درباره ی دندان عقل نهفته بیشتر بدانیم

سومین دندان آسیا یا همان دندان عقل بین سن 17 تا 21 سالگی درمی‌ آید. دهان یک فرد معمولی به راحتی 28 دندان از 32 دندان را در خود جای می ‌دهد. از آنجایی که دندان عقل آخرین دندانی است که درمی ‌آید، غالباً فضای اندکی برای در برگرفتن دندان و آناتومی آن وجود دارد. برخی از ما با دندان‌ های عقل خود مشکلی نداریم، اما عده‌ای دچار ناراحتی‌های دردناکی می‌ شوند که چاره‌ ای جز کشیدن سریع دندان عقل باقی نمی‌ ماند. نگه داشتن دندان عقل همیشه عاقلانه نیست.

علت دردناک بودن درآمدن دندان عقل چیست؟

گاهی فضای کافی در فک وجود ندارد تا دندان عقل بتواند به طور کامل در بیاید و از لثه بیرون بزند، به همین دلیل دندان در بعضی موارد کج می ‌شود. این کج شدن یا در راستای افقی است یا زاویه‌ ای رو به  رو یا به دور از دیگر دندان‌های آسیا دارد. اگر این انحراف درمان نشود، دندان عقل نهفته به احتمال زیاد به دندان‌ های کناری، استخوان فک و اعصاب آسیب می ‌زند.

حتما بخوانید: دندان عقل و زمان مناسب برای کشیدن 

مشکلات ناشی از دندان عقل نهفته

بارزترین مشکلاتی که دندان عقل نهفته ایجاد می کند، ایجاد درد در سایر دندان ها است. افرادی که دندان عقل نهفته دارند معمولا به صورت نامنظم دچار درد در دندان های مجاور خود می شوند و گاهی این درد به فک درد نیز منتهی می شود. از آن جایی که دندان عقل به مولر دوم فشار می آورد، ممکن است به مولر دوم آسیب وارد کند و یا خطر ابتلا به عفونت در آن ناحیه را افزایش دهد. دندان عقل نهفته باعث ایجاد بوی بد در دهان می شود و گاهی طعم ناخوشایندی در دهان ایجاد می کند. دندان عقل نهفته ممکن است موجب ایجاد کیست در داخل استخوان فک شود. این کیست می تواند به دندان ها و اعصاب آن ناحیه آسیب برساند.

معمولا این تومور خوش خیم است اما اگر کیست دندان عقل خارج نشود، ممکن است نیاز به حذف بافت و استخوان شود. از آنجایی که در بسیاری از موارد دندان عقل نهفته جایی برای رویش ندارد، در صورتی که رویش کند موجب تغییر شکل دندان های دیگر می شود. در واقع در افرادی که دندان عقل نهفته به اجبار فضایی برای رویش پیدا می کند، برهم ریختگی دندان ها و نامرتب شدن آن ها را مشاهده خواهیم کرد که در این صورت، نیاز به ارتودنسی برای مرتب کردن دندان ها خواهیم داشت. در برخی موارد، شکستگی استخوان فک در ناحیه دندان عقل نهفته را مشاهده می کنیم. این آسیب زمانی اتفاق می افتد که استقامت استخوان فک، کم باشد. در این صورت ضربه وارد شده از طریق دندان عقل به سمت فک، موجب شکستگی می شود. تورم لثه، تورم فک و خونریزی لثه، از دیگر مواردی است که در پس آسیب های یک دندان عقل نهفته قرار گرفته است. گاهی اوقات نیز دندان عقل نهفته هیچ مشکلی در رویش ندارد و به راحتی می روید اما از آن جایی که در انتهایی ترین بخش دهان و دندن ها قرار گرفته، بیشتر در معرض پوسیدگی دندان و ایجاد بیماری های لثه ای خواهد بود.

دیگر مشکلاتی که دندان عقل نهفته ایجاد می کند:

• بیماری لثه (ژنژیویت یا بیماری پریودنتال لثه نیز نامیده می شود): زمانی اتفاق می افتد که اسید آزاد شده از پلاک ایجاد شده به علت نبود دسترسی برای تمیز کردن دندان عقل نهفته باعث عفونت لثه می شود و به این ترتیب لثه ها را قرمز، متورم و دردناک می نماید. بیماری لثه همچنین می تواند دندان های کناری و استخوان اطراف دندان عقل را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد.
• پری کورونیت: زمانی ایجاد می شود که پلاک باعث ایجاد عفونت در بافت نرم اطراف دندان می کند.
• بیماری‌های مفصل گیجگاهی–‌فکی و صداهای ناشی از آن
• دردهای عصبی صورت
• مزاحمت دندان نهفته برای روکش‌ها یا بریج
• عدم امکان پر کردن دندان‌های مجاور
• تحلیل ریشه دندان مجاور به علت فشار دندان نهفته
• پوسیدگی دندان‌های مجاور
• سلولیت (عفونت بافت): یک عفونت باکتریایی در گونه، زبان یا گلو است که یکی از علت های آن می تواند دندان عقل نهفته باشد.
• استئومیلیت: یک نوع خاص از عفونت است که داخل استخوان فک ایجاد می شود.

حتما بخوانید:کشیدن دندان در افراد دیابتی چه شرایطی دارد؟

تشخیص دندان عقل نهفته

ابتدا دهان و دندان شما توسط متخصص دندانپزشک معاینه می شود تا علائم بالینی مشخص شوند. همچنین علائم از شما سوال می شود. عکس پرتوی ایکس (OPG) برای بررسی وضعیت دندان در زیر لثه و داخل استخوان فک گرفته می شود. در این عکس مشخص می شود آیا دندان های مجاور صدمه دیده اند یا ممکن است صدمه ببینند یا نه و وضعیت دندان عقل نهفته نیز مشخص می شود.

دندان عقل نهفته بدون درد و علامت

اگر دندانتان هیچ علامتی ایجاد نکرده و مشکلی برایتان به وجود نیاورده است، دندان عقل بدون علامت خوانده می شود. بعضی از دندانپزشکان توصیه می کنند دندان عقل بدون علامت کشیده شود تا از بروز مشکلات در آینده جلوگیری شود چرا که معتقدند دندان های عقل بدون علامت، لزوما بدون مشکل و بیماری نیستند. اگر فضای کافی برای بیرون زدن آن وجود ندارد اغلب تمیز کردن آن سخت بوده و احتمال پوسیدگی دندان و عفونت لثه زیاد است. عوارض جدی مربوط به دندان عقل در جوانان کمتر است.

دندانپزشکانی که معتقد به کشیدن دندان عقل هستند بیان می دارند جراحی کشیدن دندان عقل هر چه بگذرد سخت تر می شود و در افرادی که سن آنها بالا تر رفته است این عمل خیلی سخت تر است. اما بعضی از دندانپزشکان توصیه می کنند رویکرد محافظه کارانه تری اتخاذ شود به این معنی که اگر شواهدی وجود ندارد که نشان دهد دندان عقل نهفته مشکلی در آینده ایجاد می کند، نیازی نیست کشیده شود. هزینه و خطرات جراحی در این موارد با مزیت انجام آن برابری نمی کند. در روش محافظه کارانه، متخصص دندانپزشک تنها بر وضعیت دندان عقل و بافت های اطراف آن نظارت می کند و تنها در صورتی که به نظر برسد مشکلی ایجاد می شود، دندان کشیده می شود.

چه عواملی منجر به نهفتگی دندان عقل می شوند؟

دندان عقل (دندان مولر سوم) به این دلیل در زیر لثه و داخل استخوان فک می ماند که فضای کافی برای بیرون زدن یا رشد آن باقی نمانده است. معمولا این دندان ها بین 17 تا 25 سالگی بیرون میزنند. بعضی از مردم بدون هیچ مشکلی دندان عقلشان همراستا با دندان های دیگر بیرون می زند اما در بسیاری از موارد دهان فضای کافی برای جای دادن دندان عقل هم ردیف با بقیه دندان ها ندارد. این باعث می شود دندان عقل نتواند کامل و درست بیرون بزند و در جایگاه خود قرار بگیرد (نهفتگی دندان). بخشی از تاج دندان عقل نفهته ممکن است از لثه بیرون بزند و دیده شود (نیمه نهفته) که در این صورت مشکل گیر کردن ذرات غذا و جرم و رسوب در این بخش از دهان جدی تر می شود. نهفتگی دندان عقل به صورت کامل باشد یا ناقص، میتواند به یکی از طرق زیر قرار بگیرد:

• دندان با زاویه ای به سمت به دندان همسایه، رشد می کند.
• دندان با زاویه ای به سمت عقب دهان (به سمت دور شدن از دندان همسایه) رشد می کند.
• دندان با زاویه قائمه نسبت به دندان همسایه رشد می کند یعنی دندان عقل به صورت خوابیده در فک قرار می گیرد. دندان به صورت قائم رشد می کند و راستای آن همانند دندان های دیگر است اما در داخل استخوان فک گیر کرده و نمی تواند بیرون بزند.

تشریح روند جراحی دندان عقل نهفته

پاسخ به این سوال وابسته به شرایط دندان عقل شماست. اگر دندانتان شرایط ساده ای داشته باشد، بدون نیاز به جراحی، کشیدن آن انجام می شود. اما اگر دندان نهفته داشته باشید، نیاز به جراحی ایجاد می شود.

در شرایط کشیدن دندان عقل به صورت ساده و بدون جراحی، ابتدا دندانتان بی حسی موضعی میگیرد و بعد دندان کشیده می شود. اما در جراحی دندان عقل و شرایطی که دندان نهفته است، کار متخصص دندانپزشک کمی دشوار می شود. در چنین شرایطی جراحی با تزریق بی حسی موضعی آغاز می شود. سپس جراح یک شکاف در محل دندان ایجاد می کند. تا بتواند ریشه آن را ببیند. در مرحله بعدی کم کم سعی می کند دندان عقل را بیرون بیاورد. این روند ممکن است با توجه به شرایط های مختلف دندان متفاوت باشد.

عوارض کشیدن دندان عقل نهفته

از جمله عوارض شایع در کشیدن دندان عقل نهفته می ‌توان به خونریزی‌ های شدید، آسیب به اعصاب و مهم‌ تر از همه نفوذ به سینوس ماگزیلا اشاره کرد. سینوس ماگزیلا حفره‌ ی بزرگی است که در بالای دندان عقل فک بالا قرار دارد و گاهی ممکن است با کشیدن آن، حفره ‌ای به قطر ۱ میلیمتر تا حدود ۱ سانتیمتر در محل کشیدن ایجاد شود که اگر قطر آن کمتر از ۲ میلیمتر باشد خود به خود ترمیم می‌ شود، ولی اگر قطر آن بیشتر بود، نیاز است متخصص لثه یا فک و صورت از طریق تکنیک Flap آن را ترمیم کند.

حتما بخوانید: راه های افزایش عمر دندان ها

اقداماتی که پس از جراحی دندان عقل باید انجام داد:

• گاز استریل روی زخم را تا یک ساعت به کمک دندان های مقابل با فشار نگه دارید.
• از باز و بسته کردن و یا تعویض گاز خودداری نمایید.
• آب دهان خود را به طور معمول قورت بدهید.
• حتی الامکان سه تا چهار ساعت از صحبت کردن پرهیز کنید.
• بلافاصله پس از جراحی، ناحیه عمل شده را از روی صورت با کیسه یخ به طور متناوب(ده دقیقه به ده دقیقه) تا چند ساعت کمپرس کنید.
• خونریزی خفیف تا ۶ ساعت پس از جراحی طبیعی است .
• گاهی تا ۲۴ ساعت نیز ممکن است بزاق آغشته به خون باشد.
• حداقل به مدت ۵ شبانه روز از کشیدن سیگار خودداری کنید.
• تا ۲۴ ساعت از فعالیت شدید بدنی پرهیز نمایید.
• بروز تورم و کبودی و محدودیت در باز کردن پس از جراحی امری طبیعی است.
• همچنین وجود غشای سفید رنگ در محل زخم و مخاط اطراف آن همیشه دلیلی بر وجود عفونت نیست و پس از مدتی به خصوص با شستشوی دهان از بین خواهد رفت.
• شستشوی دهان تا ۲۴ ساعت لازم نیست.

تفاوت درد بعد از کشیدن دندان عقل پایین و بالا

به عنوان بخشی از درمان، همواره بیماران از درد بعد از کشیدن دندان عقل سوالاتی دارند. و پاسخ دندانپزشکان به درد های بعد از کشیدن دندان های عقل این است: وقتی که اثرات بی حسی از بین رفت، احتمالاً بعد از کشیدن دندان عقل بالا مشکلی نخواهید داشت ولی در مورد کشیدن دندان عقل پایین، مطمئناً باید داروهای ضد درد مصرف کنید. بعد از کشیدن دندان های عقل معمولا بیماران این سوال را می پرسند که :من در طول عمل دردی احساس نکردم. اما روز بعد، در محل کشیدن دندان عقل پایین احساس درد داشتم در حالی که در ناحیه دندان عقل بالا دردی نداشتم. دلیل آن چیست؟  دلایل زیادی وجود دارد که درد در ناحیه دندان عقل کشیده شده فک بالا اغلب بسیار کم است اما محل کشیدن دندان عقل پایین معمولا دردناک است. در اینجا برخی از تفاوت های کلیدی ذکر شده است:

تفاوت در استخوان نگه دارنده دندان ها

همانطور که از لحاظ آناتومی دندان می دانید دندان ها در استخوان فک قرار گرفته اند. استخوان فک دندان ها را در جای خود محکم نگه می دارد. بنابراین اینگونه استدلال می شود كه اگر بعضی از استخوان ها متراكم تر باشند و دندان را ایمن تر نگه دارند، کشیدن آن دندان سخت تر خواهد بود. استخوانی که دندان های عقل بالا را در جای خود نگه می دارد، متراکم و قوی نیست. از طرف دیگر، استخوانی که دندان های عقل پایین را در جای خود نگه داشته است متراکم، ضخیم و قوی است. بنابراین به علت استحکام بیشتر استخوان فک پایین برای خارج کردن دندان عقل پایین نیاز به تلاش بیشتری بوده و کشیدن آن دشوارتر است در نتیجه احتمال آسیب وجود دارد و درد بعد از کشیدن دندان عقل پایین بیشتر خواهد بود.

حفره خشک (درای ساکت) دندان های عقل پایین

حفره خشک دندان یا درای ساکت (Dry socket)، که به عنوان پوکی استخوان آلوئولار نیز شناخته می شود، وضعیت دردناکی است که می تواند بعد از هر بار کشیدن دندان ایجاد شود. تحقیقات نشان داده است که شیوع بیماری حفره خشک برای کل دندان ها حدود 2 درصد است، اما 20 درصد آن در دندان عقل نهفته پایین دیده شده است. این بدان معنی است که به طور کلی احتمال ایجاد حفره خشک در دندان عقل پایین 10 برابر بیشتر از دندان عقل بالا است.

انواع مختلف و میزان تزریق بی حسی

برخی دیگر از دلایل تفاوت درد بعد از کشیدن دندان عقل بالا و پایین شامل تعداد و محل تزریق بی حسی است. برای بی حس کردن صحیح دندان عقل بالا، فقط دو تزریق مورد نیاز است. این تزریق ها معمولاً کم عمق هستند و از میزان موفقیت بالایی برخوردار اند و فقط در هنگام تزریق دردناک بوده و پس از عمل دردی به دنبال ندارد. در مقابل، کشیدن دندان عقل پایین اغلب به تزریق های متعدد نیاز دارد. برای بی حسی دندان عقل پایین حداقل دو تزریق عمیق که باید یک اینچ (2/5 سانتی متر) از طریق عضله نفوذ کنند لازم است. از آنجا که اعصاب زیادی در ارتباط با دندان های عقل پایین می باشند، بنابراین ممکن است به 5 یا 6 تزریق جداگانه نیاز باشد. بنابراین آسیب دیدگی و احساس درد بعد از کشیدن دندان عقل پایین بیشتر خواهد بود.

جاذبه زمین

پس از کشیدن دندان، حفره خالی وجود دارد که دندان در آن وجود داشته است. این حفره ها محلی برای تجمع قطعات کوچک مواد غذایی هستند. تجمع قابل توجه غذا می تواند منجر به تاخیر در بهبودی، عفونت و درد شود. جاذبه زمین باعث می شود که میزان مواد غذایی بیشتری در حفره دندان عقل پایین نسبت به حفره دندان عقل بالا جمع شود. این یکی دیگر از دلایلی است که باعث می شود درد دندان بعد ازکشیدن دندان عقل پایین بیشتر از دندان عقل بالا باشد.

حتما بخوانید: تاثیر کرونا بر بیماریهای دهان و دندان و روش جلوگیری از انتقال آن در دندانپزشکی

مجاورت دندان های عقل پایین با ساختارهای آناتومیکی مهم

دندان های عقل نهفته پایین اغلب نزدیک به ساختارهای آناتومیکی بسیار مهم مانند عصب و شریان اصلی هستند که فک پایین، چانه و مناطق دیگر را حمایت می کنند. به منظور جلوگیری از آسیب دیدن ناخواسته آنها، اغلب فرآیند کشیدن دندان عقل پایین به آرامی و محتاطانه انجام می شود. هرچه مدت جراحی طولانی تر شود و دستکاری بیشتر باشد، درد و تورم بعد از عمل نیز بیشتر خواهد بود. همچنین احتمال عفونت بیشتر است.

در حالی که ملاحظات و خطرات کشیدن دندان های عقل بالا بسیار نادر بوده و معمولا نیازی به آهسته بودن روند عمل نیست. معمولا کشیدن دندان عقل بالا پنج دقیقه طول می کشد در حالی که کشیدن دندان عقل پایین ممکن است 20 دقیقه و یا بیشتر زمان ببرد.

سوالات متداول