دندان عقل و زمان مناسب برای کشیدن 

دندان عقل یا سومین دندان آسیا، عقب ترین دندان در هر یک چهارم فک انسان می باشد. این دندان معمولا در سنین 17 تا 19 سالگی می روید. اکثر بزرگسالان 4 دندان عقل دارند ولی برخی هم ممکن است دندان عقل های کمتری داشته باشند.

علائم رویش دندان عقل

نشانه هایی که می تواند علائم رویش دندان عقل باشند، عبارتند از:

• فشار و یا سوزش در لثه های خود در پشت دهان.
• درد شدید در سمت گوش، چشم یا سر می تواند نشانه آبسه ی دندان عقل باشد. دندان‌های عقل نهفته در معرض عفونت هستند، اما آبسه به دلیل پوسیدگی دندان هم می تواند باشد.
• درد فک یا درد در پشت دهان ممکن است به خاطر دندان‌های عقل باشد، اما همچنین می تواند نشانه ای از اختلال TMJ باشد.
• لثه های متورم یا برش های قابل مشاهده در لثه.
• گوش درد مداوم یا سردرد شدید می تواند زمانی اتفاق بیفتد که دندان عقل می کوشد تا راه خود را به بیرون از لثه پیدا کند ولی فضای کافی در دهان ندارد. فشار به بافت ها و دندان های اطراف وارد می شود و باعث می شود، درد شدیدی در دهان و بالاتر از آن احساس شود.

درد دندان عقل و سردرد

سردرد می تواند بخاطر مسائل مختلفی ایجاد شود. شما ممکن است به دلیل استرس، تغذیه نا مناسب یا حتی کافئین بیش از حد، احساس تنش و سردرد کنید. اما علاوه بر این، مشکلات دندانی هم می تواند باعث بروز سردرد شود. دندان های عقل شاید برای فرد هیچ تاثیر منفی نداشته باشد ولی با این حال، اغلب اوقات دندان های عقل، برای رشد فضای کافی در عقب دهان در اختیار ندارند و لذا با زاویه ظاهر می شوند، ممکن است در فک گیر کنند و یا این که به دندان های آسیای دیگر ضربه بزنند.

این موجب می شود که دندان های دیگر شما جا به جا شده و شکل قرار گیری دندان های شما را برهم بزند. این حالت نامناسب می تواند سبب تشدید درد دندان عقل و موجب سردرد شود، زیرا فک پایین باید ناهنجاری بوجود آمده را جبران کند، در نتیجه موجب درد می شود که می تواند به ناحیه سر هم سرایت کند. در صورتی که سردرد تکراری ای را تجربه کردید، خوب است که نزد متخصص دندانپزشک هم بروید تا ببینید این موضوع به خاطر رویش دندان عقل شماست یا دلیل دیگری دارد.

درد دندان عقل و گلو درد

اگر دندان عقل تحت تاثیر قرار بگیرد یا نتواند به درستی رشد کند، می تواند منجر به عفونت شود. با توجه به زاویه دندان، مسواک زدن و نخ دندان آن دشوار است. اگر غذا و باکتری ها بین دندان ها گرفتار شوند، پوسیدگی دندان و عفونت ممکن است رخ دهد. همان ‌طور که دندان های عقل نهفته مشکلاتی را به همراه دارند، عفونت نیز ممکن است با چند عارضه معمول همراه باشد:

• التهاب و سست شدن لثه
• درد در برابر عفونت
• خارج شدن چرک از لثه
• متورم شدن غدد لنفاوی
• گلو درد
• مشکل بلعیدن
• تب

پریکورونیت

دندان عقل کند ترین دندان در رویش است و رویش کامل آن بین سن 18 تا 25 سالگی طول می کشد . گاهی اوقات هم به علت کمبود فضا در آن ناحیه امکان رویش کامل آن وجود ندارد و دندان به صورت نیمه نهفته باقی می ماند . در تمامی این حالات بخشی از دندان در دهان دیده می شود و مابقی در زیر لثه مدفون است. در نتیجه مواد غذایی بین دندان عقل و لثه گیر کرده و با فعالیت باکتری ها تجزیه شده و تولید اسید و ایجاد عفونت در لثه ای که روی دندان عقل را پوشانده می شود . به این عفونت لثه روی دندان عقل نیمه نهفته Pericoronitis گفته می شود. درد پریکورونیت درد گنگ، مداوم و شدید است که در محدوده دندان عقل احساس می شود. معمولا لثه روی دندان عقل قرمز و ملتهب شده و تماس با لثه دردناک است. دهان در اثر التهاب کم باز می شود و این دفاع بدن است که عضلات زیاد کار نکنند تا عفونت در خون منتشر نگردد.

درد دندان عقل نهفته کج

گاهی اوقات دردهای دندان عقل نهفته به خاطر خود دندان نیست. بلکه به علت کج بودن آن باعث فشار و آسیب به بافت های اطراف و به خصوص دندان آسیاب دوم است. نوک دندان عقل نهفته کج به ریشه دیستال دندان آسیاب دوم آسیب رسانده و از همان نقطه پوسیدگی ریشه دندان ایجاد شده و به عصب می رسد و باعث ایجاد درد می شود.

حتما بخوانید: نکات مهم درباره کشیدن دندان

نهفتگی دندان عقل

اگر فضای کافی در فک وجود داشته باشد دندان عقل به طور طبیعی در دهان رشد خواهد کرد. اما وقتی فضای کافی در فک وجود نداشته باشد، دندان عقل در داخل استخوان به دام می افتاده  که به آن دندان عقل نهفته (impacted) می گویند.

دندان عقل نهفته(Impacted tooth)

هر دندانی که دو سوم از ریشه آن تشکیل ‌شده باشد ولی هنوز به سطح اکلوزال نرسیده باشد، نهفته (Impacted) نامیده می‌شود، که بیشتر به دندان های مولر سوم اطلاق می شود.

عوامل Impacted tooth

• موقعیت غیر طبیعی دندان ها
• فضای ناکافی
• وجود بافت جهت جلوگیری از خروج
• فک کوچک

و بشترین شیوع در دندان های مولر سوم فک پایین می باشد.

انواع نهفتگی های دندان عقل

نهفتگی دندان عقل بر اساس تقسیم بندی زیر صورت گرفته می شود:

کلاس I: هیچ قسمتی از تاج دندان عقل نهفته در استخوان فک قرار نگرفته باشد.

کلاس II: کمتر از 2/1 تاج دندان عقل نهفته‌ در استخوان فک قرار گرفته باشد.

کلاس III: بیشتر از 2/1 تاج دندان عقل نهفته در استخوان فک قرار گرفته باشد.

کلاسA : بالاترین قسمت مولر سوم نهفته، هم سطح یا بالاتر از پلن‌اکلوزال مولر دوم مجاور باشد.

کلاس B: بالاترین قسمت مولر سوم نهفته، پایین‌ تر از پلن اکلوزال و بالاتر از خط سرویکال مولر دوم مجاوری ‌باشد.

کلاس C: بالاترین قسمت مولر سوم نهفته، پایین‌ تر از خط سرویکال مولر دوم مجاور ‌باشد.

مزیوانگولار: محور طولی مولر سوم نهفته به سمت مزیال مولر دوم قرار گرفته باشد.

دیستوانگولار: محور طولی مولر سوم نهفته در جهت دیستال مولر قرار گرفته باشد.

افقی: کاملا افقی قرار گرفته باشد.

عمودی: کاملا موازی با مولر دوم قرار گرفته باشد.

معکوس: مولر سوم موازی مولر دوم ولی در جهت معکوس آن قرار گرفته باشد.

باکولینگوالی: به سمت باکال یا لینگوال قرار گرفته باشد.

دلایل کشیدن دندان عقل

به یاد داشته باشید این باور که دندان عقل حتما باید کشیده شود، کاملاً نادرست است. زمانی کشیدن دندان عقل ضروری می شود که دندان عقل نهفته باشد یا به طور کامل رشد نکند و در آستانه پوسیدگی قرار بگیرد و دندان های مجاور را نیز پوسیده کند. معمولاً افراد رشد دندان عقل را با درد و فشار آن حس می کنند. در صورت چنین احساسی برای تعیین وضعیت دندان عقل حتما به متخصص دندانپزشک مراجعه کنید. همان طور که اشاره شد، در صورتی که دندان عقل به صورت نصفه رشد کند، باعث تجمع میکروب و باکتری می شود.

همچنین ممکن است باقیمانده غذاها در آن قسمت جمع شوند و به دلیل اینکه نظافت این دندان سخت است، در طولانی مدت منجر به تشکیل پلاک دندان شود. پلاک یک لایه تشکیل شده روی دندان است که در اثر فعالیت باکتری ها در طولانی مدت به وجود می آید. اگر پلاک به وجود آمده روی دندان از بین نرود، می تواند باعث ایجاد لکه هایی روی دندان شود و مشکلات دندانی را به وجود آورد.

تشکیل پلاک روی دندان منجر به بروز مشکلاتی از قبیل موارد زیر می شود:

• پوسیدگی دندان: پوسیدگی زمانی اتفاق می افتد که یک لایه پلاک روی دندان تشکیل شده و در بلند مدت شروع به تخریب دندان می کند. پلاک می تواند در سطح دندان پوسیدگی عمیق یا سوراخ ایجاد کند.
• بیماری های لثه: پس از تشکیل پلاک روی دندان، واکنش هایی اتفاق می افتد که منجر به تولید اسید می شود. اسید آزاد شده از پلاک در لثه نفوذ می کند و عفونت لثه را به دنبال دارد. بیماری لثه می تواند روی استخوان فک و دندان های کناری نیز اثر منفی بگذارد.
• عفونت بافت داخلی دهان: یکی از معضلات دندان عقل نیمه نهفته، به جود آمدن عفونت باکتریایی در گونه، زبان، گلو و به طور کلی بافت داخلی دهان است.
• آبسه: اگر دندان عقل یا بافت اطراف آن در اثر نفوذ میکروب و عفونت، چرک کند، آبسه تشکیل می شود.

تقریباً در اکثر موارد مشکلات دهان و دندان با مصرف آنتی بیوتیک و استفاده از دهانشویه، درمان می شود. به همین دلیل می توان گفت کشیدن دندان آخرین راه است. زمانی که هیچ یک از روش های درمان نتیجه مطلوبی نداشته باشد.

حتما بخوانید: آبسه دندان چیست و چه راههایی برای درمان آن وجود دارد؟

بهترین زمان برای کشیدن دندان عقل

اینکه چه زمانی برای کشیدن دندان عقل مناسب تر است را فقط متخصص فک و صورت می تواند تعیین کند. از آنجاییکه ریشه دندان عقل در سنین نوجوانی تشکیل می شوند، بهترین زمان برای کشیدن دندان عقل زمانی است که دو سوم ریشه این دندان رشد کرده باشد. با افزایش سن، ریشه های این دندان عمیق تر و محکم تر شده و کشیدن آن به مراتب سخت تر می شود. از این رو بسیاری از افراد ترجیح می دهند هرچه سریعتر به مطب دندانپزشکی مراجعه کنند و تکلیف دندان عقل خود را مشخص نمایند. برای آگاهی از وضعیت دندان عقل و اینکه آیا نیاز به کشیدن دارد یا خیر بهتر است هرچه سریعتر به متخصص دندانپزشک مراجعه نمائید تا در صورت نیاز به کشیدن این دندان بهترین زمان کشیدن آن مشخص شود.

حتما بخوانید: کشیدن دندان در افراد دیابتی چه شرایطی دارد؟

کشیدن دندان عقل

فرآیند کشیدن دندان عقل توسط یک متخصص فک و صورت انجام می شود. برای کشیدن دندان عقل لازم است در ابتدا بافت لثه و عصب دندان بی حس شود. سپس از طریق لوازم مخصوص دندان از درون لثه خارج شود. البته لازم به ذکر است که برای جراحی دندان عقل نیازی به بستری شدن نیست و بیمار پس از کشیدن دندان می تواند به خانه بازگردد. اگر دندان عقل از درون لثه بیرون نیامده باشد و زیر بافت لثه قرار گرفته باشد، لازم است برش کوچکی درون لثه ایجاد شود. سپس با استفاده از ابزار های مخصوص، ریشه دندان از درون استخوان فک خارج می شود. در چنین شرایطی شاید لازم باشد استخوان فک نیز برش داده شود و ریشه دندان بیرون بیاید.

در صورتی که متخصص دندانپزشک نتواند دندان عقل را به طور کامل از درون لثه خارج کند، دندان را به قسمت های کوچک تری خرد می کند و آن را از درون فک بیرون می آورد. هنگام کشیدن دندان، ممکن است مقداری فشار در محل مورد نظر حس کنید که البته طبیعی است. این فشار به دلیل این است که دندانپزشک در حال لق کردن دندان برای خارج کردن آن از درون لثه است. حرکت دادن دندان به جلو و عقب و چپ و راست که بیرون آمدن آن از بافت را راحت تر می کند.

برای کشیدن دندان عقل، دندانپزشک مقدار کافی ماده بی حسی تزریق کرده و لثه و عصب دندان را به طور کامل بی حس می کند. اما اگر در طول فرآیند کشیدن دندان، درد غیرقابل تحمل داشتید، برای تزریق مقدار بیشتر ماده بی حسی با دندانپزشک خود صحبت کنید. زمان مورد نیاز برای کشیدن دندان عقل در بیماران مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال برای کشیدن یک دندان عقل روتین، تنها چند دقیقه زمان لازم است در حالیکه اگر عمل پیچیده تری پیش روی دندانپزشک باشد، لازم است 20 دقیقه روی دندان کار کند تا بتواند آن را بیرون بیارود.

مراقبت های پس از کشیدن دندان عقل

پس از تمام شدن فرآیند کشیدن دندان عقل، در صورتی که برای بیرون آوردن دندان، لثه برش داده شده باشد، برای بستن آن از بخیه (معمولاً بخیه جذب شونده) استفاده می شود. بخیه استفاده شده معمولاً بین 7 تا 10 روز بعد جذب می شود. کشیدن دندان با قرار دادن یک گاز استریل در دهان بیمار تمام می شود. بیمار باید پانسمان را محکم گاز بگیرد تا از خونریزی جلوگیری نماید. قرار دادن پانسمان همچنین به تشکیل لخته خون روی حفره دندان کمک می کند. لازم به ذکر است که تشکیل شدن لخته خون در واقع یک مرحله از بهبود محل دندان کشیده شده است. پس تلاش نکنید لخته را از درون دهان خود خارج کنید.

تا 24 ساعت پس از کشیدن دندان عقل، انجام کارهای زیر ممنوع است:

• تف کردن
• مصرف نوشیدنی ها و غذاهای داغ همچون چای و سوپ
• مصرف سیگار و دخانیات
• انجام فعالیت های فیزیکی و ورزشی
• مکیدن و نوشیدن با نی

پس از کشیدن دندان عقل، به تدریج اثر ماده بی حسی از بین می رود و درد دندان و دهان شروع می شود. برای کاهش درد، بهتر از نکات زیر را رعایت کنید:

• از مسکن های درد همچون ژلوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید.
• از یک بالش اضافه برای بالا قرار گرفتن سر خود استفاده کنید.
• به مدت 24 ساعت از تف کردن، استفاده از دهان شویه، مصرف نوشیدنی های گرم یا هر چیز دیگری که بتواند باعث خارج شدن لخته خونی ایجاد شده در حفره خالی دندان شود، خودداری کنید تا به این ترتیب فرآیند بهبود شما با سرعت بیشتری انجام شود.
• برای چند روز از غذا های نرم استفاده کنید.
• پس از گذشت 24 ساعت از کشیدن دندان، محل کشیده شدن دندان را به آرامی با دهانشویه حاوی مواد ضد عفونی کننده شست و شو داده و این کار را به طور منظم برای چند روز ادامه دهید.

سوالات متداول

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران