اغلب بین دندانپزشکان و یا مابین دستیار و متخصص دندانپزشک کاربرد دارد.

اما اگر مراجعان نیز بدانند هر دندان چه شماره‌ ای دارد، بهتر می‌ توانند به دندانِ مشکل ‌دار خود، بدون ایما و اشاره آدرس دهند. آنچه در این مقاله می ‌خوانید انواع روش ‌های شماره گذاری دندان ها است که در سرتاسر جهان کاربرد دارند و می ‌توانند به آدرس‌ دهی درستِ دندانِ هدف منجر شوند.

برای اینکه بتوانیم به خوبی شماره گذاری کنیم، لازم است که ابتدا درباره تقسیم ‌بندی فک‌ ها صحبت کنیم. ما دو فک بالا و پایین داریم. جهت نامگذاری دندان ها باید هر فک را از وسط به دو بخش تقسیم کنیم. برای مثال فک بالا را به (دو نیم ‌فک) چپ و راست تقسیم می ‌کنیم. فک پایین را به نیز به همین شکل تقسیم بندی کنید. به هر نیم فک یک کوادران (Quadrant) گفته می‌ شود:

به نیم‌ فکِ چپ در فک بالا، کوادران 1

نیم‌ فکِ راست در فک بالا، کوادران 2

نیم‌ فکِ راست در فک پایین، کوادران 3

نیم‌ فک چپ در فک پایین، کوادران 4

لازم به ذکر است که حین تقسیم ‌بندی فکین در بزرگسالان، از شماره‌ های 1 تا 4 برای کوادران‌ها (یا نیم ‌فک ‌ها) استفاده می‌ شود. و برای کودکان از شماره‌ های 5 تا 8 استفاده می ‌شود.

حتما بخوانید: علل تیر کشیدن دندان چیست؟

شماره گذاری دندان ها

چند روش شماره گذاری دندان داریم؟

3 روش شناخته شده جهت نامگذاری دندان ها وجود دارد. که هر کدام در بخش ‌هایی از جهان به رسمیت شناخته شده و ملاک شماره گذاری دندان ها در نظر گرفته می‌ شود. این 3 روش در ادامه توضیح داده شده ‌اند.

شماره گذاری دندان ها به روش یونیورسال یا ناسیونال

روش یونیورسال (Universal Numbering System) رایج‌ ترین روش برای نامگذاری دندان ها در کشور آمریکا است. در این روش به دندان های دائمی عددی از 1 تا 32 و به دندان های شیری کودکان عددی از 1 تا 20 داده می ‌شود. شماره گذاری دندان ها نیز از کوادران 1 (از سمت راست فک بالا و از دندان عقل یا دندان آسیای سوم) آغاز می ‌شود و آخرین دندانی که شماره 32 می‌ گیرد، دندانِ عقلِ فکِ پایین در سمت راست است.

دندان های شیری با استفاده از اعداد 1 تا 20 به همان ترتیبی که برای دندان‌ های دائمی ذکر شد نامگذاری می گردد. برای دندان‌ های شیری از حروف الفبای انگلیسی نیز برای نامگذاری دندان ها استفاده می‌ شود. به این شکل که برای دندان آسیای دوم در سمتِ راستِ فک بالا حرف A و به صورت ساعت گرد سایر حروف الفبای انگلیسی روی دندان ‌ها گذاشته می ‌شود.

نامگذاری دندان ها به روش پالمر (palmer)

در این روش به دندان ‌های دائمی موجود در هر کوادران یا هر نیم فک اعداد 1 تا 8 تعلق می ‌گیرد. اولین دندان پیش یا ثنایا در ابتدای هر کوادران شماره 1 می ‌گیرد و دندان عقل (آسیاب سوم شماره 8). با این سیستم در دهان 4 دندان هم شماره وجود دارند. بنابراین برای اینکه دندان ها با هم اشتباه گرفته نشوند و سریع تر شناسایی شوند، از کارکترهای (└┘ ┌┐) استفاده می ‌شوند. کوادران 1 با کاراکتر ┘ مشخص می‌ شود و برای مثال دندان عقل کوادران 1 به صورت ┘8 مشخص می‌ شود.

کوادران 2 با └

کوادران 3 با ┌

کوادران 4 با ┐

در سیستم نامگذاری پالمر، دندان‌ های شیری با حروف A تا E برای هر کوادران استفاده می ‌شوند. به این ترتیب که اولین دندان پیش یا ثنایا در هر کوادران A است و آخرین دندان نیز E است.

حتما بخوانید: بازسازی کامل دهان و دندان

شماره گذاری دندان ها به روش اف دی آی (FDI)

از این روش شماره گذاری دندان ها معمولا در کشورهای اروپایی و کانادا استفاده می ‌شود. به صورتی کاملا متفاوت، در این روش از 2 عدد برای نامگذاری دندان ها استفاده می ‌شود. عدد اول برای مشخص کردن نیم فک و عدد دوم مشابه سیستم پالمر از اعداد 1 تا 8 استفاده می ‌شود. عدد هر کوادران برای دندان‌ های دائمی بین 1 تا 4 است و برای دندان‌ های شیری 5 تا 8 است. شماره گذاری به روش پالمر از اولین دندان پیش هر نیم فک (دندان سانترال) شروع شده و به آخرین دندان ختم می ‌شود. برای مثال اولین دندان نیم فک بالا در سمت راست 18 است. و آخرین دندان در نیم فک پایین سمت راست 48 است.

نکته: در این سیستم شماره گذاری دندان ها:

عبارت 00s برای مشخص شدن کل دهان

عدد 01 برای کل فک بالا

عدد  02 برای کل فک پایین

به عنوان مثال اگر بخواهیم برای دست دندان کامل برای قوس فکی بالا بگیریم آن را به صوررت denture 01 نشان خواهیم داد. و اگر به جای 01 عبارت 00s قرار بگیرد منظورمان پروتز کامل برای هر دو فک است.

حتما بخوانید: آیا جرم گیری باعث خرابی دندان می شود؟

آشنایی با انواع دندان ها

بعد از اینکه با شماره دندان ها در دندانپزشکی آشنا شدید بهتر است که انواع دندان ها را هم بشناسید. انواع دندان ها به 7 گونه تقسیم می شوند که عبارتند از:

• دندان های شیری
• دندان های دائمی
• دندان های پیشین
• دندان های نیش
• دندان های آسیای کوچک
• دندان های آسیای بزرگ
• دندان های عقل

دندان های شیری

دندان های شیری 20 عدد هستند که به صورت مساوی 10 عدد در فک بالا و 10 عدد در فک پایین قرار می گیرد. اولین دندان شیری در 6 ماهگی جوانه می زند و حداکثر تا پایان 3 سالگی تمام دندان های شیری باید دربیایند. دندان های شیری ردیف جلوی اطفال در سن 6 یا 7 سالگی شروع به ریختن و افتادن می کنند، اما جالب است که بدانید دندان های آسیاب و کرسی اطفال بعد از چند سال از افتادن دندان های جلویی شیری می افتند، در واقع دندان های کرسی ردیف عقب شیری اطفال تا حدود سن 12 سالگی در دهان حضور دارند، وجود دندان های کرسی شیری در تکامل فک کودکان و همچنین حفظ فضای لازم برای رویش دندان‌ های دائمی شان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد.

متاسفانه برخی از والدین این تصور را دارند که مراقبت از دندان های شیری اطفال اهمیت چندانی ندارد، چرا که این دندان ها دائمی نیستند و حتی اگر پوسیده و خراب شدند بعد از چند سال دندان های اصلی سالم جایگزین شان می شوند و دیگر خبری از این دندان های پوسیده نیست. اما بهتر است بدانید که دندان های شیری مانند یک راهنما برای دندان‌ های دائمی عمل می کنند و باعث هدایت صحیح دندان های دائمی به مسیر اصلی و صحیح شان هستند، اگر از دندان های شیری اطفال مراقبت نشود و این دندان ها دچار پوسیدگی و خرابی شوند و بیفتند، به این دلیل که جایشان خالی می ماند، خاصیت هدایت دندان های دائمی از دست می رود و دندان های اصلی و دائمی کودک نمی‌ توانند در مسیر اصلی و صحیح رشد کنند.

البته اگر کودکان به دلایلی دندانشان را از دست داده باشند متخصص دندانپزشک اطفال می تواند در این مسیر راهنمایی های خوب و مفیدی را داشته باشد تا دندان دائمی کمترین آسیب را از این موضوع ببیند، برای مثال متخصص دندانپزشک اطفال از فضا نگهدارنده دندان استفاده می کند. فضا نگهدارنده یک وسیله مخصوص از جنس فلز (استیل ضد زنگ) یا آکریل (نوعی پلاستیک) است که به صورت اختصاصی برای فرد مورد نظر ساخته می ‌شود. این وسیله می تواند به صورت ثابت در دهان کار گذاشته ‌شود. نوع متحرک آن نیز وجود دارد که درصورت لزوم می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

هدف اصلی این وسیله باز نگه داشتن فضای خالی بین دو دندان است تا دندان دائمی زیرین بتواند در محل صحیح خود جوانه زده و رویش نماید. بسته به سن کودک و محل قرار گرفتن فضا نگهدارنده در دهان کودک، ممکن است از نوع ثابت یا متحرک آن استفاده شود. همه کودکانی که دندان شیری خود را زود تر از موعد از دست می ‌دهند لزوما به فضا نگهدارنده نیاز ندارند. هدف اصلی این درمان حفظ جای خالی دندان دائمی و جلو گیری از حرکت دندان ها و کجی دندان ها می باشد. با این حال مراقبت از دندان های شیری کودکان بسیار مهم و ضروری می باشد.

دندان های دائمی

از 6 سالگی به بعد دندان های دائمی شروع به رشد می کنند. دندان های آسیای دائمی که با اسم دندان های شش سالگی هم شناخته شده اند، اولین دندان های دائمی هستند که در دهان جوانه می زنند. پس از آن به مرور زمان دندان های شیری می افتند و دندان های دائمی جای آن ها را می گیرند. روند رویش دندان های دائمی از شش سالگی شروع می شود و تا دوازه سالگی ادامه پیدا می کند. در سن دوازده سالگی 28 دندان دائمی در دهان شد می کند.

در نهایت در سنین 17 الی 23 سالگی هر فرد در دهان خود 32 دندان دارد.

دندان های اینسایزور Incisor یا پیشین (ثنایا):

دندان های پیشین میانی و پیشین طرفی دارای یک لبه ی تیز و برنده بوده و تک ریشه می باشند. که در قسمت جلویی فک بالا و پایین قرار دارند و به راحتی قابل دیدن هستند دندان های پیشین گفته می شود. انسان 4 دندان پیشین در آرواره بالا و 4 دندان پیش در آرواره پایین دارد. به طور کلی در انسان ها 8 دندان پیشین وجود دارد. این دندان ها از اولین دندان هایی هستند که رشد می کنند. اصلی ترین کاری که دندان های پیشین انجام می دهند گاز زدن خوراکی ها می باشد. این دندان ها تقریبا بزرگ و تخت می باشند که دارای لبه ی تیز و باریک هستند و کاربرد آن ها بریدن لقمه است و برای این کار بسیار مناسب هستند. همچنین این دندان ها با حمایت و ساپورت لب ها در زیبایی و ایجاد فرم طبیعی صورت نقش دارند. این دندان ها به کمک زبان توانایی تلفظ صحیح برخی حروف و کلمات را نیز به ما می دهند.

کانین Canine (نیش)

این دندان دارای یک تاج نوک تیز بوده و تک ریشه می باشد. دندان کانین معمولا بلند ترین ریشه را در بین دندان ها دارا می باشد. در دهان انسان ها 4 دندان نیش وجود دارد که 2 دندان نیش در بالا و 2 دندان نیش در پایین قرار دارد. دندان های نیش نوک تیزی دارند و از آن ها برای پاره کردن یا سوراخ کردن غذاها استفاده می شود. دندان کانین نیز در حمایت لب ها و ایجاد فرم طبیعی بافت های صورت نقش مهمی دارد.

پرمولر Premolar (آسیای کوچک)

شامل دندان های پرمولر اول و پرمولر دوم می باشد. تاج این دندان ها دارای دو برجستگی می باشد. این دندان ها می توانند یک یا دو ریشه داشته باشند. به 8 دندان کوچکی که دو به‌ دو در کنار دندان های نیش قرار دارند دندان های آسیای کوچک گفته می شود. دندان های آسیای کوچک یا پرمولر به تعداد ۴ عدد در هر فک (آسیای کوچک اول و دوم راست و آسیای کوچک اول و دوم چپ) و مجموعا ۸ عدد در جویدن غذاها به ما کمک می کنند.

مولر Molar (آسیای بزرگ)

شامل دندان های مولر اول، مولر دوم و مولر سوم که به دندان مولر سوم دندان عقل (Wisdom Tooth)  نیز گفته می شود. تاج این دندان ها دارای چندین برجستگی بوده و می توانند دو ریشه ای یا سه ریشه ای باشند. دندان های آسیای بزرگ یا مولر به تعداد ۶ عدد در هر فک (آسیای بزرگ اول، دوم و سوم راست و آسیای بزرگ اول، دوم و سوم چپ) و مجموعا ۱۲ عدد در جویدن و له کردن غذا نقش مهمی دارند. همچنین این دندان ها به همراه آسیاهای کوچک به حمایت و برجسته نگه داشتن بافت گونه و زیبایی ساختار صورت کمک می کنند.

حتما بخوانید: درباره ی دندان عقل نهفته بیشتر بدانیم

دندان عقل

دندان عقل از سری دندان های دائمی است که به عنوان آخرین دندان دائمی در فک انسان رشد می کند. دندان عقل  (Wisdom tooth) در سنین حدود 18 تا 25 سالگی در دهان نمایان می شوند. دندان عقل معمولاً به دلیل برخی مشکلاتی که برای خود و دندان های دیگر ایجاد می کند معمولا توسط متخصص فک و صورت کشیده می شود. دندان های عقل در پشت دندان های آسیاب در می آیند. در برخی افراد نیز دندان عقل به صورت کامل رشد نمی کند و در زیر لثه می ماند به دندان عقلی که دیده نمی شود و به طور کامل رشد نمی کند دندان عقل نهفته می گویند.

سوالات متداول

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران