دیابت بیماری است که بارها نامش را شنیده ایم. یک بیماری مزمن که روند سوخت و ساز قند در بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. بدن ما برای تامین انرژی نیاز به مواد غذایی گوناگونی دارد. این مواد در بدن تبدیل به قند یا گلوکز می شوند که انرژی مورد نیاز ما را تامین می کنند. اگر به هر دلیلی گلوکز از طریق خون وارد سلول ها نشود و در جریان خون فرد باقی بماند، میزان قند خون بالا رفته و فرد مبتلا به دیابت می شود.
کلیک کنید: لمینیت دندان: راهنمای جامع زیبایی دندان با لمینت
آنچه که باعث این عدم جذب قند می شود، کمبود هورمون انسولین است. انسولین از لوزالمعده ترشح می شود و باعث ورود قند به سلول ها می شود. در واقع می توان گفت علت بروز دیابت، کمبود انسولین در بدن است. در بررسی این بیماری، پزشکان متخصص دیابت را به دو دسته تقسیم کرده اند. دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲. علائم و عوارض دیابت در هر دو نوع، تقریبا یکسان هستند. تفاوت دیابت یک و دو، در زمان ابتلا و نوع ابتلای به آن است.
بیماری دیابت
بیماری دیابت انواع مختلف دارد که در ادامه به آنها می پردازیم:
دیابت نوع 1
دیابت نوع ۱، بیماری ژنتیکی است که معمولا از دوران کودکی فرد آغاز می شود. اما گاهی شروع آن در سنین بالا تر نیز دیده شده است. به طور مثال در دوقلو های همسان، گاهی هر دو کودک به دیابت مبتلا نمی شوند، لذا می توان نقش محرک های محیطی را نیز در ابتلا به این بیماری در نظر گرفت. پزشکان، بیماری دیابت نوع ۱ را بیماری خود ایمنی می دانند.
کلیک کنید: صفر تا صد کورتاژ لثه
یعنی فرد با قرار گرفتن در معرض بعضی عوامل، به دلیل تحریک سیستم ایمنی، سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده را از دست می دهد. که نتیجه آن بیماری دیابت نوع اول است. پیشینه خانوادگی، سن، ژنتیک و حتی موقعیت جغرافیایی زندگی، در بروز این بیماری تاثیر دارد. برای مثال در کشورهایی که از خط استوا فاصله بیشتری دارند، تعداد بیماران دیابت نوع ۱ بیشتر است.
دیابت نوع 2
دیابت نوع ۲ زمانی رخ می دهد که فرد نسبت به انسولین مقاومت نشان می دهد. یعنی لوزالمعده انسولین لازم را تولید می کند اما بدن نمی تواند از آن استفاده کند. عوامل زیادی مانند سبک زندگی، عدم تحرک، اضافه وزن و نوع تغذیه در بروز و شدت گرفتن این بیماری نقش دارند. معمولا دیابت نوع ۲ در سنین بالا تر از ۴۰ سال خود را نشان می دهد.
نکته مهم در مورد این نوع از دیابت این است که افرادی که در خانواده خود فردی دیابت نوع ۲ دارند، نسبت به دیگر افراد، بیشتر در معرض این بیماری هستند. یعنی به گونه ای می توان گفت که ژن ها و وراثت در این بیماری نقش دارند. از طرفی افرادی که چربی زیادی در قسمت کمر دارند یا دارای تخمدان پلی کیستیک هستند، در معرض ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ قرار دارند.
علائم دیابت
نکته مهم در مورد دیابت، خاموش بودن این بیماری است. یعنی افراد زمانی متوجه وجود آن در بدن خود می شوند، که بیماری علائم بسیار شدیدی از خود نشان می دهد و عوارض دیابت، فرد را درگیر کرده است. هر دو نوع دیابت، علائم تقریبا یکسانی نشان می دهند.
تشنگی زیاد و تکرر ادرار:
به صورت طبیعی هر فرد در طول شبانه روز، بین ۴ تا ۷ مرتبه نیاز به دفع ادرار دارد. افراد مبتلا به دیابت، ممکن است تعداد دفعات دفع ادرارشان خیلی بیشتر از این باشد.
کلیک کنید: تیر کشیدن دندان روکش شده: علت و درمان
دلیل این موضوع عدم جذب گلوکز از کلیه هاست. در واقع، در حالت عادی بدن قند و گلوکز مورد نیاز خود را از کلیه ها می گیرد و وقتی کلیه نتواند تمام گلوکز را از دست بدهد، ادرار بیشتری تولید می کند. در نتیجه فرد همواره احساس تشنگی دارد. به این ترتیب دچار پرنوشی و تکرر ادرار می شود.
احساس خستگی زیاد:
بدن انرژی خود را از سوختن قند و گلوکز به دست می آورد. اگر لوزالمعده نتواند انسولین تولید کند، سلول ها نمی توانند گلوکز جذب کنند. در نتیجه انرژی مورد نیاز بدن تامین نمی شود و فرد احساس خستگی می کند.
احساس گرسنگی بیش از حد:
کمبود انرژی و جذب نشدن قند، حالت گرسنگی دائم برای فرد به وجود خواهد آورد.
خشکی دهان و پوست:
به دلیل دفع آب زیاد هنگام ادرار، فرد همیشه احساس تشنگی و خشکی دهان دارد. این خشکی حتی با خوردن آب هم رفع نمی شود. به علاوه این کم آبی باعث آسیب به دندان ها، خشک شدن پوست و خارش آن نیز می شود.
کاهش وزن:
وقتی بدن قند مورد نیاز خود را به دست نمی آورد، به سراغ چربی ها و سوزاندن آن ها می رود. در نتیجه افراد با وجود غذا خوردن زیاد، وزن کم می کنند.
تاری دید:
بعضی از مبتلایان به دیابت، دچار تاری دید می شوند. این موضوع بیشتر به دلیل کم شدن آب بدن فرد است.
اختلال در روند بهبود زخم ها:
بالا بودن قند خون، می تواند بر عملکرد اعصاب پوست تاثیر بگذارد. به همین دلیل زخم ها در افراد مبتلا به دیابت، دیر خوب می شوند. لذا برای درمان های دندانپزشکی افراد مبتلا به دیابت مانند ایمپلنت و یا کشیدن دندان باید ملاحظات خاصی رو متخصص دندانپزشک در نظر گیرد.
کلیک کنید: مهمترین علت لق شدن کامپوزیت دندان
حالت تهوع و استفراغ:
در دیابت نوع ۱، بیمار احساس تهوع و استفراغ هم دارد که به دلیل کمبود انرژی در بدن و سوزاندن چربی ها است. علائم دیابت نوع ۲، علاوه بر مواردی که گفتیم، گاهی به صورت عفونت های قارچی نیز خود را نشان می دهد. این عفونت ها بیشتر در قسمت های مرطوب بدن مانند دهان، زیر سینه ها، بین انگشتان دست و پا، یا در قسمت آلت تناسلی افراد دیده می شود.
به علاوه افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، از احساس سوزن سوزن شدن در دست و پای خود شکایت دارند. تاری دید در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، گاهی به شدید شدن کاهش حس بینایی آن ها نیز می انجامد.
علائم آسیب دهان و دندان بر اثر دیابت
بیماران دیابتی با دیدن این علائم زیر باید هرچه سریع تر به متخصص دندانپزشک مراجعه کنید:
کلیک کنید: مزایا و معایب بروساژ دندان
- خونریزی لثه ها، خصوصا در هنگام مسواک زدن و نخ دندان کشیدن.
- تغییراتی در مدل قرار گیری دندان ها روی هم
- بوی بد دهان، حتی بعد از مسواک زدن
- لثه ها ممکن است از دندان ها فاصله ای گرفته باشند، که ظاهر بدی هم به دندان ها می دهد.
- لقی دندان ها
- لثه های متورم و قرمز
آسیب بیماری دیابت بر روی دندان ها:
افرادی که دیابت دارند، در معرض خطر بیشتری از بیماری های دهان و دندان قرار دارند، مثل پوسیدگی دندان ها و بیماری های لثه. اگر از این بیماری رنج می برید، توصیه می کنیم که توجه خاصی به این قضیه داشته باشید، خصوصا دندان ها و لثه هایتان.
کلیک کنید: بلیچینگ یا جرمگیری؟
عوارض دیابت در دندان و لثه ها
- پوسیدگی دندان
- آبسه لثه
- زخم دهان و زبان
- تغییر ناگهانی در ذائقه
- عفونت های قارچی
- بیماری های خود ایمنی پوست مثل لیکن پلان
- خشکی دهان
- بیماری لثه یا پریودنتال
مشکلات رایج دندان و دهان بیماران دیابتی
افرادی که دیابت دارند، در معرض خطر جدی تری از مشکلات دهان و دندان قرار دارند. به عنوان مثال، افرادی که نمی توانند قند خونشان را کنترل کنند، بیشتر احتمالش هست که به بیماری لثه دچار شوند. در ضمن اگر سیگار که می کشید و دیابت هم دارید، بیشتر در معرض خطر مشکلات دهان و دندان قرار دارید. طبق مجله ملی سلامت، بیش از ۴۰۰ دارو هست که باعث خشکی دهان می شوند.
این داروها شامل داروهایی می شوند که درد های عصبی نوروپاتی دیابت را درمان می کنند و همان طور که گفته شد خشکی دهان یکی از عوامل مهم در پوسیدگی دندان ها می باشد.
رابطه بیماری دندان و لثه با دیابت
درصورتی که به دیابت مبتلا هستید، احتمالاً می دانید که این بیماری بر روی چشم ها، اعصاب، کلیه ها، قلب و سایر اندام های اصلی بدن تأثیر می گذارد. همچنین بدانید افراد مبتلا به دیابت در معرض ریسک بالا تر ابتلا به بیماری های لثه، دهان و دندان قرار دارند. پلاک لایه نازک و چسبناکی از باکتری ها است که دائماً روی دندان ها و در امتداد خط لثه ها شکل می گیرد. پلاک حاوی باکتری هایی است که باعث پوسیدگی دندان ها و بیماری های لثه می شود. جرم دندان همان پلاک سخت شده است که روی مینای دندان ها و زیر خط لثه می چسبد.
به همین دلیل درصورتی که مبتلا به دیابت هستید، مراقبت از وضعیت دهان و دندان نقش با اهمیت تری در مقایسه با شرایط عادی خواهد داشت. به هرحال این شرایط به معنی این نیست که فرد بیمار لازم است از روش های درمان خاص یا متفاوت دندانپزشکی استفاده کند. در واقع آشنایی با نحوه مراقبت صحیح از دندان ها می تواند یک بخش با اهمیت در زندگی افراد مبتلا به دیابت نوع 1 یا دیابت نوع 2 باشد. به خاطر داشته باشید در صورت ابتلا به دیابت همواره لازم است متخصص دندانپزشک شما از این بیماری مطلع شود.
موانع جراحی دهان و دندان در بیماران دیابتی
برای انجام هرنوع عمل جراحی و یا کشیدن دندان در بیماران دیابتیک به چند نکته باید توجه کرد:
کلیک کنید: کامپوزیت دندان و اصلاح جلو بودن فک پایین
- رعایت نکاتی که مانع بالا رفتن قند خون می گردد .
- انتخاب داروهای بی حسی مناسب.
- رعایت اصولی که مانع به وجود آمدن عوارض، پس از عمل می گردد .
در هر حال، انجام هر نوع عمل جراحی و یا کشیدن دندان، در بیماران دیابتیک کنترل نشده باید با مشورت پزشک معالج بیمار انجام شود. و هر نوع درمان باید در نهایت آرامش کامل، و دور از هرگونه اضطراب و تشویش و استرس عصبی انجام گیرد، زیرا در غیر این صورت، ترشح آدرنالین ناشی از استرس سبب بالا رفتن قند خون می گردد. بهترین زمان عمل جراحی و یا کشیدن دندان در افراد دیابتی، هنگامی است که منحنی قند خون سیر نزولی دارد، و البته این به نوع انسولینی که بیمار مصرف می نماید و نیز زمان مصرف آن بستگی دارد.
بهتر است کشیدن دندان برای افراد دیابتی را با بی حسی موضعی طی مدت، یک ساعت و نیم تا سه ساعت بعد ازصبحانه و مصرف انسولین انجام داد و آن هم مشروط براینکه پیش بینی های لازم قبلا انجام شده باشد باید دانست هر چه تعداد دندان های کشیدنی در یک جلسه بیشتر باشد، به همان نسبت امکان ایجاد شوک دیابتی نیز افزوده می گردد. بنابراین بدیهی است که بی حسی موضعی بدون ادرنالین ارجح است و بیشتر توصیه می گردد.
نکته دیگر اینکه استفاده از بی حسی های دارای آدرنالین، به علت افزایش آدرنالین خون باعث بالا رفتن قند خون شده که نگران کننده می باشد. کلیه بیماران دیابتیک که احتیاج به بیهوشی برای درمان را دارند باید در بیمارستان بستری شده و با کنترل پزشک معالج، تحت درمان های جراحی انجام گیرد. و از تروماتیزه کردن انساج باید حتی المقدور اجتناب کرد.
درمان مشکلات دندان در بیماران دیابتی
اگر نتوانید میزان گلوکز خون خود را در محدوده طبیعی نگه دارید، احتمال بروز بیماری لثه و دندان ناشی از دیابت بالا می رود. در این صورت بهترین راهکار برای درمان مشکلات دهان در بیماران دیابتی مراجعه به متخصص دندانپزشک است. شما باید پس از مشاهده علائم بیماری لثه و دندان ناشی از دیابت در اسرع وقت به متخصص دندانپزشک مراجعه کنید.
کلیک کنید: روکش دندانم افتاده چه کار کنم؟
متخصص دندانپزشک می تواند برای درمان مشکلات دهان و دندان در بیماران دیابتی اقدامات درمانی را انجام دهد. رعایت نکات زیر باعث می شوند متخصص دندانپزشک با آگاهی و تمرکز بیشتری به بررسی دقیق و درمان مشکلات دهان و دندان بیماران دیابتیک بپردازد.
- حتما متخصص دندانپزشک را از بیماری دیابت و مدت زمان ابتلا به آن مطلع کنید.
- در مورد داروهایی که برای کنترل سطح قند خون مصرف می کنید، به متخصص دندانپزشک اطلاع دهید.
- هر نوع تغییر در سلامتی خود را با متخصص دندانپزشک در میان بگذارید.
حفظ سلامت دهان و دندان بیماران دیابتی
روش های حفظ سلامت دهان و دندان بیماران دیابتی و پیشگری از مشکلات دهان و دندان در بیماران دیابتی عبارت است از:
- مراجعه به متخصص دندانپزشک برای معاینه حداقل دو بار در سال
- استفاده از نخ دندان حداقل یک بار در روز برای جلوگیری از ایجاد پلاک
- مسواک زدن بعد از هر وعده غذایی
- استفاده از مسواک نرم برای جلوگیری از صدمه به لثه ها
- کاهش مصرف سیگار
نقش دندانپزشک در مراقبت از دهان و دندان
مراجعه منظم به متخصص دندانپزشک اهمیت زیادی دارد. مطالعات نشان می دهد که درمان بیماری های لثه ای سبب کنترل بهتر قند خون در بیماران مبتلا به دیابت می شود.
کلیک کنید: آیا امکان بازسازی دندان پوسیده یا شکسته وجود دارد؟
این امر سبب کند شدن سیر پیشرفت بیماری می شود. رعایت بهداشت دهان و دندان و مراجعه منظم به متخصص دندانپزشک جهت پاک سازی تخصصی دهان و دندان، سبب کاهش HbA1c خواهد شد. (HbA1c یک تست آزمایشگاهی است که میانگین سطح قند خون شمار را در سه ماه گذشته، نشان می دهد.)
سوالات متداول
اقدامات افراد دیابتی در مطب دندانپزشکی؟
- در اولین ملاقات با متخصص دندانپزشک او را در جریان بیماری خود قرار دهید.
- با آگاهی کامل از میزان قند خونتان به دندانپزشکی بروید. چراکه برای انجام برخی درمان های دندانپزشکی در بیماران با قند بالا محدودیت هایی وجود دارد یا باید ملاحظات خاصی را (نظیر مصرف آنتی بیوتیک پیش از درمان) رعایت کرد.
- داروهای خود را پیش از مراجعه به دندانپزشکی مصرف کنید تا قند شما در حد طبیعی باشد.
- مصرف داروهایی که قند خون را کاهش می دهند، ممکن است منجر به افت بیش از حد قند خون و بروز شوک هایپوگلیسمی و بیهوشی شود. برای پرهیز از این اتفاق در حین درمان دندانپزشکی با خود دارو یا غذا همراه داشته باشید.
چگونه می توانیم از مشکلات دندانی ناشی از دیابت مطلع شویم؟
- برای مطلع شدن از علائم بیماری دیابت ، دهان و دندان های خود را بررسی کنید.
- اگر متوجه مشکلی شدید، سریعاً به متخصص دندانپزشک خود مراجعه کنید.
- برخی از اولین علائم بیماری لثه متورم، التهاب لثه یا خونریزی لثه است.
- بعضی اوقات شما هیچ علامتی از بیماری لثه نخواهید داشت. تا زمانی که آسیب جدی مشاهده نشود ممکن است فکر کنید که آن را ندارید.
- بهترین پیشگری از مشکلات دهان و دندان در بیماران دیابتی این است که سالانه دو بار به متخصص دندانپزشک خود مراجعه کنند تا متخصص دندانپزشک پاکسازی و معاینه را برایتان انجام دهد.
آیا ارتباطی بین ابتلا به پریودنتاتیس و توانایی کنترل دیابت وجود دارد؟
در حالیکه پریودنتایتیس یکی از عوارض شناخته شده کنترل ضعیف بیماری دیابت محسوب می شود، خود آن نیز سبب ایجاد اختلالات متابولیکی در کنترل دیابت می گردد. این فرآیند بر اثر آزاد شدن یک واسطۀ سیستمیک ستیوکین های التهابی نظیر TNF-α از لثه های مبتلا به پریودنتایتیس و در معرض قرار گرفتن ارگانیسم های گرم منفی انجام می شود.
بیماران دیابتی مبتلا به بیماری های لثه ای چه اقدامات مراقبتی می توانند انجام دهند؟
افراد مبتلا به دیابت باید مراقبت های بهداشتی ویژه ای در مورد دهان و دندان خود انجام دهند که این کار شامل مسواک زدن و کشیدن نخ دندان است. استفاده از مسواک هایی که در فواصل بین دندان ها وارد می شود می تواند تا حدی سبب بازگشت بیماری ژنژیوایتیس شود. استفاده از دهان شویه های کلروهگزیدین یا ژل کلروهگزیدین دوبار در روز (مستقل از مصرف خمیر دندان استفاده شود، چون کلروهگزیدین با خمیر دندان غیر فعال می شود.) می تواند سبب کنترل بسیاری از انواع شدید ژنژیوایتیس گردد. بیماران با مشورت با متخصص دندانپزشک می توانند از مدت زمان استفاده ازکلروهگزیدین مطلع گردند. مراقبت های دندانپزشکی برای بررسی و محافظت از سلامت بافت لثه و تأمین درمان های مورد نیاز هر شش ماه یکبار برای افراد دیابتی ضروری است.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
