آیا امکان بازسازی دندان پوسیده یا شکسته وجود دارد؟

بازسازی و ترمیم دندان

دندان با لایه سختی به نام مینا پوشیده و محافظت می‌شود اما باز هم ممکن است در اثر عوامل مختلف مانند وارد آمدن نیروهای شدید و یا ضربه های ناگهانی و یا پوسیدگی گسترده دچار آسیب شده و بخشی از ساختار آن تخریب شود. در چنین شرایطی باید دندان با درمان‌های دندانپزشکی متناسب با شرایط، ترمیم شود. روشهای اصلی ترمیم دندان شامل ترمیم با آمالگام(فلزی) و ترمیم با کامپوزیت(همرنگ دندان) و پست و کورو روکش (برای دندانهای عصب کشی شده) می باشد.

دندان ها به علت های مختلفی خراب می شوند و نیاز به ترمیم پیدا می کنند:

ممکن است سنگی در غذا باشد یا آجیل با دندانتان شکسته باشید. در این وضعیت، دیواره دندان یا پرکردگی آن ممکن است بشکند.

دندان ها ممکن است دچار پوسیدگی شده باشند. وقتی دندان پوسیده می شود، به مرور از داخل در حال تخریب است، اما ممکن است هنوز شما سوراخ شدن دندان را ندیده باشید. چون  سطح بیرونی آن هنوز دست نخورده است.

به مرور زمان که پوسیدگی دندان بیشتر میشود، به یکباره بخشی از دندان خرد می شود. ممکن است شما موقع غذا خوردن متوجه شوید که تکه ای از دندان در دهانتان است، یا تیز شدن گوشه دندان را با زبانتان احساس کنید. در این حالت شما نیاز به ترمیم دندان خواهید داشت.

دلیل دیگر آن است که قبلا عصب کشی دندان انجام داده اید. در بعضی موارد بعد از عصب کشی باید روکش دندان قرار داده شود تا از شکستگی در آینده جلوگیری شود.

گاهی هم به علت ضربه، دندان می شکند. این حالت معمولا در دندان های جلویی اتفاق می افتد و در کودکان رایج است. وقتی کودک زمین می خورد یا از تاب می افتد.

علت دیگر مصرف مواد ترش و اسیدی و عادات نادرست غذایی مثل مکیدن لیموترش است. مصرف خمیردندانها یا مواد ساینده به هدف سفید کردن دندان هم ممکن است همین موضوع را ایجاد کند. در چنین مواردی، مینای دندان با این اسیدها حل می شود و از بین می رود.

فشار زیاد به دندان ها یا دندان قروچه هم می تواند به مرور باعث شکستن دندان شود. در این حالت هم نیاز است که ترمیم دندان و تنظیم اکلوژن توسط متخصص پروتز انجام شود.

حتما بخوانید: علائم پوسیدگی دندان چیست؟

ترمیم دندان

در صورتی که دندان به هر دلیلی دچار پوسیدگی، درد، شکستگی، ترک ‌خوردگی شده و یا لب پر شده باشد، باید هر چه سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید. در غیر این صورت آسیب گسترش یافته و ممکن است دندان عفونت کند. ترمیم دندان معمولا در یک جلسه و همراه با بی حسی انجام می شود. امروزه با توجه به پیشرفت فناوری مواد دندانپزشکی، بیشتر دندانها را می توان به خوبی و با ماندگاری بالا با استفاده از کامپوزیت ترمیم کرد. ترمیم های کامپوزیتی علاوه بر ظاهر زیباتر، نیاز به تراش کمتری از دندان دارند و احتمال جداشدن آنها از دندان نسبت به ترمیم های آمالگام خیلی کمتر است.

1-ترمیم دندان با مواد همرنگ

این روش روشی بسیار محافظه کارانه (Conservative) می باشد که حداقل تراش دندان صورت می گیرد تا مقدار زیادی بافت سالم دندان حفظ گردد.

ترمیم دندان با کامپوزیت روش جدیدتری در مقایسه با آمالگام است و با پیشرفت تکنولوژی روز به روز بهبود می‌یابد. رزین کامپوزیت شکل ‌پذیری و سازگاری دارد. برای سخت شدن مواد باید از نور مخصوصی (لایت کیور) استفاده شود. با تابش این نور، مواد فعال و سخت میشوند و ظاهری مشابه دندان طبیعی پیدا می‌کنند.

در این روش ترمیم دندان، بعد از برداشت پوسیدگی دندان، ابتدا از ماده‌ای به نام اسید اچ استفاده می‌شود که سبب ایجاد حفراتی بسیار زیاد در حد میکرون در دندان می‌گردد. سپس دندان شستشو داده شده و از ماده‌ای به نام باندنیگ، پس از خشک کردن دندان استفاده می‌شود. سپس عمل curing با دستگاه مخصوص انجام و ماده‌ی باندنیگ سفت شده و اصطلاحا cure می گردد.

مراحل کلی ترمیم دندان با کامپوزیت

• ترمیم دندان با کامپوزیت پوسیدگی ها بدون آسیب رسیدن به بافت سالم دندان برداشته می‌شوند.
• شستشو
• اگر ترمیم عمیق باشد، استفاده از دایکال برای کف بندی.
• یک لایه گلاس آینومر برای جلوگیری از تحریک پالپ توسط کامپوزیت .
• استفاده از اسید مخصوص جهت تمیز کردن و افزایش قدرت چسبندگی کامپوزیت به دندان.(اچینگ)
• شستشو
• خشک کردن دندان
• باندینگ (مثل چسب عمل می کند) روی جدار حفره
• تابش نور آبی(لایت کیور) به باندینگ
• قرار دادن لایه لایه کامپوزیت ترمیم دندان با کامپوزیت
• تابش نور آبی(لایت کیور)
• فرم دادن سطح کامپوزیت سفت شده توسط فرز های مخصوص
• تصحیح بلندی پرکردگی
• پالیش نهایی

مزایای ترمیم دندان با کامپوزیت

• کامپوزیت همرنگ دندان است و مانند آمالگام، شکل دندان را مخدوش نمی‌کند.
• برای استفاده از کامپوزیت به عنوان ماده پرکردنی دندان، به سطح تراش کمتری نیاز است و ساختار بیشتری از دندان حفظ می‌شود.
• با استفاده از نور مخصوص، مواد کامپوزیتی در چند ثانیه، سفت می‌شوند.
• باعث بالا رفتن مقاومت دندان در برابر ضربه می‌شود.
• شکل دهی این ماده برای دندانپزشک بسیار راحت و آسان است.
• کامپوزیت ماده‌ای ضد آلرژیک است و حساسیت‌های آمالگام را ندارد.
• این ماده، نوعی عایق حرارتی محسوب شده و حساسیت به گرما یا سرما را کمتر می‌کند.
• امکان ترمیم دوباره دندان میسر است.

حتما بخوانید: روكش تمام سراميك چه تفاوتی با روکش متال سراميك دارد؟

2-پر کردن دندان یا ترمیم دندان با مواد نقره ای (آمالگام)

یکی از قدیمی‌ترین موادی که در فرآیند پرکردن دندان از آن استفاده می‌شود، آمالگام است. آمالگام رنگ نقره‌ای دارد.آمالگام از ترکیب چند نوع فلز تشکیل می‌شود. این فلز‌ها عبارتند از: نقره/ جیوه/ قلع

آمالگام یکی از مقاوم‌ترین، ارزان‌ترین و در دسترس‌ترین مواد پرکردنی دندان به شمار می‌رود؛ اما رنگ تیره آن باعث شده که طرفداران زیادی نداشته باشد. علاوه بر این، برای پر کردن دندان با آمالگام، باید ‌بخش سالم دندان نیز تراشیده شود تا آمالگام بتواند به دندان به خوبی بچسبد. همچنین، به دلیل فلز بودن ساختار آمالگام، در صورتی که پوسیدگی زیاد باشد، احتمال اینکه دندان نسبت به سرما، گرما و جریان الکتریکی حساس باشد، وجود دارد.

تمام این موارد باعث شده که افراد زیادی ترجیح دهند که از روش پرکردن دندان با استفاده از کامپوزیت استفاده نمایند.

مراحل کلی ترمیم دندان با آمالگام

مراحل پرکردن دندان با ماده آمالگام به شرح زیر است:

• در مرحله اول، پوسیدگی دندان به طور کامل خارج می‌شود تا آلودگی از بین برود. سپس، دندان را با مواد مخصوص ضدعفونی می‌کنند.
• تراش و برداشتن پوسیدگی: تراش برای آمالگام به صورت مکعب مستطیل انجام می‌پذیرد و باید حفره رو به شکل گیردار درست نمود. چون آمالگام به دندان نمی‌چسبد و باید برای در نیامدن در حفره دندان گیر کند.
• اگر حفره عمیق باشد باید اول با ماده‌ای به نام دایکال یا هیدروکسید کلسیم کف بندی انجام گیرد. دایکال به عنوان لایه‌ای برای محافظت از پالپ دندان بکار می‌رود و در دراز مدت باعث ساخته شدن یک لایه عاج محکم (عاج ثانویه) در زیر خودش می شود.
• دندانپزشک پس از تمیزسازی دندان، آمالگام را آماده می‌نماید.
• از آنجایی که ساختار آمالگام از فلز است و حرارت رو به سرعت به اعماق دندان هدایت می‌کند، در زیر آن یک لایه عایق حرارتی مثل یک لایه گلاس آینومر مورد نیاز می‌باشد.
• قرار دادن آمالگام و فرم دادن به آن: پس از آماده‌سازی، ماده آمالگام روی دندان قرار گرفته و به سرعت با استفاده از ابزار فرم‎دهی، شکل و فرم دندان را به خود می‌گیرد.
• تصحیح کوتاه و بلندی ترمیم
• پالیش سطح آمالگام

• دندانپزشک کمی صبر می‌کند تا ماده آمالگام به طور کامل ست شود.

معایب ترمیم دندان با آمالگام

• نازیبایی: آمالگام نقره‌ای رنگ است و هنگام خندیدن یا صحبت کردن به وضوح دیده میشود.
• تراشیدن زیاد دندان: برای ترمیم دندان با آمالگام باید بخش بیشتری از ساختار سالم دندان تراشیده شود تا فضا برای این پر کننده دندان فراهم شود.
• تغییر رنگ: آمالگام ممکن است باعث تغییر رنگ ساختار طبیعی دندان که آن را احاطه کرده است، به آبی مایل به خاکستری شود.
• ترک خوردگی و شکستگی: دندانها در مقابل دمای سرد و گرم منبسط و منقبض میشوند و ممکن است در نهایت ترک بخورند. مواد آمالگام نیز دچار چنین وضعیتی میشوند و در مقایسه با سایر مواد پر کننده دندان دامنه انبساط و انقباض گسترده‌ تری دارند بنابراین احتمال ترک خوردن یا شکستن آنها در اثر نوسان زیاد دمای نوشیدنی یا غذایی که در دهان میگذارید، بیشتر است.
• واکنش آلرژی: درصد کمی از مردم (تقریبا ۱ درصد) به جیوه موجود در آمالگام آلرژی دارند.

آیا جیوه موجود در آمالگام ضرر ندارد؟

همان طور که قبلا اشاره کردیم جیوه موجود در آمالگام سمی است ولی با این وجود شواهد علمی فراوانی نشان میدهند که آمالگام خطری برای سلامتی ایجاد نمی‌کند. بر اساس همین تحقیقات علمی سازمان نظارت بر غذا و داروی امریکا (FDA) ترمیم دندان با آمالگام را برای کودکان بالای ۶ سال و بزرگسالان بی خطر و ایمن دانسته است.

در واقع تحقیقات علمی بسیار زیادی که توسط FDA انجام شده است، هیچ ارتباطی بین استفاده از آمالگام و بروز مشکلاتی در سلامتی نشان نداده است. اما دستگاه عصبی جنین و کودکان کم سن ممکن است در مقابل تاثیر نوروتوکسینی (سم عصبی) بخار جیوه موجود در آمالگام حساس‌تر باشند.

داده‌های بسیار محدودی در مورد تاثیر بلند مدت استفاده از آمالگام در زنان باردار و جنین در حال رشد آنها وجود دارد. به همین علت در چنین مواردی تصمیم گیری بر عهده دندانپزشک است که آیا زنان باردار می‌توانند از این مواد استفاده کنند یا خیر.

باور نادرستی در خصوص ترمیم دندان بعد از درمان ریشه وجود دارد که متاسفانه تاکنون در خصوص آن به درست آگاهی رسانی نشده است. بیشتر مراجعین و البته دندانپزشکان متاسفانه بر این باورند که در اغلب موارد، بعد از درمان ریشه، حتما باید دندان را روکش کرد. اما این باور نادرست است. روکش کردن یک فرآیند تهاجمی است و برای اینکه یک روکش نصب شود بخش زیادی از دور تا دور دندانِ درمانِ ریشه شده (حتی اگر سالم باشد) باید تراشیده شود.

حتما بخوانید: جدید ترین درمان های زیبایی دندان در سال2023

بیلداپ دندان چیست؟

بیلداپ (buildup ) یعنی بازسازی، بیلداپ دندان به معنای بازسازی دندان آسیب دیده یا درمان ریشه شده است.  این پروسه از محافظه کارانه ترین درمان های دندانپزشکی است و بر حفظ حداکثری دندان طبیعی تمرکز دارد. زمانی که دندان به شدت آسیب دیده و به تازگی درمان ریشه شده، می توان با بیلداپ آن دندان را احیا و بازسازی کرد.

طی فرآیند بیلداپ دندان، دندانپزشک، با کمکِ بافت اندک و باقی‌ماندهِ دندانِ آسیب دیده، نسج و بخش‌های از دست رفتهِ آن دندان را بازسازی می‌کند. هدف از بازسازی دندان، کمک به حفظ و  بقای دندان، افزایش طول عمر و بازگرداندن عملکرد آن است. زیرا همیشه بهترین دندان، دندان طبیعی خودمان است و هیچ پروتز یا ترمیمی جای آن را نمی گیرد. بنابراین ما به جای استفاده روکش و پروتزهای دندانی سعی می کنیم با حداقل آسیب به دندان واقعی، آن را به شکلی هنرمندانه با بیلداپ احیا و بازسازی کنیم.

دقیقا چه زمانی نیاز به بیلداپ دندان داریم؟

دندان‌هایی که در اثر پوسیدگی و یا شکستگی، میزان زیادی از ساختار و نسج خود را از دست می‌دهند، نیاز به درمان ریشه روت کانال تراپی خواهند داشت و پس از درمان ریشه، تاج آن‌ها باید بازسازی گردد. جهت بازسازی تاج این دندان‌ها (بسته به میزانِ بافتِ باقی ماندهِ دندانِ ضعیف شده) راه‌حل‌های متفاوتی از جمله موارد زیر وجود دارد :

• درمان پروتزی، روکش کردن دندان
• درمان ترمیمی، بیلداپ دندان

1-درمان پروتزی (روکش کردن دندان)

کراون (Dental Crown) و یا روکش دندانی یکی از روش‌های بازسازی و ترمیم دندان پس از روت کانال تراپی یا عصب کشی دندان است. روکش زمانی درمانی مناسب محسوب می‌شود که بافت دندانی به میزان زیادی از دست رفته و شرایط به گونه‌ای است که امکان بازسازی دندان با کمک مواد ترمیمی (به طور مستقیم در مطب دندانپزشک) وجود ندارد. در واقع  میزان باقی مانده دندان آسیب دیده به اندازه‌ای کم و نامناسب است که امکان اتصال و گیر مواد ترمیمی به آن وجود ندارد.

در چنین شرایطی باید درمان دندان و ترمیم آن به طور غیر مستقیم و به کمک لابراتوار انجام شود. به این ترتیب که پس از آماده سازی دندان، از دندان قالب تهیه شده، به لابراتوار فرستاده می‌شود تا روکش مناسب دندان تهیه و نهایتاً به روی دندان چسبانده شود .

حتما بخوانید: طول عمر دندان عصب کشی شده چقدر است؟

2-درمان ترمیمی ( بیلداپ دندان )

زمانی که حداقلی از بافت دندانی جهت گیرِ ماده ترمیمی وجود دارد، می توان بسته به شرایط دندان و محل قرارگیری آن، از آمالگام و یا کامپوزیت، برای بازسازی و یا بیلداپ دندان استفاده نمود.

به عبارتی، تا زمانی که بافت باقی مانده و نسبتا سالم دندان، به اندازه‌ای باشد که بتواند مواد ترمیم کننده دندانی را نگاه دارد (و یا اصطلاحاً گیر ماده رخ دهد) به جای روکش دندان از بیلداپ برای نجات دندان استفاده می‌شود.

سوالات متداول

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران