آپنه یا وقفه تنفسی هنگام خواب چیست؟
آپنه یا وقفه‌ی تنفسی هنگام خواب به شرایطی گفته میشود که فرد در هنگام خواب دچاروقفه تنفسی لحظه ای میشود. تنفس افراد مبتلا به آپنه هنگام خواب دچار وقفه‌های مکرر شده و قطع میشود.
به تنفس غیرطبیعی و دشوار در طول خوابیدن مانند خروپف مزمن و آپنه هنگام خواب، اختلالات تنفسی هنگام خواب گفته میشود. مشکلی که در برخی موارد نیاز به رسیدگی و مراقبت دارد.
در واقع، بعضی از اختلالات تنفسی هنگام خواب خیلی نگران‌کننده نیستند و سلامتی فرد را به خطر نمی‌اندازند، اما برخی دیگر به دلیل تأثیرات مستقیمی که بر خواب و برهم‌خوردن تعادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون می‌گذارند، عواقب خطرناکی به همراه دارند؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر به آن‌ها رسیدگی شود.
می‌توان گفت تمامی افراد از اهمیت خواب سالم اطلاع دارند. ناگفته پیداست که هر عاملی باعث اختلال در سلامت خواب شود، می‌تواند عواقب جدی‌ای به دنبال داشته باشد. در ادامه این مطلب، اصلی‌ترین اختلالات تنفسی هنگام خواب و راه‌های درمانی این اختلالات را معرفی خواهیم کرد.
آپنه خواب انسدادی
آپنه (وقفه تنفسی) خواب انسدادی یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین اختلالات تنفسی مرتبط با خواب است. در این اختلال، مجاری هوایی پشت گلو به صورت فیزیکی مسدود میشوند.
در بسیاری از موارد، آپنه به دلیل افتادگی بافت پشت گلو (نرم کام) ایجاد میشود. در این حالت، عضلات مجاری هوایی فوقانی هنگام خواب شل میشوند. اگر فرد به پشت بخوابد، جاذبه زمین باعث عقب رفتن زبان میشود؛ این اتفاق مجرای هوایی را باریک می‌کند و درنتیجه میزان هوای ورودی به ریه ها کاهش می‌یابد.
راه هوایی باریک شده به دلیل ایجاد لرزش در بافت پشت گلو، هنگام تنفس منجر به خروپف نیز میشود. انسداد همچنین باعث ایجاد وقفه‌های موقت در نفس کشیدن میشود که هم خواب را قطع می‌کند و هم سطح اکسیژن بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
چه افرادی در معرض آپنه انسدادی هنگام خواب هستند؟
- ناهنجاری های مجاری تنفسی: افرادی دچار ناهنجاری‌های مجاری هوایی فوقانی و سر و صورت باشند. (مانند بزرگ بودن لوزه‌ها)
- اندازه گردن: افرادی که گردن ضخیم‌تری دارند (ضخامت تقریبی بیش از ۴۰ سانتی‌متر در زنان و ۴۳ سانتی‌متر در مردان) ممکن است راه هوایی باریک‌تری داشته باشند و در نتیجه مقدار هوای کمتری به ریه‌هایشان وارد شود.
- سیگار کشیدن: افراد سیگاری تقریباً سه برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری دچار آپنه انسدادی در خواب میشوند.
- مصرف الکل یا آرام‌بخش: داروهای آرام‌بخش بافت عضلانی گلو را شل می‌کنند و درنتیجه باعث انسداد مجاری هوایی میشوند.
- گرفتگی بینی: این گرفتگی ممکن است با آبریزش بینی همراه باشد.
- سابقه خانوادگی: اگر این اختلال در بین افراد خانواده وجود داشته باشد، فرد بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به آن است.
- به پشت خوابیدن: خوابیدن به پشت ممکن است باعث افتادگی بافت در اطراف مجاری هوایی و مسدود شدن آن شود.
- چاقی
- سن و…
وجود برخی از بیماری‌ها نیز ممکن است خطر بروز آپنه انسدادی خواب را افزایش دهد:
- دیابت نوع دو
- رفلاکس معده به مری
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- بیماری پارکینسون
- بارداری
- کم کاری تیروئید
- سندرم هیپوونتیلاسیون ناشی از چاقی (شرایطی که در آن تنفس ضعیف برخی افراد چاق، باعث افت سطح اکسیژن و بالا رفتن سطح دی‌اکسید کربن در خون میشود.)
- بیماری‌های مزمن ریوی
علائم افراد درگیر با آپنه در هنگام خواب در طی روز
افراد درگیر با این اختلال تنفسی، حتی اگر در طول شب به اندازه کافی خوابیده باشند، صبح با احساس خستگی و کسالت بیدار میشوند و معمولاً طی روز نیز دچار احساس خستگی مفرط و عدم تمرکز هستند. همچنین این افراد ممکن است ناخواسته به خواب بروند و چرت بزنند؛ زیرا بدن این افراد در طول شب بارها بیدار میشود، هرچند ممکن است در همه این بیداری‌ها فرد هوشیار نباشد.
افرادی که به آپنه انسدادی خواب دچار میشوند، ممکن است علائم زیر را نیز داشته باشند:
- خروپف با صدای بلند
- بی‌قراری های شبانه
- بی‌خوابی همراه با بیدار شدن‌های مکرر در خواب
- تکرر ادرار در طول شب
- دیدن کابوس های وحشتناک
- پریدن از خواب با احساس خفگی یا نفس‌نفس زدن
- سردردهای صبحگاهی
- احساس خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز
- نداشتن تمرکز
- اختلالات شناختی
- تغییر خلق‌وخو
- درصد قابل توجهی از موارد فلج خواب (sleep paralysis) یا بختک نیز به دلیل آپنه در خواب رخ میدهند.
عوارض بلندمدت آپنه در هنگام خواب
بسیاری افراد می‌خواهند بدانند آیا آپنه خواب خطرناک است؟
باید گفت این اختلال در صورت درمان نشدن، ممکن است عوارض جانبی طولانی‌مدتی از خود به جای بگذارد؛ مانند:
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
- سکته مغزی
- پیش‌دیابت و دیابت
- افسردگی
- چاقی و…
درمان آپنه در هنگام خواب
بسیاری از افراد از وجود اختلال آپنه خواب در خود مطلع نیستند و تحت درمان قرار نمی‌گیرند. با توجه به تمام اثرات منفی کوتاه‌مدت و بلندمدت این اختلال، در صورت مشاهده علائم این اختلال بهتر است هرچه سریع‌تر تحت درمان قرار بگیرید.
طی روند درمان، پزشک ممکن است خواب شبانه شما را ارزیابی کند. این بررسی معمولاً در یک کلینیک خواب یا در منزل صورت می‌گیرد.
ارزیابی خواب در یک مرکز خواب در شب انجام گیرد و یا در منزل و با استفاده از بعضی تجهیزات انجام میشود.
حتما بخوانید: درمان آپنه در هنگام خواب توسط دستگاههای دهانی برند سومنودنت
چگونگی بررسی کیفیت خواب
برای بررسی کیفیت خواب، سنسورهایی روی انگشت، پوست سر و قفسه سینه قرار می‌گیرند که هر کدام از آن‌ها وظایفی بر عهده دارند
در نهایت، بر اساس نتایج به دست‌آمده، از روش‌های زیر برای کنترل آپنه در هنگام خواب استفاده میشود. . گیرنده هایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند، امواج مغزی را برای فهمیدن اینکه چه مدت طول می‌کشد تا فرد به خواب رود، چه مدت طول می‌کشد تا وارد مراحل مختلف خواب شود و چگونه در طول شب از خواب بیدار میشود، شناسایی می‌کنند.
حسگری که روی انگشت قرار می‌گیرد، سطح اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند. حسگرهایی که روی قفسه سینه قرار می‌گیرند، نرخ ضربان قلب و تنفس را ثبت کرده و همچنین بررسی می‌کنند که تنفس بیمار چگونه قطع میشود. حسگر دیگری نیز جریان هوای بینی را اندازه‌گیری می‌کند.
اپلاينس هاي دهاني
یکی از درمانهای موفق مشکل وقفه تنفسی خواب، استفاده از دستگاههای پروتزی دهانی برای تعدیل موقعیت فکی و دندانی است. استفاده از این درمان غیرتهاجمی در 80% بیماران مبتلا به مشکل خفیف تا متوسط موفق گزارش شده و درمورد بیماران مبتلا به مشکل شدید در 60% موارد با موفقیت همراه بوده است. هدف از این درمان به طور کلی جلو و پایین کشیدن فک پایین به هدف کمک به باز ماندن مسیر تنفسی میباشد. بنابراین میزان حرکت رو به جلو و پایین فک پایین نقش مهمی در تأثیرگذاری و موفقیت درمان دارد و حداکثر حرکت فک پایین باعث بازشدن حداکثری مسیر تنفسی خواهد شد ولی از طرفی این حرکت مندیبل باید به گونهای طراحی شود که باعث آزردن کندیل مندیبل و دیسک مفصلی و درنتیجه ایجاد مشکلات در مفصل فکی نشود. در نتیجه درمان و چکاپ های متوالی توسط متخصص پروتز امری ضروری است.
اورال اپلاینس ها در درمان آپنه خواب، خروپف و خرخر شبانه در حین خواب، مانند یک گارد محافظ شبانه استفاده میشوند. این ابزارها به دو دسته اصلی؛ دستگاه جلو آورنده فک پایین (MAD) Mandibular Advancement Device و ابزار دهانی حفظ زبان یا زبان گیر تقسیم میشوند. نحوه عملکرد ابزارهای دهانی برای درمان آپنه،از طریق باز کردن مجاری هوایی تنفسی از طریق جلوتر آوردن فک پایین و جلوگیری از انسداد مجاری هوایی از طریق نگهداری زبان و یا از طریق ترکیب دو روش ذکر شده می باشد. اسپلینت جلو آورنده فک پایین متداول‌ترین ابزار دهانی و دندانی برای درمان آپنه خواب است که به‌صورت سفارشی توسط متخصص پروتزهای دندانی برای بیمار قالب‌گیری و ساخته میشود.
مزیت های استفاده از اورال اپلاینس
اورال اپلاینس نسبت به سایر روش های درمانی برای خروپف و آپنه خواب بسیار ایمن است. روش جراحی و روش دستگاه CPAP از روش های درمانی قدیمی برای درمان خروپف و آپنه خواب هستند اما به خاطر مشکلاتی که دارند در بیشتر کشورهای دنیا منسوخ شدند. اکنون در دنیا روش اورال اپلاینس به خاطر مزایایی که دارد توانسته جایگاه اول را در درمان وقفه تنفسی و خروپف بگیرد. از فواید این دستگاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
بدون درد و خونریزی
استفاده از این روش بدون درد و خونریزی است. در روش های قدیمی با جراحی از طریق لیزر بخش هایی از عضلات کام را می بریدند اما در روش دیوایس دهانی این دستگاه کاملا سازگار با دهان ساخته می شود تا نفس کشیدن را آسان کند.
استفاده آسان و راحت
ویژگی مهم دیوایس دهانی استفاده آسان از آن است. در موقع خواب آن را در دهان خود قرار داده و بخوابید. این دستگاه کاملا مطابق با دهان شما ساخته شده و به راحتی قابل استفاده است. همچنین به منبع برق یا وسیله همراهی نیاز ندارد و حمل و نقل آن نیز آسان است.
قابل استفاده برای همه
دیوایس دهانی به خاطر آن که مطابق با دهان بیمار طراحی و ساخته می شود، هر کسی که مبتلا به آپنه خواب است با مراجعه به متخصص پروتز می تواند دستگاه متناسب با کام و دهان خود را تهیه و استفاده کند.
عدم حساسیت زا بودن جنس اورال اپلاینس
جنس دیوایس دهانی کاملا از موادی ساخته شده است که بدن بیمار به آن حساسیت نشان ندهد. همین ویژگی باعث شده تا همه بیماران از آن رضایت کافی را داشته باشند.
فشار جریان هوای همواره مثبت ( CPAP)
یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان آپنه درهنگام خواب استفاده از فشار جریان هوای همواره مثبت (CPAP) است. در این روش به کمک جریان هوای خفیف و دائمی از طریق ماسکی که هنگام خواب استفاده میشود، مجاری هوایی در طول شب باز نگه داشته میشوند. به کمک این روش درمانی وقفه‌های تنفسی ناشی از آپنه در هنگام خواب از بین می‌روند و در نتیجه خروپف یا صدای ناشی از خفگی دیگر ایجاد نخواهند شد. همچنین بدن فرد بدون اینکه به دلیل کمبود اکسیژن بیدار شود، خوابی راحت خواهد داشت.
عوارض جانبی استفاده از دستگاه سی پپ
در مورد عوارض جانبی احتمالی ناشی از استفاده از سی پپ باید به این نکته اشاره کنیم که معمولاً از این روش به عنوانی درمان غیرتهاجمی یاد می شود. به این صورت که این محصول با هدایت جریان هوا با شدت و سرعت مناسب به ریه ها، باعث می شود تا فرد به راحتی نفس کشیده و در نهایت، مشکلات تنفسی وی درمان شود. از این رو نمی توان عوارض جانبی خاصی برای آن در نظر گرفت. تنها موردی که ممکن است برخی بیماران در استفاده از این دستگاه با آن مواجه شوند خشکی بینی، گلو، آبریزش بینی و عطسه است. لازم به ذکر است که این مشکلات نیز با تعبیه دستگاه های مرطوب کننده بر روی این محصولات، به راحتی رفع شده است. با این که قیمت سی پپ مجهز به دستگاه مرطوب کننده هوا در قیاس با انواع معمولی آن ها، کمی بالا تر است؛ اما در اکثر مراکز درمانی معتبر از این محصولات برای درمان آپنه خواب استفاده می شود. در صورت خرید این محصولات برای استفاده در منزل نیز کارشناسان توصیه می کنند تا از این نوع دستگاه های سی پپ خریداری شود تا اندک عوارض جانبی استفاده از آن ها نیز بروز نکند.
مزیت های استفاده از دستگاه سی پپ
- کاهش آتلکتازی ریوی
- باز ماندن آلوئول ها
- افرایش حجم جاری
- کاهش V/Q mismatch
- بهبود اختلالات تبادل گازی
مشکلات رایج در استفاده از دستگاه سی پپ
بر اساس گزارش ها، مشکلات رایجی که کاربران در استفاده از سی پپ با آن مواجه می شوند به شرح زیر است:
- عدم انتخاب سایز مناسب ماسک
- عادت نکردن بیمار به استفاده از سی پپ
- خشک شدن مجاری تنفسی و حساسیت های پوستی
سوالات متداول
آیا واقعیت دارد که آپنه خواب می تواند منجر به مرگ شود؟
آپنه خواب در میان مدت و حتی کوتاه مدت می تواند به بیماری های خطرناکی منجر شود که خطرناک ترین آن، سکته قلبی است. آپنه خواب باعث انسداد مجرای تنفسی می شود و همین اتفاق باعث نرسیدن اکسیژن به اعضای حیاتی و در نهایت آن سکته می شود.
خواب سبک هم نوعی اختلال خواب است؟
اگر خواب سبکی دارید یا به قول معروف وقتی سرتان را روی بالش می گذارید، خوابتان می رود، باید بدانید که این نیز نوعی اختلال خواب است. پروسه به خواب رفتن شما باید حدود ۲۰ دقیقه به طول بیانجامد و اگر کمتر و بیشتر از آن طول می کشد، شما باید اختلال خوابتان را درمان کنید.
چرا بعد از خواب احساس خستگی می کنیم؟
اگر بعد از خواب احساس خستگی می کنید باید بدانید که دچار اختلال خواب هستید. اگر بیش تر از ۸ ساعت در شبانه روز بخوابید نه تنها خواب شما با کیفیت نبوده بلکه دچار اختلال خواب هم هستید و برای درمان آن باید اقدام کنید.
نشانه های خواب بی کیفیت چیست؟
خواب بی کیفیت نشانه های بسیاری دارد. اینکه بعد از بیدار شدن احساس خواب آلودگی کنید یا در طول روز دچار خستگی های مستمر بشوید از نشانه های خواب بی کیفیت است. سردرد های صبحگاهی، ناتوانی در کاهش وزن، کاهش میل جنسی و … از جمله دیگر نشانه های خواب بی کیفیت است.
هدف از خواب چیست و چرا به خواب نیاز داریم؟
خواب برای سلامتی ضروری است. در واقع، ما برای زنده ماندن درست مانند آب و غذا به خواب نیز نیاز داریم. بنابراین، جای تعجب نیست که حدود یک سوم از زندگی خود را در خواب می گذرانیم. بسیاری از فرآیند های بیولوژیکی بدن در هنگام خواب رخ می دهند:
- مغز اطلاعات جدید را ذخیره کرده و از شر اطلاعات اضافی خلاص می شود.
- سلول های عصبی با هم ارتباط برقرار کرده و مجدد سازماندهی می شوند که برای عملکرد سالم مغز ضروری است.
- بدن سلول ها را ترمیم می کند، انرژی خود را بازیابی می کند و مولکول هایی مانند هورمون ها و پروتئین ها را آزاد می سازد.
این فرآیند ها برای سلامت کلی بدن حیاتی هستند. بدون آن ها، بدن ما نمی تواند به درستی کار کند.
دیابت چگونه بر خواب تاثیر می گذارد؟
برآورد می شود که از هر 2 نفر مبتلا به دیابت یک نفر مشکلات خواب ناشی از بی ثباتی سطح قند خون و علائم مرتبط با دیابت، قند خون بالا (هایپرگلیسمی)، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) را در طی شب تجربه می کند که می تواند موجب بی خوابی و خستگی در طول روز شود. مانند بسیاری از بیماری های مزمن، احساس افسردگی یا استرس در مورد خود بیماری نیز ممکن است شما را در طی شب بیدار نگه دارد. وقتی سطح قند خون بالا است، کلیه ها با دفع ادرار بیشتر این مشکل را جبران می کنند. در طی شب، این تکرر ادرار و وادار شدن به بیداری منجر به اختلال در خواب می شود. قند خون بالا ممکن است موجب سردرد، افزایش تشنگی و احساس خستگی شود که با به خواب رفتن تداخل دارد. در مقابل، ساعات طولانی بدون غذا خوردن یا تعادل نادرست داروهای دیابت نیز منجر به کاهش سطح قند خون در شب می شود. به همین دلیل ممکن است کابوس شبانه، تعریق یا احساس برانگیختگی و سردرگمی را هنگام بیداری تجربه کنید. اگر خستگی، مشکل در خوابیدن یا هر علامت نگران کننده دیگری را تجربه می کنید، با پزشک خود مشورت کنید. او می تواند به شما کمک کند تا دلیل این مشکل را تحلیل کنید و با همکاری هم سطح قند خون پایدارتری داشته باشید.
نکته: با وجود انواع متعدد درمانهای پیشنهادی، هنوز درمان جامعی که توانایی برطرف کردن تمامی مشکلات بیمار را بدون ایجاد عوارض جدید داشته باشد ارائه نشده و جستجو ادامه دارد. درحال حاضر استاندارد طلایی درمان این مشکل استفاده از دستگاه فشار مثبت دائم بر مجاری هوایی (CPAP) میباشد. ولی تحمل این درمان برای بسیاری از بیماران مشکل بوده، مقبولیت آن پایین و چسبندگی نامناسبی دارد؛ از این رو بسیاری از بیماران استفاده از اورال اپلاینس ها را ترجیح میدهند.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
