دندان ها از مواد معدنی و مواد آلی ساخته می شوند. در طول رشد دندان، ابتدا یک ساختار سلولی به نام (dental papilla) شکل می گیرد که به طور معمول در قسمت وسط دندان قرار دارد. این لایه شامل سلول های بنیادی و فیبرو بلاست ها می باشد.
سپس سلول های لایه پاپیلا به شکل دندانی سفت که در برابر فشار و اعمال نیرو های جویدن مقاوم است، تبدیل می شوند. در این فرآیند، ماده سفت دندان، ماده کلسیمی هیدروکسی آپاتیت است که به میزان زیادی در دندان وجود دارد.
علاوه بر کلسیم، فسفر، منیزیم، فلوراید و کلر از دیگر مواد معدنی حیاتی هستند که برای ساخت دندان مورد نیاز هستند. همچنین ویتامین D و ویتامین سی نیز برای ساخت و حفظ دندان ها بسیار مهم هستند. مصرف غذاهای حاوی این مواد معدنی و ویتامینی می تواند به حفظ سلامت و زیبایی دندان ها و افزایش طول عمر آن ها منجر شود. در ادامه به بررسی و معرفی مهم ترین مواد و غذاهای مفید برای دندان و نقش تغذیه در سلامت دندان پرداخته شده است. در ادامه کلینیک تخصصی دندانپزشکی و دندانپزشکی زیبایی دکتر مهناز ارشد نکات مهمی در زمینه تغذیه و دندان به شما ارائه می دهد.
مواد و غذا های مفید برای سلامت و زیبایی دندان ها
در این مرحله به مواد موثر بر زیبایی دندانها می پردازیم:
آب و سلامت دندان
آب، مهم ترین نوشیدنی جهت حفظ سلامت دهان است. مصرف آب برای حفظ رطوبت دهان، رقیق شدن اسید های تولید شده توسط باکتری ها شده و کاهش ریسک پوسیدگی توصیه می شود.
شیر و دیگر محصولات لبنی و دندان
مانند پنیر و ماست که میزان قند پایینی هم دارند برای سلامتی دندان ها مفید ند. همچنین آن ها حاوی پروتئین و مواد غنی از کلسیم هستند که در استحکام دندان ها موثر است.
کلیک کنید: لمینیت دندان: راهنمای جامع زیبایی دندان با لمینت
متخصصین در زمینه سلامت توصیه می کنند که اکثر بزرگسالان حدود ۱۰۰۰ میلی گرم مواد غذایی غنی از کلسیم در روز از طریق غذا (لبنیات کم چرب) دریافت کنند. این میزان حدود سه فنجان در روز است.
غذاهای غنی از فسفر و تاثیر آنها بر دندانها
فسفر یکی از مواد معدنی مهمی است که برای سلامت و زیبایی دندان ها ضروری است. فسفر در ساختار دندان به عنوان یکی از عناصر اصلی و مهم موجود است و با کلسیم و دیگر عناصر معدنی ترکیب شده است.
فسفر به دندان کمک می کند قوام و سختی لازم را برای حفظ شکل و عملکرد فراهم کند. همچنین فسفر به رشد و نمو دندان ها در دوران کودکی کمک می کند و سلامت دندان های دائمی را نیز حفظ می کند. مواد غذایی مانند گوشت، مرغ، ماهی، شیر و تخم مرغ و … حاوی فسفر بوده و به استحکام دندان کمک می کنند.
تغذیه مناسب و رژیم غذایی سالم برای سلامت دندان ها
باید در نظر گرفتن که مصرف مداوم غذاهای حاوی فسفر به مقدار مناسب می تواند به حفظ و افزایش دندان های قوی کمک کند. با این حال، نباید فسفر را بیش از حد مصرف کنید، چرا که این می تواند باعث کاهش جذب کلسیم و سایر مواد معدنی از بدن شما شود.
مغزیجات
مغزها از جمله بادام، گردو و فندق حاوی پروتئین و مواد معدنی هستند و در عین حال کربوهیدرات پایینی دارند که هر دو این ها در کنترل پوسیدگی دندان موثرند.
کلیک کنید: مزایا و معایب بروساژ دندان
همچنین جویدن مغزها موجب ترشح بیشتر بزاق می گردد که ریسک پوسیدگی دندان را کم می کند. کنجد به خصوص با داشتن مواد غنی از کلسیم زیاد، در حفظ استحکام ساختمان دندان و استخوان فک موثر است. به همین دلیل مغزها عموما جزء مواد و غذاهای مفید برای سلامت و زیبایی دندان در نظر گرفته می شوند.
سبزیجات برگ دار
مانند اسفناج، کلم پیچ و بروکلی غنی از ویتامین ها و املاح هستند. همچنین آن ها شامل مواد غنی از کلسیم هستند که در استحکام بخشیدن به دندان و جلوگیری از استئوپروز استخوان فک موثرند. همین طور حاوی فولیک اسید (یک نوع از ویتامین B) هستند که فواید متعددی دارد از جمله اینکه مشکلات لثه ای را در زنان باردار بهبود می بخشد.
سیب، هویج و کرفس
که هر سه این میوه و سبزیجات میزان زیادی آب و فیبر دارند و حین جویدن آن ها میزان زیادی بزاق ترشح می شود که ریسک پوسیدگی را کاهش می دهد.
کلیک کنید: بلیچینگ یا جرمگیری؟
همچنین مصرف غذاهای حاوی فیبر باعث ماساژ لثه ها می شود و تا حدودی خاصیت تمیز کنندگی دندان ها را نیز داراست. همچنین هویج حاوی ویتامین B و کرفس حاوی ویتامین A و C است. دو ویتامینی که به سلامت لثه های زیبا و سالم به میزان زیادی کمک می کنند.
ویتامین های محافظ دهان و دندان
چهار ویتامین که نقش مهمی برای حفاظت از دهان و دندان دارند عبارت اند از:
- ویتامین A با وجود اینکه ویتامین A اغلب برای کمک به بینایی شناخته شده، اما این ویتامین با حفظ جریان بزاق نیز برای سلامتی دهان و دندان کاربرد دارد. مواد غذایی غنی این ویتامین در هویج، انبه، ماهی، کلم، تخم مرغ و اسفناج وجود دارد.
- ویتامین های گروه B ویتامین های گروه B علاوه بر کنترل فشار روانی، با کاهش التهابات زبانی می تواند به حفظ سلامت دهان و دندان کمک کنند. مواد غذایی غنی ویتامین B در لوبیا، سبزیجات، گوشت و مرغ وجود دارند.
- ویتامین Cویتامین C تاثیر زیادی بر حفظ سلامتی لثه دارد. افرادی که دچار کمبود این ویتامین می باشند، ممکن است احتمال ابتلا به بیماری اسکوروی که یک بیماری جدی لثه می باشد را داشته باشند. این ویتامین در مواد غذایی مانند میوه و سبزیجات به وفور یافت می شود.
- ویتامین D این ویتامین با تنظیم سطح کلسیم و فسفر سبب افزایش استحکام استخوان و دندان می شود. روغن ماهی و نور خورشید منبعی سرشار از این ویتامین می باشند.
آیا جویدن آدامس برای دندان مناسب است؟
جویدن آدامس بدون شکر، در واقع برای دندان های شما مفید است زیرا جویدن باعث می شود غذایی که بین دندان هایتان گیر میافتد بیرون آید و همچنین میزان بزاق دهان را برای بافر (خنثی) کردن اسید دهان افزایش می دهد. برخی از آدامس ها حاوی مواد تشکیل دهنده ای هستند که می توانند پوسیدگی را کاهش دهند و همچنین باعث بهبودی نواحی از دندان ها که شروع به پوسیدگی کرده اند، می گردد.
کلیک کنید: کامپوزیت دندان و اصلاح جلو بودن فک پایین
اگر چه درصورتی که دچار درد فک و یا سایر مشکلات مربوط به فک باشید، جویدن آدامس می تواند مشکل ساز باشد.
مواد غذایی مضر برای سلامتی دندان ها
برخی از مواد مضر برای دندان ها عبارت اند از:
قند، شکر و شیرینی ها: مصرف بیش از حد شکر و شیرینی می تواند باعث تشدید تخریب دندان ها شود. محدود کردن مصرف قند و شکر باعث کاهش اسید های عامل پوسیدگی دندان می شود.
نوشیدنی های گازدار: مواد شیمیایی موجود در نوشابه های گازدار باعث ایجاد اسیدیته در دهان می شود که می تواند به آسیب دندان ها منجر شود. محدود کردن مصرف نوشیدنی های گازدار نقش مهمی در سلامت و زیبایی دندان
برنج و آرد سفید: برنج و آرد سفید می تواند باعث چسبیدن ذرات به دندان ها شود و تجمع شان بر روی سطح دندان ها می تواند منجر به تخریب دندان شود.
قهوه و تنقلات: مصرف بیش از حد قهوه و تنقلات می تواند باعث ایجاد لکه های رنگی بر روی دندان ها شود و ظاهر آن ها را تغییر دهد.
الکل: مصرف بیش از حد الکل می تواند باعث کاهش تولید سیالات دهانی شود که این مساله می تواند باعث خشکی دهان و تشدید پوسیدگی دندان ها شود.
اسید های موجود در میوه ها: برخی از میوه ها مانند لیمو، پرتقال و گریپ فروت اسید های قوی دارند که می تواند باعث تخریب دندان ها شود. محدود کردن مصرف غذا های اسیدی برای سلامت دندان ها توصیه می شود.
چگونه می توان به کمک تغذیه مانع پوسیدگی دندان شد؟
کلیک کنید: تیر کشیدن دندان روکش شده: علت و درمان
نقش تغذیه در سلامت دندان
برای این کار باید مصرف شیرینی و مواد قندی را کاهش دهید و بعد از مصرف این نوع غذا ها و همچنین مصرف خوراکی های چسبناک، حتما دهان خود را با آب بشویید. برای حفظ سلامت دهان و دندان مصرف میوه، سبزیجات و مصرف مواد غذایی حاوی فلوراید و مصرف غذاهای حاوی فیبر را بیشتر در برنامه غذایی خود قرار دهید.
تغذیه و بیماری لثه
جدای از کمبود شدید ویتامین سی که می تواند منجر به بیماری‌های دهان و دندان شود، شواهد نشان می دهند که ارتباطاتی میان رژیم غذایی و بیماری های لثه وجود دارد. به نظر می رسد که بیماری لثه در بین افرادی که تغذیه مناسب و رژیم غذایی سالم ندارند و مواد مغذی زیادی به بدن آن ها نمی رسد شدید تر است. افرادی که دچار سوء تغذیه هستند مقاومت کمی در برابر عفونت ها داشته و بیشتر مستعد بیماری های دهان و دندان می باشند.
فرسایش دندان
ارتباط گسترده ای میان فرسایش دندان ها و مصرف تعداد زیادی از غذاها و نوشیدنی های اسیدی از جمله مصرف مکرر موارد زیر وجود دارد:
کلیک کنید: همه چیز درباره هیلینگ ایمپلنت
- سرکه
- ترشیجات
- مرکبات
- نوشیدن آب میوه هنگام خواب.
مصرف مستمر نوشیدنی ها و غذاهای اسیدی از مهمترین عوامل فرسایش دندان ها به شمار می روند. این گونه مواد غذایی حتی در افرادی که بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت می کنند نیز باعث فرسایش می شود.
عوامل خطر زا برای فرسایش عبارت اند از:
- مصرف مرکبات بیش از دو بار در روز
- نوشیدن مداوم نوشیدنی های گاز دار یا نگه داشتن آن ها در دهان
- مصرف زیاد سرکه
- ناهنجاری های مربوط به تغذیه مثل استفراغ
- رفلاکس معده یا مری
- جریان پایین بزاق
توصیه هایی برای افراد در معرض فرسایش دندان:
- محدود کردن مصرف نوشیدنی های گازدار و محدود کردن مصرف غذاهای اسیدی
- از مسواک زدن قبل یا بعد از مصرف نوشیدنی و غذاهای اسیدی خودداری کنید.
- از مسواک نرم و خمیر دندان های غیر ساینده استفاده کنید.
- برای تحریک جریان بزاق می توانید آدامس بجوید.
- برای درمان بیماری هایی چون ریفلاکس معده و مری هر چه سریع تر اقدام کنید.
محرک های احتمالی آفت های دهانی
کلیک کنید: مهمترین علت لق شدن کامپوزیت دندان
موار بسیاری وجود دارند که بر آفت دهان موثر هستند. در ادامه آنها را معرفی می کنیم:
- استرس
- آسیب جزئی به داخل دهان، به عنوان مثال بر اثر بریدگی، سوختگی، گاز گرفتن هنگام غذا خوردن، تروما ناشی از تزریق دندانپزشکی، استفاده از مسواک سخت یا دندان مصنوعی نا مناسب
- گرایش خانوادگی
- سدیم لوریل سولفات (یک ماده فعال در برخی از خمیر دندان ها و دهان شویه ها)، این ماده به عنوان یک ترکیب محرک شناخته نشده است، امّا زمان لازم برای بهبود آفت دهان را طولانی می کند.
- مصرف برخی غذاها و نوشیدنی ها مانند قهوه، شکلات، تخم مرغ، پنیر و همچنین خوراکی های اسیدی یا تند
- کمبود برخی ویتامین ها و یا مواد معدنی از جمله، روی، B12، فولاد ( b9 ) و آهن
- واکنش آلرژیک به باکتری های دهان
- استفاده از محصولات تنباکو
- تغییرات هورمونی مرتبط با بارداری
- داشتن سیستم ایمنی ضعیف به دلیل داشتن شرایط مزمن خاص (نقص ایمنی)
سوالات متداول
روش درمان موکوسل دهان به چه صورت است؟
نوع درمان به شدت موکوسل دهان بستگی دارد. بعضی اوقات نیازی به درمان موکوسل دهان نیست و با گذشت زمان خود به خود خوب خواهند شد. موکوسل های دهانی سطحی نیز اغلب به خودی خود درمان خواهند شد. به منظور پیشگیری از بروز عفونت یا آسیب دیدگی بافت ها بهتر است از تحریک کردن و خود درمانی اجتناب ورزید. آن دسته از موکوسل های دهانی که مرتب عود می کنند و مزمن هستند احتیاج به اقدامات پزشکی درمانی بیشتری دارند.
آیا ترشی سلامت دندان را به خطر می اندازد؟
با وجود اینکه طعم ترشی به شدت مورد علاقه بسیاری از افراد می باشد، اما باید بدانید که به جهت داشتن حالت اسیدی می تواند آثار مخربی بر مینای دندان داشته باشد. بهتر است بعد از مصرف ترشی حتما دهان خود را با آب بشویید.
آیا می توانم از بروز آفت دهان جلوگیری کنم؟
هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از آفت دهان وجود ندارد. اما چندین کار وجود دارد که می توانید برای کاهش خطر انجام دهید: از غذا های اسیدی، شور یا تند دوری کنید. بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید. دو بار در روز با یک مسواک نرم مسواک بزنید و حداقل یک بار در روز از نخ دندان استفاده کنید. تکنیک های کاهش استرس، مانند تمرکز حواس و مدیتیشن را امتحان کنید.
چه چیزی باعث شده که قند زایلیتول برای سلامت دهان و دندان مفید باشد؟
زایلیتول هر چند مزه ای شیرین دارد، اما بر خلاف شکر در دهان تبدیل به اسید هایی نمی شود که پوسیدگی دندان را ایجاد می کنند. زایلیتول به عنوان یک شیرین کننده طبیعی که باعث کاهش پوسیدگی دندان می گردد توسط FDA و ADA به تایید رسیده است. هر چند زایلیتول در مزه به شیرینی ساکاروز است اما 33% نسبت به ساکاروز کالری کمتری دارد. پس نه تنها در افراد دیابتی گزینه ای قابل استفاده است، بلکه در کسانی که افزایش وزن دارند نیز جایگزینی مناسب می باشد.
مزیت های قند زایلیتول برای دهان و دندان چیست؟
جلوگیری از عفونت در دهان
زایلیتول علاوه بر کنترل پوسیدگی دندان موجب خنثی کردن گونه باکتریایی به نام streptococcus bacilli شده و از عفونت دهان و دندان جلوگیری می کند.
کنترل بوی بد دهان
زایلیتول موجب کاهش بوی بد دهان یا هالیتوزیس با منشاء باکتریال می گردد. به این منظور آدامس های با بیس زایلیتول برای ایجاد حس خنکی و تازگی در دهان تجویز می شوند.
خاصیت آنتی باکتریال
یکی از اصلی ترین خصوصیات شیمیایی در مورد زایلیتول، خاصیت قلیایی بودن آن است. این ویژگی موجب افزایش PH و کاهش اسیدیته در بدن و دهان می شود. خاصیت قلیایی زایلیتول مانع فراهم شدن محیط مناسب برای رشد باکتری ها می گردد.
کاهش وزن
یکی از اثرات زایلیتول این است که پروسه ی هضم غذا را آرام می کند و در نتیجه مدت زمان بیشتری طول می کشد تا معده خالی شود. به این معنا که افرادی که زایلیتول مصرف می کنند برای مدت طولانی تری احساس سیری می کنند، درست شبیه به وقتی که غذایی با محتوای فیبر بالا مصرف شده باشد. زمانی که معده پر باشد، کمتر تمایل به خوردن اسنک ها یا میان وعده ها و همچنین پرخوری در یک وعده غذایی پیش می آید. به این ترتیب زایلیتول به رعایت رژیم غذایی سالم و با کالری متعادل ودر نتیجه کاهش وزن کمک می کند.
تقویت سیستم ایمنی
زایلیتول با خاصیت آنتی باکتریال و آنتی ویروس خود، پیشنهادی مناسب برای مقابله با عفونت ها در قسمت های مختلف بدن مانند سینوس ها، دهان، گلو و معده می باشد.
قندی بدون ضرر در افراد دیابتیک
زایلیتول قندی است که در افراد دیابتیک می تواند بدون نگرانی به جای ساکاروز که در قند و شکر معمولی وجود دارد استفاده شود. شکر معمولا GI یا گلیسمیک ایندکسی در حدود 70 تا 100 دارد، درحالیکه GI زایلیتول در حدود 3 تا 7 است. این بدان معناست که این ماده تاثیر کمی بر قند خون و انسولین دارد و بدن می تواند زایلیتول را بدون نوسان در سطح قند خون مصرف کند.
سلامت بهتر سینوس ها
در مطالعه ای که توسط دکتر Peter Hwang ، در دپارتمان جراحی سروگردن بیمارستان استنفورد انجام شده است، زایلیتول در آب ماده ی بهتری جهت درمان علائم رینوسینوزیت مزمن در مقایسه با شوینده ی سالین است.
nasal spray Xlear saline تنها اسپری بینی در دسترس حاوی زایلیتول است.
چه عوامل تغذیه ای از دندان ها محافظت می کنند؟
مطالعات انجام شده در مورد pH پلاک نشان داده اند که مصرف پنیر به عنوان یک میان وعده می تواند افت معمول pH را که با مصرف قندها همراه است به حداقل برساند. تصور می شود که شیر گاوها با داشتن ترکیباتی چون کلسیم، فسفر و کازئین می توانند پوسیدگی دندان را مهار کنند. علاوه بر این مطالعاتی که در مورد اثرات مثبت شیردهی بر سلامتی انجام شده اند نشان می دهند آن دسته از کودکانی که از شیر مادر تغذیه کرده اند، دندان های قوی تری داشته و میزان پوسیدگی آن ها کمتر است.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
