کیست دندان چیست؟

کیست دندان به کیسه پر شده با مواد مایع یا نیمه جامد گفته می شود. کیست ها معمولا در بافت های نرم دهان و صورت تشکیل می شوند مانند لثه، لب ها و حتی در فضای اطراف دندان هایی که هنوز کامل از فک بیرون نزده اند. این زایده ها معمولا غیر سرطانی هستند اما ممکن است تهاجمی شده و مشکلات متعددی برای بافت ها و استخوان های اطراف به وجود بیاورند. کیست های دهان معمولا به صورت زایده های غیر عفونی شروع می شوند اما ماهیت التهابی کیست به مرور تاثیر گذاشته و باعث می شود پالپ (بخش مرکزی دندان) مرده و تورم ایجاد شود. با بزرگ تر شدن اندازه کیست، مقدار زیادی فشار به استخوان اطراف دندان وارد می آید. این فشار باعث تحلیل رفتن و تخریب استخوان اطراف دندان می شود و میتواند به کشیدن دندان منجر شود.

علائم و نشانه های کیست های دهان و دندان چیست؟

کیست دندان که هنوز عفونت نکرده نشانه ای بروز نمی دهد. هنگامی که کیست به اندازه ای بزرگ می شود که علائم ایجاد کند، معمولا علائم آن به صورت زیر است:

• درد
• فشار
• التهاب و قرمزی

اگر کیست در بافت های مخاطی دهان باشد، ممکن است شبیه به زخم یا تاول به نظر برسد. در نتیجه تا زمانی که کیست به قدری بزرگ نشده که یک توده برآمده ایجاد کند که دیده یا در حین لمس حس شود، معمولا فقط با عکس اشعه ایکس میتوان کیست را تشخیص داد.

علل ایجاد کیست دندان

کیست های دندانی معمولاً در نوک ریشه دندان در حال مرگ یا مرده شروع به شکل گیری می کنند، اما دلایل فروانی برای ایجاد آن ها وجود دارد.

کیست ها می توانند در نتیجه موارد زیر ایجاد شوند:

• قرارگیری نامناسب دندان های دائمی
• رشد غیر معمول دندان
• عوارض عصب کشی دندان
• عارضه اختلال گورلین یا سایر اختلالات ارثی.
• جهش در سلول هایی که در رشد طبیعی دندان نقش دارند.
• پوسیدگی و عفونت دندان

انواع کیست دهان و دندان

کیست کراتوتیست

کیست کراتونیست را نمی ‌توان به راحتی تشخیص داد. با انجام آزمایش می ‌توان کراتوتیست را تشخیص داد. این نوع کیست تهاجمی و گول زننده است، ممکن است فکر کنید که کیست از بین رفته در حالی که کیست ممکن است در استخوان فک شکل گیرد. این نوع از کیست ها معمولاً به دلایل ژنتیکی یا تروما به وجود می آیند. این کیست ها تهاجمی هستند و حتی پس از برداشته شدن توسط جراحی ممکن است دوباره به شدت عود کنند. کراتوسیست می تواند منجر به ضعیف شدن فک بیمار مبتلا به این کیست شود. و کوچک ترین ضربه می تواند باعث شکستگی فک شود.

کیست دنتی ژروس

کیست دنتی ژروس به طور عادی در فولیکول‌ های دندان در نزدیک یا در اطراف دندانی که هنوز رشد نکرده است یا به صورت نیمه روییده باقی مانده اند به ویژه دندان های عقل، به وجود می آیند. کیست دنتی ژروس علامت و دردی ندارد. با رشد این کیست ‌ها ممکن است دندان ‌ها جا به جا شوند.

کیست پری آپیکال

کیست پری آپیکال شایع‌ ترین نوع کیست‌ دندانی است که به عنوان کیست ‌های رادیکولار نیز شناخته می ‌شوند. زمانی که دندان دچار عفونت می ‌شود، بافت پالپ دندان از بین می‌ رود. مواد عفونی و سموم ممکن است از سر دندان وارد شده و بافت‌ های اطراف دچار عفونت شوند. این نوع از کیست ها معمولاَ در نوک ریشه به وجود می آیند و در اثر وارد شدن ضربه، پوسیدگی یا شکستگی یا ترک در دندان ایجاد می شوند.

کیست پری موردیال

کیست پری موردیال یکی از انواع کیست‌ های دهان و دندان است که ممکن است به جای دندان رشد کند.

کیست‌ های مخاطی

موکوسل که به نام کیست مخاطی هم شناخته می ‌شود، یک برآمدگی بی ‌رنگ یا مایل به آبی است که روی لب، کف یا کام دهان یا روی زبان ایجاد می ‌شود. این کیست‌ ها در جویدن، تکلم و بلع و در برخی موارد در تنفس اشکال ایجاد می‌ کنند. خوشبختانه این کیست‌ ها خود به ‌خود بهبود می‌ یابند ولی ممکن است چندین سال در دهان باقی بمانند.

کیست دنتیجروس (فولیکولار)

نزدیک به تاج دندان عقل نهفته یا روی آن تشکیل می شود. کشیدن دندان عقل نهفته معمولا درمان پیشگیرانه ای است که در این موارد توصیه می شود.

کیست های ادنتوژنیک

مجموعه کیست های دندان (علاوه بر پری اپیکال و دنتیجروس) هستند که غالبا در استخوان فک شناسایی می شوند. این نوع کیست های دندان به ندرت ایجاد می شود اما اغلب رشد می کنند و بزرگ می شوند چون در داخل استخوان هستند و سخت تر میتوان آن ها را شناسایی کرد.

کیست های پریودنتال

این نوع کیست ها ماهیت باکتریایی دارند و می توانند در اثر بیماری های پیشرفته لثه یا پریودنتال ایجاد می شوند. کیست های دندان در مراحل ابتدایی تشکیل، در اکثر موارد عاری از درد و عفونت هستند. گاهی اوقات این کیست ها با معاینه بصری قابل مشاهده هستند، اما گاهی اوقات معاینه بافتی و اشعه ایکس که توسط متخصص دندانپزشک شما گرفته می شود الزامی است.

تشخیص نوع کیست

اگر شما در دهان خود کیست دارید، ممکن است متخصص دندانپزشک دستور انجام بیوپسی آسپیریت را به شما بدهد. در این نوع از بیوپسی، مایع درون کیست به وسیله یک سوزن تخلیه می‌ شود. همچنین ممکن است شما نوع دیگری از نمونه برداری را انجام دهید که در آن قسمتی کوچکی تمام بافت کیست برداشته می‌ شود و مایع و بافت آن در آزمایشگاه آنالیز می ‌شود. بیوپسی و نمونه‌ برداری مشخص ‌کننده نوع کیست دهان و دندان و تعیین‌ کننده نحوه درمان آن است. همچنین با این عمل از کیست بودن توده و غیر سرطانی بودنان آن اطمینان می یابید. وقتی که در دهان بیماری وجود کیست دهان و دندان تشخیص داده می ‌شود ممکن است بیمار بترسد. دلیلی برای ترسیدن وجود ندارد زیرا کیست‌ های ایجاد شده در دهان و دندان را می ‌توان به راحتی و بدون درد برداشت و از بین برد بدون این که حتی نیازی به کشیدن دندان‌ ها وجود داشته باشد. اگر یک کیست برای مدت طولانی در دهان باقی بماند ممکن است دیگر امکان برداشتن آن وجود نداشته باشد اما می ‌توان با انجام عمل تحت بی حسی موضعی آن را از دهان خارج کرد.

آیا کیست دندان باعث سرطان می شود؟

کیست دندان در صورت عدم درمان ممکن است به رشد خود ادامه دهد و با ضعیف کردن فک باعث آسیب به دندان‌ های مجاور شود. در مواردی که کیست عفونی، متورم و دردناک شود. احتمال دارد عفونت به نواحی دیگر بدن گسترش پیدا کند. درصد بسیار کمی از این کیست‌ ها ممکن است سرطانی شوند و به نواحی دیگر بدن انتقال یابند.

کیست دندان چه عوارضی ایجاد می کند؟

کیست دندان اگر درمان نشود منجر به از بین رفتن بخشی از استخوان فک می شود و گاهی ممکن است سلامتی را به خطر بیندازد. حتی در کیست های بسیار کوچک هم که علائمی ایجاد نمی کنند باید کیست فورا درمان شود وگرنه در نهایت می تواند به موارد زیر منجر شود:

• عفونت دندان
• از دست دادن دندان
• زایده های خوش خیم در فک
• شکستگی فک

دارو برای کیست دندان

اگرچه برای بعضی از کیست ‌ها و آبسه‌ های عفونی دندان مصرف آنتی‌ بیوتیک مؤثر است اما این کار باید کاملاً با مشورت و تجویز متخصص دندانپزشک انجام شود و مصرف خود سرانه و خود درمانی در مورد کیست‌ های دندانی هرگز توصیه نمی ‌شود. این کیست‌ ها در صورت عفونی شدن به‌ سرعت بزرگ می‌ شوند و حتی قادرند تهدید کننده زندگی باشند.

روش های درمان کیست های دهان و دندان چیست؟

درمان کیست های دهان و دندان بسته به اندازه فک و محل آن، متفاوت است. اگر کیست کوچک باشد دکتر می تواند طی عمل جراحی تمامی آن را در بیاورد بدون این که بافت های اطراف دندان صدمه ببینند. در موارد دیگر ممکن است از تکنیک جراحی به نام مارسوپیالیزیشن (marsupialization) استفاده شود که در آن، کیست برش خورده و باز می شود تا مواد داخل آن تخلیه شود و سپس به نحوی بخیه زده می شود که باز بماند تا از بزرگ شدن کیست در آینده، جلوگیری شود. برای دندان هایی که از آسیب های غیر قابل برگشت رشد کیست صدمه دیده اند، ممکن است عصب کشی ضرورت داشته باشد. پیش از تصمیم گیری برای درمان کیست دهان و دندان، همیشه سی تی اسکن توصیه می شود تا وضعیت دندان ها و استخوان کامل بررسی شود و با توجه به آن درمان صورت بگیرد.

نحوه درمان کیست دندان

کیست دندان ابتدا باید توسط متخصص دندانپزشک یا جراح فک و صورت به طور کامل معاینه شود. نوع درمان به نوع کیست و همچنین محل به وجود آمدن آن بستگی دارد. کیستی که روی ریشه دندان به وجود آمده است، ممکن است نیاز به درمان ریشه دندان داشته باشد تا روند از بین رفتن کیست آغاز شود. اما اگر کیست مدتی رشد کرده باشد و سیستم ایمنی بدن بیمار به هر دلیلی به خطر بیفتد، کیست می تواند متورم شود و دندان را شکننده کند و در لمس دردناک شود. در آن زمان، کشیدن دندان یا درمان ریشه تنها دو گزینه مناسب هستند.

برداشتن کیست دندان با جراحی

مرحله ۱: تشخیص

کیست‌ های دندانی معمولاً در طول معاینه معمولی که شامل عکس ‌برداری با اشعه ایکس است، مشخص می ‌شوند. متخصص دندانپزشک شما ممکن است یک اسکن CBCT سه بعدی را از شما بخواهد، که اطلاعات بیشتری در مورد کیست و ارتباط آن با دندان های اطراف و سایر ساختارها (اعصاب، سینوس ها) در استخوان ارائه می دهد.

مرحله ۲: آماده سازی قبل از جراحی

چند روز قبل عمل، متخصص دندانپزشک، دندان‌ ها را به طور کامل تمیز و پولیش می ‌کند. یک پروبیوتیک خوراکی نیز برای افزایش تعداد باکتری‌ های مفید در بزاق تجویز می‌ شود تا سرعت بهبودی بیمار بیشتر شود. اگر نیاز به عصب کشی دندان باشد، اینکار معمولاً قبل از برداشتن کیست انجام می شود.

مرحله ۳: برداشتن کیست

کیست با بی حسی موضعی برداشته می شود. به احتمال زیاد جراح، دندان مرتبط با کیست دندان را نیز خارج می کند. در برخی موارد، امکان دارد از مواد پیوند استخوان برای پر کردن فضای خالی باقی مانده از برداشتن کیست استفاده شود. سپس محل زخم با بخیه بسته می شود. اغلب، بافتی که جراح برداشته است به آزمایشگاه فرستاده می شود تا اطمینان حاصل شود که کیست است و تومور نیست.

درمان کیست دندان با لیزر

جراحی کیست دندان با لیزر به جای چاقوی جراحی، با این روش درد به مقدار زیادی کاهش میابد. همچنین اثر جای زخم بسیار کمتر از روش سنتی است. دقت روش لیزر  0.۱ میلی متر است و حاشیه های تمیز و مشخص بعد از برداشتن ضایعه حاصل می شود.

بیشتر بخوانید: کاربردهای لیزر در دندانپزشکی

کشیدن دندان کیست دار و ایمپلنت آن

در برخی موارد برای درمان کیست دندان ممکن است نیاز باشد که دندان کشیده شود. کشیدن دندان در مواردی که  انجام عمل‌های جراحی مؤثر واقع نشوند توصیه می‌ شود. در این موارد یک دندان به طور کامل کشیده می ‌شود. قسمت‌ هایی که کیست در آن ایجاد شده است تمیز می ‌شوند و سپس پودر استخوان  در آن ناحیه کار گذاشته می ‌شود. این کار برای پاک شدن آن قسمت از دهان از آثار کیست و پیشگیری از عود دوباره آن انجام می‌ شود. فرایند کشیدن دندان باید به گونه ‌ای انجام شود که بتوان در آینده یک ایمپلنت جدید به جای دندان کشیده شده کاشت. برای این منظور باید تا بهبودی کامل صبر کرد تا مشکلی در ساختار فک وجود نداشته باشد و استخوان به طور کامل ترمیم شود چرا که کیست های دندانی نسبت به وخامتشان استخوان و بافت های اطراف دندان را از بین می برند به همین دلیل برای کار کاشت ایمپلنت باید تا بهبود کامل استخوان و بافت اطراف آن صبر کنیم. همچنین شما باید در چگونگی استفاده از ایمپلنت مراقب باشید.

برای پیشگیری از کیست های دندانی چکاپ منظم دندان ها بسیار مهم است.

متخصصان دندانپزشک از همه بیماران خود می خواهند که حداقل دو بار در سال معاینات منظم را برای کمک به شناسایی زود هنگام کیست های دندانی و دیگر مشکلات دهان و دندان انجام دهند. از آنجایی که کیست ‌ها در ابتدا بدون علامت هستند، ممکن است تا زمانی که دندانپزشک عکس ‌برداری اشعه ایکس را انجام ندهد، از وجود کیست‌ ها مطلع نشوید. از این رو، حتما با متخصص دندانپزشک خود برای درمان کیست دندان در اسرع وقت همکاری کنید. این کار به جلوگیری از هرگونه عوارض طولانی مدت و حفظ سلامت دهان و دندان کمک می کند.

سوالات متداول

آیا کیست ‌های دندانی خطرناک هستند؟

کیست‌ های دندانی آن طور که بیماران از آن وحشت دارند خطرناک نیستند. آن‌ ها در بیشتر موارد دردناک نیستند. رشد کمی دارند و اغلب بر روی بافت‌ های مجاور تأثیر زیادی ندارند؛ اما چون از یک لایهٔ اپیتلیوم در حال رشد در دیواره، تشکیل شده است، به طور ذاتی پتانسیل تغییر ماهیت دارند. این تغییر ماهیت می ‌تواند در موارد خیلی نادر، به سمت تشکیل تومور از دیواره کیست باشد. در موارد کمتری هم این تومورها ممکن است بدخیم باشند؛ بنابراین درمان همیشه مورد نیاز است. اما پروسه درمان ممکن است با مداخلات مرحله ‌ای باشد؛ یعنی در بار اول فقط دندان درمان شود. در ادامه در بررسی‌ ها ممکن است نیاز به جراحی هم وجود داشته باشد. در نهایت اگر هر بافتی از بدن در جریان جراحی خارج شود (بیوپسی)، طبق پروتکل به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می ‌شود تا ماهیت آن بررسی شود و آنجاست که به طور قطعی اسم «کیست» یا ضایعهٔ دیگر روی آن می ‌گذارند.

چه تخصص ‌هایی در دندانپزشکی می ‌توانند در مورد کیست‌ ها نظر بهتری بدهند؟

اندودنتیست‌ ها (متخصصین درمان ریشه)، جراحان فک و صورت، پاتولوژیست‌ های فک و صورت و متخصصین تشخیص بیماری ‌های دهان و دندان گروه‌ های تخصصی هستند که بیش از بقیه با تشخیص و درمان کیست ‌ها سر و کار دارند و بهتر می‌ توانند شما را راهنمایی و نگرانی‌ های شما را برطرف کنند.

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران