علائم پوسیدگی دندان چیست؟

زمانی که مینای دندان دچار سایش و فرسودگی شود، دندان پوسیده شده است. سخت ترین لایه خارجی که محافظ دندان ها می باشد، مینای دندان است که در صورت عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، جرم و پلاک بر روی سطح دندان ها قرار می گیرد. اگر از مسواک زدن و نخ دندان کشیدن صحیح و منظم دوری کنید و پلاک های تشکیل شده در مدت زمان زیادی بر روی سطح دندان ها باقی بمانند، پوسیدگی دندان رخ داده است که مشکلات متعددی را برای سلامت دهان و دندان ایجاد خواهد کرد.

علت پوسیدگی دندان چیست؟

عامل اصلی پوسیدگی دندان را می توان باکتری استرپتوکوک دانست. این باکتری با ترشح اسید، مواد معدنی، کلسیم و فسفر موجود در مینا و تاج دندان را حل کرده و سبب از بین رفتن دندان می شود. باکتری استرپتوکوک در پلاک میکروبی که بر روی دندان در اثر تغذیه به وجود می آید رشد کرده و به دندان آسیب می رساند. اما این باکتری به عنوان یک میکروب تنها عامل پوسیدگی دندان نیست. به طور کلی می توان چهار عامل زیر را علل اصلی پوسیدگی دندان دانست.

• میکروب ها
• مواد قندی
• مقاومت دندان ها
• گذر زمان

از دیگر عوامل پوسیدگی دندان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• با کاهش مواد معدنی دندان، احتمال بروز پوسیدگی دندان وجود دارد.
• همچنین مصرف غذا های شیرین، چسبنده و نوشیدنی های شیرین بیش از اندازه، می تواند منجر به پوسیدگی دندان شوند.
• عدم رعایت بهداشت دهان و دندان به صورت منظم، نقش بسیار زیادی در ایجاد پوسیدگی دندان دارد.
• بزاق دهان به شستشوی قند و ذرات باقی مانده در دهان کمک می کند. گاهی اوقات به دلایل مختلفی مانند برخی بیماری ها و یا مصرف بعضی از دارو ها، خشکی دهان اتفاق می افتد که بروز پوسیدگی دندان را افزایش می دهد.
• دیابت نیز می تواند یکی دیگر از علل پوسیدگی دندان باشد.
• مصرف دخانیات و سیگار نیز می تواند احتمال بروز پوسیدگی دندان را افزایش دهد.

حتما بخوانید:تقویت مینای دندان چه راه هایی دارد؟

علائم پوسیدگی دندان چیست؟

به طور معمول در مراحل اول و شروع پوسیدگی دندان نشانه های خاصی در دندان و دهان ایجاد نمی شود. بنابراین لازم است که دندان ها را هر 6 ماه یکبار چکاب کرده و نزد دندانپزشک رفت. دندانپزشک با معاینه کلینیکی و استفاده از عکس های رادیولوژی می تواند از همان مرحله اول پوسیدگی دندان را تشخیص داده و سایر قدم های درمانی را بردارد. هنگامی که نشانه های پوسیدگی دندان مشاهده می شود شاید قدری دیر شده و پالپ دندان دچار عفونت شده باشد. با عفونت پالپ دندان درمان ریشه ضروری است. اما به هر صورت می توان نشانه های پوسیدگی دندان را به صورت زیر برشمرد.

• لکه های تیره قهوای
• سوراخ شدن یا تخریب دندان در محل پوسیدگی
• بوی بد دهان
• حساس بودن دندان در مقابل گرما یا سرما
• دندان درد بدون علت خاصی

پوسیدگی دندان کودکان

مراقبت از دندان های کودکان و همچنین جلوگیری از پوسیدگی دندان آن ها اهمیت بسیار زیادی دارد که شما باید به این قضیه توجه کنید. در صورتی که دندان های کودک شما زودتر از زمان تعیین شده از بین برود، احتمال دارد با حرکت دندان ها، جای رشد دندان های دائمی به خطر بیفتد. همچنین اگر مانع از پوسیدگی دندان کودک خود نشوید، درد و ناراحتی، درمان و هزینه های آن برای شما وجود خواهد داشت.

احتمال بروز پوسیدگی دندان کودکان در زمان رشد اولین دندان وجود دارد، پس برای شما لازم است تا اطلاعات کافی را در این زمینه داشته باشید. تغذیه مناسب و رعایت بهداشت دهان و دندان تاثیر زیادی بر کاهش بروز پوسیدگی دندان کودک شما دارد. اگر روی لثه کودک خود لکه های سفیدی را مشاهده کردید و یا نشانه های نا آشنا بر روی دندان، سریعا به مطب دندانپزشکی مراجعه کنید. بهتر است تا مسواک زدن را برای کودکتان جدی بگیرید و چکاپ های دوره ای به مطب دندانپزشکی را فراموش نکنید.

علل ایجاد پوسیدگی دندان در کودکان

برخی از علل ایجاد پوسیدگی دندان در کودکان، عبارتند از:

• ژنتیک
• عدم رسیدگی و بهداشت دهانی کودک توسط والدین از زمان رشد اولین دندان شیری
• استفاده بیش از اندازه از شیشه شیر در طول شب
• کاهش بزاق در زمان خواب
• مصرف بیش از اندازه خوراکی های شیرین

فاکتور های افزایش ریسک پوسیدگی دندان

• موقعیت قرارگیری دندان
• نوشیدنی و غذاهای خاص
• غذا دادن به کودکان هنگام خواب
• مسواک نزدن به طور صحیح
• عدم استفاده از فلوراید به مقدار کافی
• خشکی دهان

روش های تشخیص پوسیدگی دندان

معاینات دندانپزشکی

دندانپزشک با معاینه اولیه و بررسی وضعیت دندان ها، می تواند پوسیدگی دندان را تشخیص دهد.

عکس های رادیوگرافی

زمانی که دندان دچار پوسیدگی عمیق شده باشد، به کمک معاینه اولیه قابل تشخیص نیست و از عکس های رادیوگرافی کمک گرفته می شود. تصویربرداری به کمک اشعه می تواند ساختار های نرم دندان و استخوان های ریشه دندان را نشان دهد. در واقع بهترین راه برای تشخیص پوسیدگی دندان، عکس های رادیوگرافی می باشند.

زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی دندان

پوسیده شدن دندان ها به صورت ناگهانی اتفاق نمی افتد، بلکه از بین رفتن مینای دندان به مرور زمان انجام می شود. پس از غذا خوردن، میکروب های موجود در دهان با دریافت مواد قندی، آن ها را به اسید تبدیل می کنند که مدت زمان این کار بین 2 تا 5 دقیقه می باشد و حداکثر تولید اسید در مدت زمان 10 دقیقه انجام می شود. این حالت به تدریج به شرایط اولیه خود برمی گردد. با هر بار غذا خوردن، محیط دهان تا حدودی اسیدی خواهد شد که اگر پلاک های تشکیل شده به کمک مسواک و نخ دندان از بین نروند، به تدریج دندان دچار پوسیدگی خواهد شد.

حجم و جریان بزاق چگونه سدی مقاوم در برابر پوسیدگی دندان ایجاد می‌ کند؟

ترشحات از غدد بزاقی مختلف وارد حفره دهان شده و قبل از اینکه بلعیده شود، برای مدت کوتاهی در محیط دهان باقی می‌ مانند. در طول زمانی که بزاق در دهان وجود دارد، بافت‌ های دهانی را مرطوب و لغزنده می‌ کند و دندان ‌ها و پلاک میکروبی را شستشو می‌ دهد. در افراد بزرگسال 1 تا 1.5 لیتر بزاق در شبانه‌ روز ترشح می‌ شود که این میزان در زمان خواب به کمترین حد خود می‌ رسد. اثر شستشو ‌دهندگی جریان بزاق به تنهایی کافیست که میکروارگانیسم‌ های آزاد در محیط دهان را به آسانی با عمل بلع از دهان خارج کند. در زمان جویدن و تحریکات دهانی بیشترین میزان ترشح بزاق را داریم، بنابراین بیشترین اثر شستشو دهندگی بزاق در این موقع اتفاق می‌افتد. بزاق همچنین باعث رقیق شدن و بافر کردن ( خنثی کردن PH اسیدهای تولید شده توسط پلاک ) می‌شود.

چه عواملی با کاهش بزاق سبب ایجاد پوسیدگی دندان می ‌شوند؟

داروها: خیلی از داروها باعث کاهش جریان بزاق، خشکی دهان و افزایش ریسک پوسیدگی می‌ شوند.

این داروها شامل: آنتی‌ هیستامین‌ها، ضد‌ افسردگی، شل کننده‌های عضلات اسکلتی، ضد ‌اشتها، ضد تشنج، ضد فشارخون و داروهای آریتمی می ‌باشند. استفاده طولانی‌ مدت از این داروها باعث خشکی دهان و پوسیدگی وسیع می ‌شود.

رایوتراپی: رادیوتراپی سر و گردن نیز باعث کاهش جریان بزاق می ‌گردد. بعد از رادیوتراپی غدد بزاقی فیبروتیک می ‌شوند و میزان خیلی کمی بزاق ترشح می ‌کنند. این امر باعث ایجاد خشکی دهان در بیمار شده که به آن گزروستومیا (xerostomia) می‌ گویند. در این نوع بیماران پوسیدگی اغلب در نواحی طوق دندان‌ ها ایجاد می ‌شود.

بیماری‌ها: در بعضی از بیماری‌ ها مانند دیابت با کاهش میزان بزاق، افزایش میزان پوسیدگی مشاهده می‌ شود.

فیزیولوژیک: خشکی دهان فیزیولوژیک در تمام افراد در زمان خواب وجود دارد. جریان بزاق در زمان خواب کم می ‌شود و در بعضی افراد اصلا ترشح نمی ‌شود. بنابراین محصولات ایجاد شده توسط باکتری‌ ها باقی مانده و خطر پوسیدگی را افزایش می‌ دهند. لذا تمیز کردن دندان ‌ها و برداشتن پلاک میکروبی از سطح دندان‌ ها قبل از خواب جهت جلوگیری از پوسیدگی از اهمیت زیادی برخوردار است.

 بیشتر بخوانید:آیا امکان بازسازی دندان پوسیده یا شکسته وجود دارد؟

چرا می‌ گوییم فرآیند پوسیدگی دندان  قابل کنترل است؟

این مسئله بسیار اهمیت دارد که بدانیم فرآیند ایجاد پوسیدگی فرآیندی مشتمل بر یک سری چرخه ‌ی فعالیت و عدم فعالیت است.

از یک طرف هر زمان که شرایط مساعد باشد، چرخه فعال بوده و برداشت ماده‌ ی معدنی (دِمینرالیزاسیون) از سطح دندان انجام می‌ شود. مساعد بودن شرایط به معنای در دسترس بودن کربوهیدرات ‌ها و تولید اسید توسط باکتری‌ هاست که موجب می ‌شود PH در سطح دندان ‌ها اسیدی باشد. از طرف دیگر هر‌گاه کربوهیدرات‌ های اندکی در دسترس باشند و فعالیت متابولیک باکتری‌ ها کم باشد، اسیدی تولید نمی‌ شود و PH در نزدیکی سطح دندان افزایش می ‌یابد و چرخه ‌ی خاموشی یا عدم فعالیت شروع می ‌شود که می‌ تواند به دوباره معدنی شدن ( رِمینرالیزاسیون) دندان منجر شود.

بنابراین در روند ایجاد پوسیدگی مراحل مختلف ترمیم و تخریب متعاقبا اتفاق می‌افتد، به طوری که اگر در طول زمان، مرحله تخریب به مرحله ترمیم برتری یابد، پوسیدگی ایجاد شده و اگر مرحله ترمیم به مرحله تخریب برتری پیدا کند، ضایعه ایجاد نمی ‌شود. بنابراین زمان کافی جهت انجام اقدامات پیشگیرانه ایجاد خواهد شد.

دانستن این مطلب که فرآیند پوسیدگی شامل چرخه ‌ای پیوسته از فعالیت و عدم فعالیت است، از این رو حائز اهمیت است که متوجه می ‌شویم این خود ما هستیم که می‌ توانیم روی این فرآیند اثر‌گذار باشیم، آن را فعال، کنیم و یا غیرفعال کنیم و یا حتی در مواردی قادریم آن را برعکس کنیم یعنی سبب درمان پوسیدگی‌ های اولیه شویم.

ترمیم پوسیگی دندان

ترمیم پوسیدگی دندان به پروسه ای گفته می شود که دندانپزشک با استفاده از انواع روش های ترمیمی دندان، کامپوزیت، آمالگام برای دندان پوسیده ترمیم را انجام  دهد.

ترمیم پوسیدگی دندان با آمالگام

آمالگام آلیاژی از جیوه، نقره، قلع، روی و مس است. از جمله مزایای آمالگام برای ترمیم دندان پوسیده می توان قیمت پایین و مقاومت بسیار بالای آن را نام برد. هرچند، استفاده از آن در روش های ترمیم دندان از لحاظ زیبایی گزینه مناسبی برای ترمیم دندان پوسیده جلو و ترمیم زیبایی دندان جلو نیست.

ترمیم پوسیدگی دندان با کامپوزیت

کامپوزیت‌های دندانی مخلوطی از ذرات گلاس، کوارتز و رزین آکریلیک (نام 3 نوع ماده) هستند. این مخلوط در ابتدا به شکل خمیر است و می‌ توان آن را به راحتی در حفره تراش داده شده روی دندان (طی درمان پوسیدگی دندان یا ترمیم و بازسازی دندان) قرار داد و به شکل دلخواه فرم داد. سپس با استفاده از نور آن را پلیمریزه و سخت کرد.

مزیت ترمیم پوسیدگی دندان با کامپوزیت

• وجود تنوع رنگی در کامپوزیت‌ ها باعث می ‌شود که بتوان رنگ مشابه دندان را انتخاب کرد و زیبایی بیشتری به ترمیم بخشید.
• علاوه بر زیبایی، کامپوزیت ‌ها قابلیت باند شدن به نسج دندان را دارند. کامپوزیت‌ ها را می ‌توان با کمک مواد باندینگ که قبل از قرار دادن کامپوزیت به دیواره‌های دندان زده می ‌شود، به دندان باند نمود و به دلیل داشتن همین قابلیت نیاز به تراش کمتری از دندان است و بافت بیشتری از دندان حفظ می‌ گردد.

معایت ترمیم پوسیدگی دندان با کامپوزیت

• هزینه های بیشتر نسبت به ترمیم های آمالگام
• نیاز به دقت، مهارت و وقت بیشتر در زمان ترمیم (قرار دادن کامپوزیت روی دندان ها کمی پیچیده تر از آمالگام می باشد و به مهارت بالای دندانپزشک نیاز است.)

مزایای ترمیم پوسیدگی دندان با آمالگام

• آمالگام محکم ‌ترین ماده برای ترمیم مستقیم دندان است.
• آمالگام در ناحیه ‌های وسیع تحمل فشار (جویدن) و دوام خوب تا عالی دارد و سال‌ها داخل دندان باقی می ‌ماند. دوام آمالگام کمتر از طلا و بیشتر از رزین کامپوزیتی است.
• آمالگام در محیط مرطوب مقاومت نسبتاً بالایی دارد.
• آمالگام ارزان‌ تر از ترمیم با کامپوزیت است.

معایب ترمیم پوسیدگی دندان با آمالگام

• آمالگام همرنگ دندان نیست و غالبا از نقره ای به سیاه تغییر رنگ پیدا می کند.
• برای نگه داشتن و محکم بودن (گیر ترمیم) ترمیم آمالگام باید بخش بیشتری از ساختار دندان برداشته شود.
• فلز هادی خوب سرما و گرما است و تغییر دما را به عصب دندان منتقل می کند و باعث ایجاد درد می گردد.
• آمالگام به سرعت سفت نمی شود. بیمار تقریبا تا 1 ساعت پس از ترمیم دندان با آمالگام نباید با دندان ترمیم شده غذا بجود تا آمالگام به تدریج محکم شود.

سوالات متداول

کدام نوع از ترمیم پوسیدگی ‌دندان برای من بهتر است؟

موقعیت و گستردگی پوسیدگی دندان، هزینه درمان و بودجه شما و توصیه های دندانپزشک تعیین کننده بهترین نوع پرکردن دندان برای شما است.

علائم هشدار دهنده نیاز به ترمیم پوسیدگی دندان چیست؟

• لکه های تیره در دندان
• ایجاد سوراخی در دندان که می توانید آن را با چشم ببینید یا با زبان حس کنید.
• گیر کردن غذا بین برخی دندان ها که دائماً اتفاق می افتد.
• شکستگی، لب پرشدگی یا زبری و تیزی برخی سطوح دندان.
• لق شدن یا شکستن پرکردگی قدیمی.

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران