بسیاری از خدمات دندانپزشکی نیاز به همکاری با لابراتوارهای تخصصی دندانپزشکی را دارند که از ساخت روکش تا ارتودنسی دندان، از جمله خدماتی هستند که متخصصین دندانپزشک به کمک لابراتوار ها برای درمان بیمار ارائه می کنند. لابراتوار برای ساخت قالب مورد نیاز، به اطلاعات دقیقی از وضعیت دهان و دندان بیمار نیاز دارد، بنابراین در ابتدا متخصص دندانپزشک، قالبی که کپی از دندان های بیمار است را تهیه کرده و آن را برای ساخت قالب مورد نظر و ادامه ی مراحل به لابراتوار ارسال می کند.
قالب گیری دیجیتال دندان
پیشرفت های امروزی در تکنولوژی به این معناست که متخصص دندانپزشک می توانند قالب گیری های مجازی از بافت سخت و نرم دهان داشته باشند. با استفاده از دستگاه های اسکنر. این قالب گیری های دیجیتال به طور شگفت آوری دقیق هستند.
تاریخچه و توسعه اسکنرهای داخل دهانی
در قرن 18، روش های دیگری برای برداشت و ساخت قالب و مدل دندان ها در دسترس بود. در آن زمان متخصصین دندانپزشک جهت قالب گیری از مواد مختلفی مانند ایمپرگوم، سیلیکون متراکم / افزودنی، آگار، آلژینات و غیره استفاده می کردند.
اما به نظر می رسد تا به امروز فرآیند قالب گیری همچنان از دقت پایینی برخوردار است و هنوز انجام این فرآیند برای بیماران ناراحت کننده به نظر می رسد و همچنین برای متخصصین دندانپزشک وقت گیر است.
برای غلبه بر این محدودیت ها، اسکنرهای دیجیتالی داخل دهانی به عنوان جایگزینی برای قالب گیری سنتی ساخته شده اند. ظهور اسکنرهای داخل دهانی با توسعه فناوری CAD/CAM مصادف شد و مزایای زیادی را برای متخصصین دندانپزشک به ارمغان آورد.
در دهه 1970، مفهوم طراحی به کمک کامپیوتر به کمک فناوری (CAD/CAM) در حرفه دندانپزشکی برای اولین بار توسط دکتر فرانسوا دورت معرفی شد. در سال 1985، اولین اسکنر داخل دهانی به صورت تجاری در دسترس قرار گرفت که توسط آزمایشگاه ها برای ساخت ترمیم های دقیق مورد استفاده قرار گرفت.
با معرفی اولین اسکنر دیجیتال، دندانپزشکی یک جایگزین هیجان انگیز برای قالب گیری های سنتی یافت. اگرچه اسکنرهای دهه 80 با نسخه های مدرن امروزی ما فاصله زیادی دارند، فناوری دیجیتال در دهه گذشته به تکامل خود ادامه داده و اسکنرهایی سریع تر، دقیق تر و کوچک تر از همیشه تولید کرده است.
امروزه، اسکنر های داخل دهانی و فناوری CAD/CAM، برنامه درمانی آسان تر، گردش کار شهودی تر، تولید نتایج دقیق تر در انواع درمان های موجود را ارائه می دهند. جای تعجب نیست که بیشتر متخصصین دندانپزشک نیاز به ورود به دنیای دیجیتال دندانپزشکی را درک می کنند زیرا که آینده دنیای دندانپزشکی در دستان تجهیزات دیجیتالی است.
علل نیاز به قالب گیری دندان
برای ساخت قالب از دندان ها دلایل متعددی وجود دارد که عبارت است از:
- ساخت دندان مصنوعی
- ساخت روکش دندان
- ساخت لمینیت دندان
- ساخت بریج دندانی
- آنالیز ارتباط فک ها
- ساخت نایت گارد و…
انواع قالب گیری دندان
انواع قالب گیری دندان عبارت اند از:
قالب گیری دندان اولیه
کاربرد این قالب گیری در مدل تشخیصی، روکش موقت، تری های اختصاصی و ارتودنسی است.
قالب گیری دندان نهایی
جزئیات دقیق ساختار بافت و دندان را نشان می دهد تا تکنسین لابراتوار بتواند اقدامات مربوطه را انجام دهد.
ثبت اکلوزال (بایت)
در زمان بستن دندان ها، رابطه اکلوزالی دندان های ماگزیلاری و فک پایین ثبت می شود.
انواع روش های قالب گیری دندان
قالب گیری دندان به کمک روش های مختلفی انجام می گیرد که شامل موارد زیر می شوند:
قالب گیری به روش اپتیکال و دیجیتالی
در مراکز تخصصی دندانپزشکی، به کمک تجهیزات پیشرفته دیجیتال متخصص پروتز دندان قادر به قالب گیری از دندان های بیماران به صورت کاملا دیجیتال هستند. در این روش از اسکنر های مخصوص داخل دهانی استفاده می شود. با این تکنولوژی از دندان های بیمار تصویر سه بعدی کاملی به دست می آید که به کمک نرم افزار مخصوص به شکل دیجیتالی آنالیز شده و بر اساس آن قالب مورد نظر به صورت پرینت سه بعدی ساخته می شود.
قالب گیری به روش سنتی
در این روش، متخصص پروتز دندان با کمک خمیرهای مخصوصی قالب گیری، قالبی از دندان های بیمار تهیه می کند. برای این کار، ابتدا دندان ها شسته شده و بعد کاملا خشک می شوند. در ادامه متخصص پروتز دندان نخ زیر لثه ای با قطر کوچک را دور دندان ها قرار داده تا ساختار و بافت دندان ها را نگه دارد و لثه ی اطراف دندان را کنار بزند.
پس از اینکه نخ زیر لثه ای برداشته شد، معمولا مدتی زمان می برد تا بافت های لثه ای به عقب برگردد. بعد از آن متخصص پروتز دندان مواد قالب گیری را با استفاده از یک تری مخصوص روی دندان قرار داده و اجازه می دهد تا چند دقیقه این مواد روی دندان بمانند. زمانی که مواد قالب گیری به شکل یک واحد پیوسته درآمد، متخصص پروتز دندان آن را از دهان خارج می کند. در ادامه این قالب به لابراتوار تخصصی دندانپزشکی ارسال می شود تا قالب اصلی مورد نظر ساخته شود.
مواد قالب گیری سنتی دندان
از مواد مختلفی برای قالب گیری دندان استفاده می شود. از رایج ترین و بهترین مواد قالب گیری دندان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مواد الاستومریک به صورت پوتی و واش: پوتی و واش هم به صورت جداگانه و هم به صورت ترکیبی قابل استفاده هستند. پوتی و واش هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند و به طور جدا گانه با اکتیویتور فعال می شوند.
آلژینات: از دیگر مواد قالب گیری دندان می توان به آلژینات اشاره کرد. آلژینات خاصیت ترشوندگی کمی دارد و در ریزترین منافذ دندان ها نفوذ می کند. همین باعث شده تا قالب گیری با آلژینات بسیار دقیق و ظریف باشد.
اکنون مواد قالب گیری الاستومریک به دلیل دقت بالاترجایگزین مواد قالب گیری قدیمی تر شده اند. برخی دیگر از موادی که برای قالب گیری دندان مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:
پلی اتر
سیلیکون افزایشی مانند پلی وینیل سایلوکسان
سیلیکون تراکمی
مراحل اسکن دیجیتال دندان
آماده سازی دندان
برای اینکه اسکن بیشترین بازخورد را ایجاد کند، می بایست سطوح دندان را از هر گونه ماده اضافی تمیز نمود. بدین جهت متخصص پروتز دندان ابتدا دندان ها را به خوبی شستشو داده و سطح آن را کاملا خشک می کند. برای برخی از اقدامات می بایست دندان ها تراش داده شوند و اسکن دیجیتال آن ها تهیه شود و لذا تمیز بودن دندان ها اهمیت بالایی دارد.
پس از این کار خون و بزاق موجود بر سطح دندان ها گرفته می شود. در برخی از سیستم های قدیمی، سطح دندان ها به وسیله ی یک پودر از جنس دی اکسید تیتانیوم پوشش داده می شود. این پودر برای عملکرد این دسته از سیستم ها ضروری بوده و میزان خطای آن ها را به حداقل می رساند. لازم به ذکر است که سیستم های جدید نیازی به این پودر‌ها ندارند. متخصص پروتز با پاکسازی ناحیه از خون و بزاق و تمیز کردن دندان ها بیمار را برای اسکن آماده می کنند.
اسکن از داخل دهان بیمار
فرآیند اسکن داخل دهانی به وسیله اسکنرهایی صورت می گیرد که در داخل دهان قرار می گیرند. این اسکنرها عموماً طیف مشخصی از نور مرئی را بر روی دندان ها می تابانند. پس از آماده سازی دندان، متخصص پروتز این اسکنر را بر روی دندان ها می گذارد. بسته به نوع دندان این فرآیند می تواند ۴۵ ثانیه تا یک و نیم دقیقه طول بکشد. بسته به نوع سیستم، اسکنرها یا بالای دندان یا بر روی آن قرار می گیرد و فرآیند اسکن انجام می شود.
عموماً در بیشتر این سیستم ها یک مانیتور هم در کنار متخصص پروتز قرار دارد که تصاویر به دست آمده از اسکن در آن نمایش داده می شود. این موضوع سبب می شود تا متخصص پروتز دندان به دقت تمام بخش های اسکن شده و خطا ها را مشاهده کند و نسبت به اصلاح آن ها اقدام نماید.
خروجی اسکن دیجیتال
بعد از اینکه متخصص پروتز دندان اسکن را انجام داد، یک خروجی از آن به دست می آید که دارای فرمت ویژه خود است. در این مرحله متخصص پروتز دندان مروری بر خروجی کار خواهد داشت و مشکلات احتمالی را رفع می کند. پس از اینکه خروجی کار به دست آمد، برای لابراتور ارسال می شود.
در آن جا با استفاده از تکنولوژی های مختلفی نظیر cad/cam قالب نهایی یا ابزار های ترمیم مورد نیاز بیمار مانند تاج، دندان مصنوعی، بریج دندانی و… طراحی و ساخته می شوند. طول پروسه اسکن کردن دندان های بیمار بسته به تعداد دندان هایی دارد که باید ترمیم شوند، می تواند در حدود 10 الی 15 دقیقه باشد و این روند کوتاه مدت قابل مقایسه با روش سنتی قالب گیری نیست.
قالبگیری دیجیتال با قالب گیری سنتی چه تفاوتی دارد؟
در ادامه برخی از تفاوت‌های این دو روش را با هم بررسی می کنیم:
کاهش درصد خطا در قالبگیری دیجیتال
قالبگیری سنتی مراحل زیادی دارد. به همین دلیل از ظرافت زیادی برخوردار است که باید در هر مرحله تمام آن ها رعایت شود. بروز خطای انسانی و ایجاد مشکل در هر مرحله دور از تصور نیست. ممکن است مشکلاتی مانند ایجاد حفره یا حباب در قالب گیری به وجود بیاید که می تواند در ساخت قالب دندان تاثیر منفی بگذارد. اما در روش قالب گیری دیجیتالی این خطا ها حذف شده و در زمان بسیار کمی از دندان ها قالب گیری می شود.
در روش قالب گیری دیجیتالی قبل از ایمیل کردن اطلاعات، متخصص پروتز به صورت دقیق می تواند اسکن دیجیتال را بررسی نماید و به مراتب درصد خطا پایین می رود. اگر در مشاهده بصری از اسکن، متخصص پروتز ایرادی پیدا کرد به آسانی و در چند دقیقه می تواند مجدد اقدام به قالب گیری دیجیتال نماید.
از طرفی در قالب گیری دیجیتال امکان بزرگنمایی و زوم تصاویر برای بررسی دقیق وجود دارد. به همین دلیل متخصص پروتز و تکنسین لابراتوار می توانند قبل از اقدام به ساخت، تمامی مشکلات احتمالی را بررسی کنند. همچنین با کمک این روش متخصص پروتز می تواند قالب نهایی از فک بالا و پایین را با هم مطابقت دهد تا نقطه تماس درست و دقیق دندان ها با یکدیگر را مورد بررسی قرار دهد. به همین دلیل میزان تراش مناسب دندان ها در این اسکن قابل مشاهده است.
تعداد جلسات مراجعه بیمار به مطب دندانپزشکی
قالب گیری با اسکن سه بعدی نسبت به روش سنتی قالب گیری تعداد جلسات بسیار کمتری دارد. اگر قسمتی از دندان در قالب گیری دیجیتال به درستی ثبت نشده باشد با کمک شبیه سازی می توان آن قسمت را به دندان اضافه کرد. اما در قالب گیری سنتی این روش امکان پذیر نیست و باید مجدد به متخصص پروتز برای قالب گیری مراجعه نمایید. در روش سنتی از گرفتن قالب تا قرارگیری آن چندین جلسه و چندین هفته طول می کشد.
مواد مصرفی مورد نیاز
در قالب گیری دیجیتال موادی مصرف نشده و تمام پروسه دیجیتالی طی می شود. همچنین 10 دقیقه زمان می برد تا پروسه تکمیل شود. به همین دلیل باعث رضایت و راحتی بیمار می شود. این زمان در قالب گیری سنتی بیشتر است. در قالب گیری سنتی از خمیر مخصوص برای گرفتن قالب استفاده می کنند.
آشنایی با اسکنرهای قالب گیری دیجیتال
برای ساخت قالب با اسکن سه بعدی از دستگاه های قالب گیری دیجیتال مانند Cadent iTero 3M ESPE Lava C.O.S و Sirona CEREC Connect استفاده می کنند. این دستگاه ها به صورت دیجیتال تمامی اطلاعات لازم هر دو فک را به صورت کلی ثبت می کند. این اطلاعات از طریق ایمیل به لابراتوار سازنده ارسال می شود.
آیا اسکنرهای داخل دهانی و ایمپلنت های دیجیتال می توانند معایبی هم داشته باشند؟
قطعا فناوری های دیجیتالی به دلیل داشتن سرعت و دقت بالا و راحت تر شدن کار نمی توانند دارای عیب بزرگی باشند. در واقع عملکرد و کارایی اسکنر های داخل دهانی برای رفع نواقص روش های سنتی است که معمولا دارای زمان بیشتر و خطا های بیشتر بودند.
بیشتر بخوانید: ایمپلنت دندان چیست؟
معمولا مراکز تخصصی دندانپزشکی که مجهز به ابزار و روش های دیجیتالی در زمینه های مختلف دندانپزشکی هستند از جمله اسکنر داخل دهانی که موضوع بحث ما هستند به دلیل در اختیار داشتن دستگاه های پیشرفته و حذف موارد اضافه مثل رفت و آمد های تکراری به مرکز و یا لابراتوار ها و عکسبرداری ها باعث کاهش یکسری از هزینه های اضافی می شوند اما چون ابزار و فناوری های دیجیتالی به صورت ذاتی گران تر از وسایل دستی و سنتی مثل قالب های گچی هستند ممکن است هزینه کلی قالب های دندانی شما بیشتر از روش سنتی و در یک مطب معمولی دندانپزشکی باشد.
شاید این گران تر بودن برای بعضی از بیماران عیب محسوب شود. معمولا افرادی که به کیفیت دندان ها و راحتی خود اهمیت می دهند هزینه درمان های دیجیتالی و استفاده از اسکنرها برایشان اهمیت ندارد و هرچقدر باشد باز هم یک مزیت محسوب می شود. توصیه ما به شما این است که به کیفیت دندان های خود و راحتی و آرامش خود اهمیت دهید و بهترین روش را انتخاب کنید. شاید اوایل برایتان پرداخت هزینه کمی سخت باشد اما مطمئن باشید تا آخر عمر در امانید.
سوالات متداول
استفاده از اسکن سه بعدی چه مزایایی دارد؟
کاهش زمان قالب گیری
دستگاه اسکنر سه بعدی با یک چرخش در دهان تمام اطلاعات لازم را بدست می آورد. به همین دلیل قالب گیری در زمان بسیار کوتاهی انجام می شود.
دقت بالای انجام کار
به دلیل وضوح بالایی که تصویر دارد، متخصص پروتز دندان می تواند با بررسی تصویر قبل از ارسال اشکالات احتمالی را رفع کند. این دستگاه سنجش دقیقی را ارائه می دهد.
تصویر با جزئیات زیاد
تصویری که از اسکنر سه بعدی ارائه می شود بسیار دقیق است.
آسانی کار با دستگاه
طریقه استفاده و کار با دستگاه برای متخصصین دندانپزشک بسیار آسان و بدون دردسر است.
چرا قالب گیری دندان اهمیت دارد؟
انواع ریتینرها، نایت گاردها، پروتزها و … را باید با قالب گیری دندان ساخت، با قالب گیری دندان سنجش دقیق تری از دندان ها و نیز ساختار دهان به دست می آید و این سبب می شود که درمان دقیق تری ارائه شود. به طور کلی اهمیت قالب گیری دندان را می توان از دو منظر زیر بررسی نمود:
جلوگیری از عدم تناسب
قالب گیری دندان جنبه های متفاوت دهان شما را با دقت نشان می دهد از جمله دندان ها و لثه ها. آبجکت های دندانپزشکی که بدون قالب گیری ساخته می شوند ممکن است برای دهان شما تنگ و یا گشاد باشند و این در نهایت منجر به تحریک و آزار شما می شود. ولی با روش قالبگیری این اتفاق نمی افتد.
جلوگیری از ترمیم های نادرست
تکنیک های ضعیف در قالب گیری دندان می توانند منجر به فاصله زیاد فضای حاشیه ای شوند و این به طور طبیعی می توانند بر کیفیت ترمیم تاثیر بگذارد و در نتیجه عملکرد نامناسبی را به همراه داشته باشد. از این رو اگر می خواهید از انجام کارهای تکراری و صرف هزینه های غیر ضروری برای اقدامات دندانپزشکی خودداری کنید، باید اطمینان حاصل نمایید که متخصص دندانپزشک شما از مهارت و تجربه کافی برخوردار است.
هزینه قالب گیری چقدر است؟
بسته به اینکه متخصص پروتز دندان از چه روشی برای قالب گیری و لابراتوار از چه متریالی برای شما استفاده می کند، این هزینه می تواند بالا و پایین شود. در صورتی که متخصص پروتز شما از روش دیجیتالی برای قالب گیری استفاده کند، به دلیل استفاده از تکنولوژی بهتر، هزینه بالاتری خواهد داشت.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
