مراقبت های خاص در درمان درد و صدای مفصل فكی

مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) مفصلی است که فک پایین را به جمجمه متصل میکند. این مفصل در هر دو طرف سر در جلوی گوشها وجود دارد. مفصل گیجگاهی فکی باز و بستن فک، حرف زدن و غذا خوردن را ممکن میکند. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی باعث درد فک، درد صورت و دشواری در حرکت دادن مفصل میشود. خوشبختانه این اختلالها قابل درمانند، اما از آنجایی که علل مختلفی برای بروز آنها وجود دارد، تشخیص آنها دشوار است.

علل درد فک و اختلال مفصل فکی گیجگاهی

علت ابتلا به اختلال TMJ در بسیاری از موارد مشخص نیست. آسیب دیدن فک یا مفصل فکی گیجگاهی نقش مهمی در بروز این اختلال دارد. عارضه‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند بر رشد مفصل فکی ـ گیجگاهی اثر بگذارند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آرتریت
• ساییدگی مفصل
• عادت به دندان قروچه کردن یا روی هم فشار دادن دندان‌ها
• مشکلات ساختاری مادرزادی فک
• ضربه در کودکی یا بزرگسالی

علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی

علائم اختلال‌های TMJ به شدت و علت عارضه بستگی دارد. درد فک و عضلات اطراف شایع‌ترین علامت اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی است. این اختلال معمولاً با علائم زیر نیز همراه است:

• درد صورت یا گردن
• خشکی عضلات فک
• محدود شدن حرکت فک
• قفل شدن فک
• صدا دادن مفصل فکی گیجگاهی
• انحراف فک، اختلال بایت (مال اکلوژن یا به خوبی روی هم قرار نگرفتن دندان‌های بالا و پایین)

ممکن است علائم فقط در یک سمت صورت یا هر دو سمت بروز یابد.

تشخیص اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی

چنانچه بیمار دچار علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی باشد، متخصص پروتز و جراح فک و صورت او را معاینه می‌کنند تا تورم ، سفتی عضلات، صدای کلیک و نوع آن و یا حساسیت به لمس را تشخیص دهند. آزمایش‌های تصویربرداری مختلف برای تشخیص این اختلال انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رادیوگرافی پانورامیک
• سی تی اسکن مفصل برای بررسی استخوان‌ها و بافت‌های مفصل
• ام آر آی مفصل برای بررسی وجود مشکلات ساختاری فک

درمان درد فک

برخی از روش های درمانی که به کاهش و درمان درد مفصل فک کمک می کنند عبارتند از:

غذاهای نرم

اگر غذاهای نرم میل کنید که چندان به جویدن نیاز نداشته باشد، فک فرصت پیدا میکند تا استراحت کند و خود را ترمیم کند. بنابراین از خوردن غذاهای زیر اجتناب کنید:

• لقمه‌های حجیم یا بزرگی که نیاز به باز کردن کامل دهان داشته باشد.
• خوراکی‌هایی مانند سیب که به جویدن زیاد نیاز دارد.
• خوراکی‌های سفت یا تردی مانند هویج خام یا بیسکوییت

اگر ممکن است، غذا را به قطعات کوچکتر خرد کنید تا جویدن آن آسانتر شود. در هر حال بهترین غذاها برای بیماران دچار اختلال مفصل فکی گیجگاهی غذاهای نرمی مانند موارد زیر هستند که به حداقل جویدن نیاز دارند یا اصلاً نیازی به جویدن ندارند:

• ماست
• پوره سیب زمینی
• سوپ
• نیمرو
• اسموتی میوه
• میوه یا سبزیجات آبپز
• ماهی
• غلات
• حبوبات

علائم برخی بیماران دو یا سه هفته بعد از رعایت رژیم غذایی نرم برطرف می‌شود. بقیه باید این رژیم را برای مدت طولانی‌تری رعایت کنند.

ورزش و حرارت مرطوب

استفاده مرتب از حرارت مرطوب و ورزش  به رفع علائم اختلال TMD کمک می‌کند. از حرارت مرطوب بر روی سمتی از صورت و گیجگاه استفاده کنید که درد دارد. حرارت مرطوب عضلات گرفته را شل می‌کند تا اسپاسم و گرفتگی عضلات برطرف شود. به مدت 10 دقیقه از حرارت مرطوب استفاده کنید، سپس چند حرکت کششی ساده را، مانند حرکت زیر انجام دهید:

• انگشت شست چپ را زیر دندان‌های قدامی بالا بگذارید.
• انگشت اشاره و وسط دست راست را بالای دندان‌های قدامی پایین بگذارید.
• فک را به آرامی به کمک دو دست و بدون به کارگیری عضلات فک باز کنید.

درمان دارویی

داروهای زیر برای درمان درد فک تجویز می‌شود:

• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن (ادویل ونووافن) ورم و درد عضلانی را کاهش می‌دهد. اکثر این داروها را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید.
• شل کننده‌های عضلانی عضلات منقبض فک را شل می‌کند. این داروها برای بیمارانی که دندان قروچه می‌کنند، مفید هستند. این داروها با نسخه پزشک به فروش می‌رسد.
• داروهای ضداضطراب استرسی را که می‌تواند، اختلال مفصل فکی گیجگاهی را تشدید کند، برطرف می‌کند. این داروها غالباً برای مدت کوتاهی تجویز می‌شوند و فقط با نسخه پزشک به فروش می‌رسند.
• داروهای ضدافسردگی در دوز پایین برای تسکین یا کنترل درد مصرف می‌شوند. این داروها در دوز پایین هیچ اثری بر روی افسردگی ندارند.

نایت گاردها

نایت گارد شب ها به هنگام خوابیدن، درون دهان و بر روی دندانها قرار میگیرد. البته از نایت گارد فقط برای درمان اختلالات مفصل فکی استفاده نمیشود بلکه مشکلات دیگری مانند دندان قروچه را نیز رفع میکند.

برخی از افراد بر اساس تجویز متخصص پروتز از نایت گارد نه تنها در هنگام خوابیدن بلکه در روز برای محافظت استفاده میکنند.

فیزیوتراپی

تمام بیماران مبتلا به سندرم مزمن یا عود کننده مفصل فکی گیجگاهی به متخصص فیزیوتراپی ارجاع داده می‌شوند. درمان فیزیوتراپی به بازیابی حرکت مفصل، تقویت عضلات و تسکین درد کمک می‌کند.
متخصص فیزیوتراپی مدالیته‌های زیر را برای درمان درد فک به کار می‌گیرد:

• طب سوزنی: متخصص سوزن‌هایی به باریکی تار مو را در محل‌های خاصی از بدن فرو می‌کند تا درد مزمن تسکین پیدا کند.
• بیوفیدبک: دستگاه‌های الکترونیکی که برای نظارت بر گرفتگی عضلات خاص به کار برده می‌شود، به بیمار کمک می‌کند تا تکنیک‌های تن‌آرامی موثر را تمرین کند.
• تنس: تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) عضلات را با استفاده از پالس الکتریکی، تحریک به انقباض می‌کند تا به این ترتیب عضلات خودشان را ماساژ بدهند. متابولیسم عضلات حرارتی را تولید می‌کند که با بهبود توانایی حرکتی فک، درد و خشکی را کاهش می‌دهد. همچنین دستگاه تنس باعث ترشح اندورفین در مغز می‌شود. اندورفین مسکن طبیعی بدن است که علائم اختلال مفصل فکی گیجگاهی را نیز تسکین می‌دهد.
• اولتراسوند تراپی: اولتراسوند مدالیته‌ای کمکی برای تسکین درد سر و گردن به شمار می‌آید. در این روش از امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا برای تحریک بافت زیر سطح پوست استفاده می‌شود. بافت‌های پیوندی مانند رباط، تاندون و فاسیا بخش عمده این انرژی را جذب می‌کنند. بافت‌های پیوندی فک، گردن و شانه را می‌توان درمان کرد تا درد ناشی از اختلال‌های مفصل فکی ـ گیجگاهی تسکین پیدا کند.
• لیزرتراپی سرد: این روش با هدف رفع التهاب عضلات و مفصل‌ها انجام می‌شود. لیزرتراپی سرد روشی ایده‌آل برای درمان درد فک و بیماری TMJ محسوب می‌شود. در این روش از نوردرمانی برای تحریک فرایند التیام بافت و عضله استفاده می‌شود. زمانی که نور به ناحیه هدف برخورد می‌کند، رشد سلولی را تحریک می‌کند و جریان خون را افزایش می‌دهد. رفع تنش و کشیدگی بافت مفصلی یکی از مزایای شاخص لیزرتراپی سرد است.
• درمان با ریزجریان: در این روش از جریان‌های الکتریکی بسیار پایین برای درمان درد عصبی و عضلانی استفاده می‌شود. ریزجریان فرکانس‌های نرمال داخل سلول‌های عضلات را بازیابی می‌کند و شرایط بهتری را برای ترمیم بافت به وجود می‌آورد. در نتیجه جریان خون بهبود می‌یابد و التهاب کمتر می‌شود. چنانچه این روش بر روی نقاط ماشه‌ای درد انجام شود، فرایند التیام درد فک را کمتر می‌کند و دامنه حرکتی را افزایش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: 

درمان درد و کلیک فک

بازسازی کامل دهان و دندان

درمان فاصله بین دندان ها

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران