نقش تغذیه در سلامت دندان ها

تأثیر تغذیه بر دندان ها بر کسی پوشیده نبوده و شایان ذکر است که تغذیه و رژیم غذایی نقش قابل توجهی بر سلامت دهان و دندان داشته و می توانند در پیشرفت و گسترش بیماری هایی چون پوسیدگی دندان، بیماری پریودنتال، فرسایش و سایر موارد دیگر تأثیر گذار باشند. یکی از مهمترین عوامل شروع پوسیدگی دندان، به آنچه می خوریم مربوط می شود. به طور کلی رژیم غذایی نقش مهمی را در فرسایش دندان و همچنین ایجاد نقص در ساختار آن دارد مانند هیپوپلازی مینا یا فلوروز.
در این مقاله قصد داریم توضیح کاملی در مورد نقش تغذیه بر دندان ها و به طور کلی سلامت دهان ارائه دهیم.

اهمیت تغذیه بر سلامت دندان ها

بدن شما یک ماشین پیچیده است. غذاهایی که انتخاب می کنید و تعداد مصرف آنها می توانند بر سلامت عمومی شما و نیز سلامت دندان ها و لثه تأثیر گذار باشند. برای مثال اگر بیش از حد نوشابه های گازدار و پر شکر یا نوشیدنی های شیرین و میان وعده های غیر مغذی مصرف کنید، قطعا در معرض پوسیدگی دندان قرار می گیرید.
پوسیدگی دندان شایع ترین بیماری مزمن در دوران کودکی است و زمانی رخ می دهد که پلاک در دهان با قند تماس پیدا می کند و اسید تشکیل شده به دندان ها حمله می نماید. اما خبر خوب این است که این مسئله کاملا قابل پیشگیری می باشد.
غذاها حاوی هر نوع قندی که باشند می توانند در پوسیدگی دندان نقش داشته باشند. از این رو برای کنترل میزان قند مصرفی، اطلاعات تغذیه ای و برچسب های مواد تشکیل دهنده روی مواد غذایی و نوشیدنی ها را مطالعه نموده و گزینه هایی را انتخاب کنید که کمترین میزان قند را دارند.

دندانپزشک یا متخصص تغذیه نیز می تواند پیشنهاداتی را برای رعایت یک رژیم غذایی متعادل و در امان ماندن دندان ها از پوسیدگی و در نهایت تأثیر تغذیه بر دندان ها ارائه دهد. به خاطر داشته باشید که اگر رژیم شما فاقد مواد مغذی خاصی باشد، مقاومت در برابر عفونت بافت های دهان دشوارتر است.
در ضمن این مسئله به بیماری لثه نیز کمک می کند. دلیل اصلی از دست دادن دندان ها در بزرگسالی به دلیل بیماری های شدید لثه می باشد و بسیاری از متخصصین بر این باورند که این بیماری در آنهایی که تغذیه نامناسب دارند سریع تر پیشرفت کرده و به طور بالقوه شدیدتر است. به همین دلیل است که نقش تغذیه بر دندان ها از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.

تأثیر تغذیه بر پوسیدگی دندان ها

شکی نیست که آنچه می خوریم با پوسیدگی دندان ارتباط دارد. باکتری هایی که روی دندان های ما قرار می گیرند و ما آنها را تحت پلاک می شناسیم، از قندها در رژیم غذایی ما به عنوان انرژی استفاده می کنند تا باکتری های بیشتری تشکیل شوند.
باکتری ها قندها را متابولیزه کرده و این منجر به تشکیل اسید می شود و در نهایت با نرم کردن مینای دندان یا عاج روند پوسیدگی آغاز می شود.
به طور عمده سه باکتری در پوسیدگی دندان ها نقش دارند:

–  باکتری استرپتوکوک موتانس Streptococcus mutans
–  باکتری لاکتوباسیلوس Lactobacillus
–  باکتری استرپتوکوک سوبرینوس Streptococcus sobrinus

از آنجایی که اسید به دهان و در نهایت به دندان ها وارد می شود (از باکتری هایی که اسید آزاد می کنند و یا از مواد غذایی و نوشیدنی های های اسیدی)، موجب افت pH شده و در نهایت ممکن است آسیب اولیه مینای دندان رخ دهد. اگر pH برای مدت زمان طولانی پایین بماند، آسیب بیشتری به دندان وارد آمده و پوسیدگی دندان تشکیل می شود.
علاوه بر این در نظر داشته باشید که بزاق می تواند به ترمیم این پوسیدگی کرده و قندها را شستشو دهد. بزاق از اجزای ضد باکتری تشکیل شده و با ترکیبات بافر کننده می تواند با حملات اسیدی مقابله نماید. هر اندازه که خشکی دهان بیشتر باشد، دندان ها پوسیدگی بالاتری خواهند داشت.

تغذیه و فرسایش دندان ها

فرسایش دندان ها به معنای از دست دندان تدریجی مینا و عاج است که از نظر شیمیایی از سطح دندان ها جدا می شوند. جریان پایین بزاق و ظرفیت ضعیف بافر برای مبارزه با چالش های اسیدی در افرادی که دهانشان خشک است رخ می دهد و بنابراین فرسایش دندان می تواند مسئله مهمی باشد.
اسیدها می توانند ذاتی (از داخل بدن) یا خارجی (از منابع بیرونی) نشأت گیرند. اسیدهای ذاتی ناشی از استفراغ و برگشت خون می باشد. اما اسیدهای خارجی از رژیم غذایی حاصل می شوند به عنوان مثال، اسید سیتریک، اسید فسفریک، اسید اسکوربیک، اسید مالیک، اسید تارتاریک و اسیدهای کربنیک که در میوه ها و آب میوه ها، نوشابه ها، برخی از دمنوش های گیاهی و یا غذاهای حاوی سرکه موجود هستند.

فلوراید و پوسیدگی

فلوراید معمولا بخشی از رژیم طبیعی افراد است. آب شرب در بسیاری از مناطق حاوی فلوراید است همچنین اکثر غذاهای دریایی، چای سیاه و … . فلوراید از سه طریق بر دندان ها تأثیر می گذارد:

– فلوراید می تواند به بخشی از ساختار دندان تبدیل شود و فلورآپاتیت ایجاد نماید، وضعیتی که در برابر حملات اسیدی مهم است؛
– فلوراید می تواند مراحل اولیه پوسیدگی را ترمیم کند؛
– فلوراید همچنین می تواند بر میزان اسیدی که توسط باکتری های موجود در پلاک دندان آزاد می شود تأثیر گذار باشد و در نتیجه احتمال پوسیدگی را کاهش دهد.

در مبحث تأثیر تغذیه بر دندان ها، فلوراید موثرترین عامل پیشگیری در برابر پوسیدگی دندان به شمار می رود. استفاده گسترده از این عنصر، تا حدود زیادی پوسیدگی دندان را در طی 30 سال گذشته کاهش داده است.
اما هر اندازه هم که فلوراید به طور گسترده مورد استفاده قرار گیرد، مصرف قندها همچنان در پوسیدگی دندان نقش بسزایی داشته و می توانند به سلامت دهان و دندان ها آسیب برسانند.

– پوسیدگی دندان
در نهایت، تأثیر تغذیه بر دندان ها به واسطه داشتن یک رژیم غذایی متعادل از اهمیت بالایی برخوردار است. رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات به جز بدن می توان برای دندان های شما نیز مضر باشند و کسانی که اغلب چیپس سیب زمینی و یا میان وعده هایی که حاوی کربوهیدرات و چربی بالایی است مصرف می کنند، پوسیدگی بیشتری دارند. به خاطر داشته باشید، رژیم های غذایی متعادل هم به سلامت دندان و هم سلامتی عمومی بدن کمک می کنند.

چه عوامل تغذیه ای از دندان ها محافظت می کنند؟

مطالعات انجام شده در مورد pH پلاک نشان داده اند که مصرف پنیر به عنوان یک میان وعده می تواند افت معمول pH را که با مصرف قندها همراه است به حداقل برساند. تصور می شود که شیر گاوها با داشتن ترکیباتی چون کلسیم، فسفر و کازئین می توانند پوسیدگی دندان را مهار کنند.
علاوه بر این مطالعاتی که در مورد اثرات مثبت شیردهی بر سلامتی انجام شده اند نشان می دهند آن دسته از کودکانی که از شیر مادر تغذیه کرده اند، دندان های سالم تری داشته و میزان پوسیدگی آنها کمتر است.

فرسایش دندان

ارتباط گسترده ای میان فرسایش دندان ها و مصرف تعداد زیادی از غذاها و نوشیدنی های اسیدی از جمله مصرف مکرر موارد زیر وجود دارد:
– سرکه
– ترشیجات
– مرکبات
– نوشیدن آب میوه هنگام خواب.
مصرف مستمر نوشیدنی ها و غذاهای اسیدی از مهمترین عوامل فرسایش دندان ها به شمار می روند. این گونه مواد غذایی حتی در افرادی که بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت می کنند نیز باعث فرسایش می شود.

عوامل خطرزا برای فرسایش عبارتند از:

– مصرف مرکبات بیش از دو بار در روز
– نوشیدن مداوم کولا یا نگه داشتن آن در دهان
– مصرف زیاد سرکه یا نوشیدنی های ورزشی
– ناهنجاری های مربوط به تغذیه مثل استفراغ
– رفلاکس معده یا مری
– جریان پایین بزاق

توصیه هایی برای افراد در معرض فرسایش دندان:

– از نوشیدن و خوردن غذاها و نوشیدنی های اسیدی در شب خودداری کنید.
– از مسواک زدن قبل یا بعد از مصرف نوشیدنی های اسیدی خودداری کنید.
– از مسواک نرم و خمیر دندان های غیر ساینده استفاده کنید.
– برای تحریک جریان بزاق پس از کاهش ریفلاکس و پس از غذا می توانید آدامس بجوید.
– برای درمان بیماری هایی چون ریفلاکس معده و مری هر چه سریع تر اقدام کنید.

تغذیه و بیماری لثه

جدای از کمبود شدید ویتامین C که می تواند منجر به اسکوربوت بیماری لثه شود، شواهد نشان می دهند که ارتباطاتی میان رژیم غذایی و بیماری های لثه وجود دارد. به نظر می رسد که بیماری لثه در بین افرادی که تغذیه صحیحی ندارند و مواد مغذی زیادی به بدن آنها نمی رسد شدیدتر است. افرادی که دچار سوءتغذیه هستند مقاومت کمی در برابر عفونت ها داشته و بیشتر مستعد بیماری لثه می باشند.

توصیه های غذایی برای مراقبت از دندان ها

تغذیه و دندان های سالم نتیجه یک ترکیب منتخب از مواد غذایی و دفعات مصرف قند در یک بازه زمانی است که همگی در تشکیل پوسیدگی دندان و سایر مشکلات مرتبط با آن نقش دارند.

حتما بخونید: دلایل تحلیل رفتن لثه چیست؟

– مواد قندی و کربوهیدرات ها

مواد قندی و کربوهیدرات ها که به عنوان منبع انرژی توسط باکتری ها مورد استفاده قرار می گیرند باعث افت pH شده و در نتیجه پوسیدگی دندان را سبب می شوند. با این حال، اگر یک ماده غیر قندی که بزاق را تحریک می کند، بلافاصله قبل، حین یا پس از این مواد مصرف شود، pH افزایش یافته و بزاق می تواند از پیشرفت پوسیدگی جلوگیری نماید.

– غذاهای غنی از کلسیم و حاوی فلوراید

زمانی که غذاهای غنی از کلسیم و حاوی فلوراید مانند شیر گاو، پنیر، چای سیاه، آب شرب حاوی فلوراید در یک رژیم غذایی سالم گنجانده شوند، امکان ترمیم وجود دارد. قرار دادن شیر یا ماست بدون چربی به همراه یک وعده غذایی و یا میان وعده می تواند احتمال پوسیدگی دندان را کاهش دهد. علاوه بر این، در مطالعه ای نشان داده شد، افراد مسنی که پنیر مصرف می کنند، پوسیدگی دندان هایشان کمتر است.

– مصرف کربوهیدرات های قابل تخمیر

خوردن کربوهیدرات های قابل تخمیر مثل کارامل، کشمش یا کلوچه یکی از پس از دیگری چون مدت زمانی در دهان باقی می مانند می توانند میزان پوسیدگی را افزایش دهند. دلیل آن هم پایین ماندن طولانی مدت pH و در نتیجه پیشرفت پوسیدگی دندان است.
– مصرف غذاهای جویدنی و پروتئینی
با خوردن غذاهای جویدنی مثل بادام زمینی و آنهایی که حاوی پروتئین زیادی هستند می توانند خطر پوسیدگی دندان و فرسایش آن را به حداقل برسانند.

– نوشیدن چای سبز

نوشیدن چای سبز می تواند سلامت دندان ها و لثه را بهبود بخشد. چای سبز التهاب را کاهش داده و محیط دهان را قلیایی تر می نماید. علاوه بر این از رشد باکتری های ایجاد کننده حفره جلوگیری می کند. مطالعات نشان داده اند که چای سبز می تواند پیشرفت سرطان دهان را کُند کرده و با از بین بردن بوی بد دهان، نفس را تازه سازد.

– مصرف غذاهای کامل

سعی کنید غذاهایی را در رژیم غذایی خود بگنجانید که دارای مقدار زیادی کلسیم، فسفر، منیزیم، ویتامین K و ویتامین D باشند. همچنین غذاهایی مانند سبزیجات سبز، آجیل، دانه ها، قارچ، تخم مرغ و … .

– خوردن میوه ها و سبزیجات خام و ترد

هر روز مقداری میوه و سبزیجات ترد و خام مصرف کنید. سبزیجات خام مانند سیب، هویج یا فلفل دلمه ای می توانند دندان هایتان را تا حدی تمیز کنند. خوردن یک سیب به عنوان دسر پس از نهار می تواند موادی را که به سطح دندان های شما چسبیده اند از بین ببرد. علاوه بر این، سیب دارای زایلیتول طبیعی بوده و می تواند باعث افزایش بزاق شود.

زایلیتول، یک قند موثر و عالی برای حفظ سلامت دهان و دندان ها

زایلیتول یک قند طبیعی ۵ کربنه است که استفاده از آن در زمینه کاهش ایجاد پوسیدگی دندان و دوباره معدنی شدن (رِمینرالیزاسیون) پوسیدگی های اولیه بسیار موثر و امیدوار کننده است. این ماده به طور طبیعی در میوه هایی مانند آلو و انواع توت ها و در سبزیجاتی مانند گل کلم و همچنین قارچ ها یافت می شود و به طور مصنوعی آن را از مواد گیاهی غنی از زایلیتول مانند چوب درخت توس و راس به دست می‌آورند.

چه چیزی باعث شده که قند زایلیتول برای سلامت دهان و دندان مفید باشد؟

زایلیتول هر چند مزه ای شیرین دارد، اما بر خلاف شکر در دهان تبدیل به اسیدهایی نمی شود که پوسیدگی را ایجاد می کنند. زایلیتول به عنوان یک شیرین کننده طبیعی که باعث کاهش پوسیدگی می‌گردد توسط FDA و ADA به تایید رسیده است. هر چند زایلیتول در مزه به شیرینی ساکاروز است اما 33% نسبت به ساکاروز کالری کمتری دارد. پس نه تنها در افراد دیابتی گزینه ای قابل استفاده است، بلکه در کسانی که افزایش وزن دارند نیز جایگزینی مناسب می باشد.

حتما بخوانید: مراقبت از دندان در دوران بارداری

3 مزیت قند زایلیتول برای دهان و دندان  و 4 مزیت سلامتی دیگر آن

جلوگیری از عفونت در دهان

زایلیتول علاوه بر کنترل پوسیدگی موجب خنثی کردن گونه باکتریایی به نام streptococcus bacilli  شده و از عفونت دهان و دندان جلوگیری می کند.

کنترل بوی بد دهان

زایلیتول موجب کاهش بوی بد دهان یا هالیتوزیس با منشاء باکتریال می گردد. به این منظور آدامس های با بیس زایلیتول برای ایجاد حس خنکی و تازگی در دهان تجویز می شوند.

خاصیت آنتی باکتریال

یکی از اصلی ترین خصوصیات شیمیایی در مورد زایلیتول، خاصیت قلیایی بودن آن است. این ویژگی موجب افزایش PH و کاهش اسیدیته در بدن و دهان می شود. خاصیت قلیایی زایلیتول مانع فراهم شدن محیط مناسب برای رشد باکتری ها می گردد.

کاهش وزن

یکی از اثرات زایلیتول این است که پروسه ی هضم غذا را آرام می کند و در نتیجه مدت زمان بیشتری طول می کشد تا  معده خالی شود. به این معنا که افرادی که زایلیتول مصرف می کنند برای مدت طولانی تری احساس سیری می کنند، درست شبیه به وقتی که غذایی با محتوای فیبر بالا مصرف شده باشد.

زمانی که معده پر باشد، کمتر تمایل به خوردن اسنک ها یا میان وعده ها و همچنین پرخوری در یک وعده غذایی پیش می آید. به این ترتیب زایلیتول به رعایت رژیم غذایی سالم و با کالری متعادل ودر نتیجه کاهش وزن کمک می کند.

تقویت سیستم ایمنی

زایلیتول با خاصیت آنتی باکتریال و آنتی ویروس خود، پیشنهادی مناسب برای مقابله با عفونت ها در قسمت های مختلف بدن مانند سینوس ها، دهان، گلو و معده می باشد.

قندی بدون ضرر در افراد دیابتیک

زایلیتول قندی است که در افراد دیابتیک می تواند بدون نگرانی به جای ساکاروز که در قند و شکر معمولی وجود دارد استفاده شود. شکر معمولا GI یا گلیسمیک ایندکسی در حدود 70 تا 100 دارد، درحالیکه GI  زایلیتول در حدود 3 تا 7 است. این بدان معناست که این ماده تاثیر کمی بر قند خون و انسولین دارد و بدن می تواند زایلیتول را بدون نوسان در سطح قند خون مصرف کند.

سلامت بهتر سینوس ها

در مطالعه ای که توسط دکتر Peter Hwang ، در دپارتمان جراحی سروگردن بیمارستان استنفورد انجام شده است، زایلیتول در آب ماده ی بهتری جهت درمان علائم رینوسینوزیت مزمن در مقایسه با شوینده ی سالین است.

nasal spray Xlear saline  تنها اسپری بینی در دسترس حاوی زایلیتول است.

جمع بندی

کسی نمی تواند در مورد تأثیر تغذیه بر دندان ها و نقش مهمی که رژیم غذایی متعادل در سلامت عمومی شما ایفا می کند بحثی وارد کند. تغییر نیازهای تغذیه ای در طول زندگی نه تنها می تواند بر رشد دندان ها، استخوان فک و غشاء سالم تأثیر گذار باشد بلکه می تواند ارتباط مستقیمی با سلامت دهان و دندان ها نیز داشته باشد. از این رو برای سالم نگه داشتن دندان های خود باید یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و سالم را انتخاب کرده و مصرف غذاهایی که می توانند به دندان ها آسیب زیادی وارد کنند را محدود سازید.

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران