درحالی که تمیز کردن دندان یا (tooth cleaning) در حالت استاندارد تنها سطح دندان ها را تمیز می کند، جرم گیری دندان، عمیق تر و پروسه پیچیده تری در دندانپزشکی است. جرمگیری یا دنتال اسکیلینگ (Dental scaling) معمولا برای مراجعانی انجام داده می شود که از بیماری لثه رنج می برده و یا با تشکیل بیش از حد پلاک دندان مواجه هستند. اگر قصد انجام جرم گیری دندان را دارید و یا متخصص دندانپزشک این پروسه را به شما پیشنهاد داده است، بهتر است کمی درباره روند و نحوه انجام آن اطلاعاتی به دست بیاورید. آنچه در این مقاله می خوانید تعریف، نحوه انجام، ابزارها، اهمیت، معایب، مزایا و پاسخ به رایج ترین سوالات مطرح شده پیرامون پروسه جرم گیری دندان است.
جرم گیری دندان چیست؟
جرم گیری دندان پروسه ای است که به طور روتین به منظور برداشتن جرم های بالا و زیر لثه و همچنین دندان ها انجام می شود. پلاک میکروبی و جرم ها عامل ایجاد کننده بیماری های لثه هستند. به همین دلیل انجام مرتب جرم گیری دندان سبب پیشگیری و همچنین بهبود بیماری های لثه و پریودنتال خواهد شد.
بزرگترین هدف جرم گیری حذف پلاک دندانی است:
پلاک دندانی یا پلاک باکتریایی دشمن شماره یک دندان های شما است و اگر به طور مرتب بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنیم با شکل گیری پلاک و نهایتا سخت شدن آن و تشکیل جرم، بیماری ها و مشکلات زیادی برای ما پیش خواهند آمد. هدف اصلی جرم گیری دندان نیز مبارزه با این پلاک ها و درمان مشکلات موجود و پیشگیری از عوارض آینده آن است.
پلاک دندانی چگونه تشکیل می شود و چرا حتما باید از روی دندان حذف شود؟
قبل از پلاک دندانی لایه ای شگل می گیرد که با خودِ پلاک اشتباه گرفته می شود همه افراد درجاتی از تشکیل پلاک دندانی را تجربه می کنند. ترکیب سه فاکتور بزاق، باکتری ها و پروتئین های موجود در داخل دهان شما در مجموع یک لایه نازک را تشکیل می دهند که سطح دندان ها را می پوشاند. این لایه، پلاک دندان نیست. بلکه بستری برای تشکیل پلاک روی دندان ها است.
روی لایه ذکر شده پلاک می نشیند اگر زمانی که شما چیزی می خورید ذرات ریز مواد غذایی، اسیدها و قند های موجود در این مواد غذایی، روی لایه نازک ذکر شده تجمع پیدا کرده و باعث ایجاد پلاک دندانی می شوند. باکتری هایی که در این پلاک دندانی زندگی می کنند می توانند باعث ایجاد بیماری های لثه و پوسیدگی های دندانی شوند. مسواک زدن، استفاده از نخ دندان و تمیز کردن منظم دندان ها، به شما در از بین بردن پلاک کمک کرده و از بروز مشکلات جدی تر جلوگیری می کند. اما اگر به بهداشت دهان و دندان رسیدگی نشود، پلاک تشکیل شده روی آن لایه، کم کم سخت و کلسیفیه شده و تبدیل به جرم می شود که برداشت و حذف آن تنها توسط متخصص دندانپزشک امکان پذیر است.
لثه سالم بهترین دفاع دربرابر پلاک دندان
هرچند که لثه و دندان ظاهرا در خط لثه به هم متصل می شوند، اما اتصال آناتومیکی این دو 1 تا 3 میلیمتر بالا تر از خط لثه است. این یعنی در حالت طبیعی، ما بین لثه و دندان، فضای کوچکی به عمق 1 تا 3 میلیمتر وجود دارد که پلاک دندان می تواند به این عمق نفوذ کند. اگر شما لثه های سالم و طبیعی داشته باشید پلاک دندان معمولا تنها اطراف دندان ها را در بر گرفته و مقداری نیز داخل این فضا تجمع می یابد که در این حالت نفوذ عمقی نخواهد بود. این فضای موجود بین لثه و دندان به طور نرمال در همه ی دندان ها وجود دارد و همان جایی است که توسط مسواک به طور کامل قابل پاکسازی نیست و حتما باید به کمک نخ دندان تمیز شده و عاری از پلاک میکروبی شود.
این مسئله اهمیت استفاده از نخ دندان را در حفظ سلامتی لثه ها نشان می دهد. مسواک زدن به تنهایی نمی تواند سلامتی را برای لثه ها و دندان ها تامین کند. با جرم گیری دندان مشکلات لثه کاهش میابد. پیشروی پلاک دندانی به زیر لثه و شروع شکل گیری بیماری لثه چنانچه فردی دچار بیماری لثه باشد، استحکام بافت لثه در اطراف دندان ها کاهش یافته یا به نوعی شل شده و پلاک میکروبی راحت تر به زیر لثه نفوذ می کند. با افزایش عمق فضای لثه ای به بیش از 3 میلی متر، باکتری های موجود در پلاک، در عمق این فضا جای می گیرند و محصولات مخرب خود را بر بافت لثه ای ریخته و موجب آسیب و بیماری لثه ها می شوند. با عمیق تر شدن این فضا، عملا ما یک حفره به نام پاکِت دندانی داریم که پر است از پلاک دندانی و انواع باکتری های بی هوازی و مخرب. این شرایط می توانند باعث بروز مشکلات مختلفی از جمله خونریزی لثه و بوی بد دهان شوند. با افزایش عمق فضای بین لثه و دندان به 4 میلی متر و بیش از آن، معمولا حتی با نخ دندان هم نمی توان عمق فضای لثه ای را به طور کامل تمیز کرد. در این مواقع متخصص دندانپزشک شما برای از بین بردن پلاک و جرم زیر لثه و کمک به معالجه بیماری لثه، جرم گیری عمیق دندان را در نظر خواهد گرفت.
حتما بخوانید: آنچه در زمینه رعایت بهداشت دهان و دندان باید بدانید
کارهایی که باید پیش از جرم گیری دندان انجام دهید:
قبل از انجام این پروسه باید حتما اطلاعات لازم را به دندانپزشکتان ارائه دهید. سوابق پزشکی و خانوداگی مخصوصا در زمینه دندانپزشکی به متخصص دندانپزشک در انجام هرگونه پروسه درمانی کمک می کند. از آنجایی که جرم گیری دندان می تواند باعث ورود عفونت و باکتری به داخل خون شود، لذا اگر مشکل خاصی مانند بیماری های قلبی، بیماری کبد، نقص سیستم ایمنی (ایدز) و … دارید بهتر است که پیش از هر اقدامی با دندانپزشکتان مشورت کنید.
آنچه بعد از جرم گیری در انتظار شما است:
شرایط لثه ها و دندان ها پس از جرم گیری کاملا بستگی به میزان جرم ها، مدت زمانی که این جرم ها داخل دهان بوده است (چه مدت از آخرین باری که جرم گیری دندان برایتان انجام شده، گذشته است)، بهداشت دهان شما و سلامتی لثه ها دارد. اگر جرم کمی روی دندان ها وجود داشته باشد و لثه ها تقریبا سالم باشند، حساسیت لثه ای و دندانیِ بسیار کمی پس از جرم گیری دندان وجود خواهد داشت و در مدت زمان کوتاهی برطرف خواهد شد. اما اگر لثه ها دچار بیماری باشند، بسته به شدت آن، درجات متفاوتی از حساسیت لثه ای و دندانی و همچنین خونریزی از لثه ها تجربه می شود. متخصص دندانپزشک شما ممکن است یک خمیر دندان ضد حساسیت را برای کمک به کاهش این ناراحتی ها پیشنهاد دهد. همچنین ممکن است بعد از انجام پروسه، از دهانشویه های تجویز شده استفاده کنید تا بتوانید به حفظ بهداشت لثه ها و تمیز شدنشان کمک کنید. اما اگر بعد از پروسه به روال عادی و منظم رعایت بهداشت دهان و دندان بازگردید لثه های شما به سرعت بهبود یافته و به رنگ و ظاهر طبیعی خودشان برمی گردند.
حتما بخوانبد: معرفی درمانهای زیبایی دندان ها
پیشگیری از بروز بیماری های دهان و دندان، کمترین فایده جرم گیری دندان است:
زودن جرم های دندانی فواید بسیار زیادی دارد. برخی از مهم ترین فواید جرم گیری دندان عبارتند از:
- پیشگیری از پوسیدگی دندان و ایجاد حفره دندانی
- پیشگیری از بیماری پریودنتال
- از بین بردن لکه های دندانی
- پیشگیری یا از بین بردن بوی بد دهان
- زیباتر شدن طرح لبخند
سوالات متداول
جرم گیری چگونه انجام می شود؟
پروسه جرم گیری دندان شامل حذف پلاک دندانی و بالاخص باکتری های بی هوازی و مخرب همراه پلاک از سطح دندان درست در زیر خط لثه است. این روش باید قبل از شروع عوارض و مشکلات ناشی از تشکیل و ماندگاری پلاک و بیماری های لثه (مانند از دست رفتن دندان و …) صورت بگیرد. دندانپرشکان برای انجام این پروسه از دو روش رایج و مرسوم کمک می گیرند. هرچند که هر دو روش به منظور از بین بردن پلاک ها مورد استفاده قرار می گیرند اما نحوه انجام آن ها با هم تفاوت های اساسی دارد.
همانطور که گفته شد به طور کلی دو روش برای جرم گیری دندان وجود دارد که این دو روش عبارتند از:
1-اسکیلینگ یا جرم گیری دندان با کمک ابزارهای مخصوص و دستی دندانپزشکی
2-اسکیلینگ با کمک ابزار جرم گیری اولتراسونیک
- در روش اول متخصص دندانپزشک یا پریودنتیست (متخصص جراح لثه) با کمک ابزارهای فلزی مانند کورت (curette) یا اسکیلر (scaler) اقدام به برداشت جرم دندان از زیر لثه می کند. به عبارتی برای دسترسی به فضای زیر خط لثه، دندانپزشکان از این ابزارها استفاده می کنند.
- در روش دوم نیز متخصص دندانپزشک از ابزارهای اولتراسونیک جهت برداشت پلاک و جرم های تشکیل شده در خط لثه یا بالای آن کمک می گیرد. دستگاه های پیشرفته اولتراسونیک دارای یک نوک فلزی با خاصیت ایجاد ارتعاش هستند که در نقش ویبراتور عمل می کنند. همزمان با ایجاد ارتعاش آب سردی نیز از دستگاه خارج می شود که به بیرون راندن پلاک و جرم و ساختاری های آسیب دیده و بیمار زیر خط لثه نیز کمک می کند.
آیا جرم گیری باعث خرابی دندان می شود؟
لق شدن دندان
یکی از رایج ترین باورهای اشتباه، ضعیف شدن یا لق شدن دندان ها و یا جا به جایی و حرکت دندان ها است. این باور اشتباه از آنجا منشاء گرفته که زمانی که بیماری پیشرفته لثه وجود داشته باشد، دندان ها استخوان حمایت کننده خود را از دست می دهند و دچار لقی می شوند. این مسئله به دلیل عدم رعایت بهداشت دهان و وجود پلاک میکروبی و جرم ها بر روی دندان ها ایجاد می شود. پس از جرم گیری دندان، جرم هایی که ظاهرا باعث اتصال دندان ها به هم شده بودند، برداشته می شوند و لقی دندان ها بیشتر احساس می شود. شخص گمان می کند که جرم گیری دندان باعث لقی و حرکت دندان هایش شده، درحالیکه علت این لقی وجود طولانی مدت جرم ها و پلاک میکروبی روی دندان ها بوده است و نه پروسه جرم گیری دندان.
فاصله گرفتن دندان ها
در برخی موارد نیز ممکن است شخص تصور کند بین دندان هایش فاصله افتاده و فکر کند که این فاصله به خاطر انجام جرم گیری دندان است. این فاصله به جهت برداشته شدن پلاک و جرم دندان است که برای مدت ها بین دندان ها شکل گرفته است. این فاصله همان فضایی است که متعلق به لثه بوده و باید توسط لثه پر می شده ولی جرم ها آن را اشغال کرده بودند. حالا با حذف جرم های دندانی مجددا توسط لثه ی سالم پر خواهد شد.
حساسیت و درد شدید دندان ها
باور اشتباه دیگر این است که جرم گیری دندان با درد و حساسیت شدید دندان ها همراه است. برخی افراد ممکن است حساسیت لثه و دندان را بعد از جرم گیری دندان تجربه کنند که چندان مساله جدی و خطرناکی نیست. برای مدیریت این مساله تنها کافیست که از خمیر دندان های ضد حساسیت استفاده کنید تا حساسیت کاهش یافته و از بین برود. تجربه حساسیت 24 تا 48 ساعت بعد از انجام پروسه طبیعی است.
از بین رفتن مینای دندان
یکی دیگر از باورهای اشتباه و متاسفانه بسیار رایج در مورد جرم گیری دندان این است که جرم گیری دندان باعث از بین رفتن مینای دندان ها می شود. جرم گیری دندان هیچ گونه آسیبی به مینای دندان ها نمی رساند. وسایلی که به کمک آن جرم گیری انجام می شود، چه قلم های دستی و چه دستگاه اولتراسونیک به هیچ عنوان قادر نیستند حتی روی مینا خش ایجاد کنند. حساسیت قابل برگشت و زود گذری که ممکن است پس از جرم گیری ایجاد شود، به اشتباه به برداشته شدن مینای دندان نسبت داده می شود.
آیا جرم گیری دندان باعث سفید شدن دندان ها می شود؟
هرچند که این پروسه به خودی خود منجر به سفید شدن کامل دندان ها نمی‌شود اما انجام دادن آن می تواند به سفید شدن دندان ها کمک کند. زیرا رنگدانه های خارجی روی سطح دندان ها که سبب بد رنگ شدن دندان ها می شود را از بین می برد. انجام یک پروسه بروساژ که شامل تمیز کردن حرفه ای سطوح دندان ها در مطب دندانپزشکی می باشد، می تواند مکمل جرم گیری دندان باشد. باید دقت شود جرم گیری رنگ اصلی دندان را تغییر نمی دهد و برای روشن شدن رنگ دندان ها باید از درمان بلیچینگ استفاده کرد.
آیا جرم گیری دندان درد دارد؟
اگر لثه ها سالم باشند و یا ژنژیویت خفیفی داشته باشند، معمولا برداشتن جرم ها چه بوسیله ی وسایل دستی انجام شود و چه با دستگاه اولتراسونیک، ممکن است با درد بسیار مختصری همراه باشد. اما اگر بیماری لثه وجود داشته باشد، معمولا جرم گیری دندان با خونریزی لثه ها همراه است و تجربه کمی احساس ناخوشایند و نا راحتی طبیعی است. البته در اکثر مواقع این میزان قابل تحمل بوده و حتی نیاز به انجام بی حسی نیست.
چگونه می توان به کاهش درد و ناراحتی پس از جرم گیری دندان کمک کرد؟
با رعایت نکات زیر می توانید به کاهش درد و حساسیت پس از جرم گیری دندان کمک کنید:
- سعی کنید تا دو روز پس از جرم گیری دندان، دندان های خود را به آرامی و با ملایمت مسواک بزنید.
- برای شست و شوی دهان خود از دهانشویه و محلول آب نمک استفاده کنید.
- مصرف سیگار و سایر دخانیات می تواند موجب ملتهب و حساس تر شدن دندان ها و لثه هایتان شود، پس تا چند روز پس از جرم گیری دندان از مصرف آن ها اجتناب کنید.
- مسواک زدن با استفاده از مسواک نرم و همچنین خمیر دندان مخصوص دندان های حساس می تواند میزان حساسیت و ناراحتی را کاهش دهد.
از مواد غذایی و نوشیدنی های با دمای معتدل (نه داغ و نه سرد) استفاده کنید.
آیا بروساژ دندان عوارض دارد؟
بروساژ دندان روش ساده ای برای تمیز کردن دندان‌ها است و معمولاً عوارضی ایجاد نمی کند.
آیا التهاب لثه بعد از جرم گیری دندان طبیعی است؟
التهاب لثه یکی از عوارض طبیعی پس از جرم گیری دندان است و به طور معمول پس از گذشت 3 الی 4 روز بهبود پیدا می کند. اما چنانچه التهاب لثه زیاد باشد و فرد متوجه قرمزی زیاد، تورم و درد در لثه خود شود، باید فوراً با متخصص دندانپزشک خود تماس بگیرد و مشکل را به او اطلاع دهد. زیرا این علائم می توانند نشان دهنده عفونت لثه باشند و خطرناک هستند.
آیا جرم گیری دندان خوب است؟
بله. یکی از بهترین روش های درمان و همچنین پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های لثه و دندان، جرم گیری دندان است. به همین دلیل توصیه می شود که در صورتی که به سلامت دهان و دندان خود اهمیت می دهید، هرچه زود تر برای انجام این درمان اقدام کنید.
جرم گیری هر چند وقت یک بار باید انجام شود؟
بسیاری از افراد گمان می کنند که جرم گیری دندان باعث آسیب رساندن به دندان های آن ها می شود اما اصلا اینطور نیست. در واقع، این روش با زدودن یک لایه نازک یعنی جرم های انباشته شده روی دندان ها می تواند لثه را نیز تقویت کند. به طور کلی، جرم گیری حداقل سالی یک مرتبه توصیه می شود چرا که در غیر این صورت، دندان ها دچار پوسیدگی شده و لثه ها تحلیل خواهند رفت.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
