کیست مخاطی یا موکوسل به عارضه ای اطلاق می گردد که به صورت یک برآمدگی حاوی مایع روی لب یا داخل دهان بروز می کند. این بیماری که ظاهری شبیه به زگیل دهانی دارد، زمانی عود می کند که مسیر غدد بزاقی داخل دهان بنا به دلایلی خاص انسداد می یابد. اکثر موکوسل های دهانی روی لب پایینی ظاهر می شوند اما بعضی مواقع ممکن است هرجایی داخل دهان هم بروز کنند. این کیست های دهانی معمولاً موقتی و بدون درد هستند. اما در صورت بی توجهی و عدم رسیدگی ممکن است دائماً ظاهر شوند و عود کنند.
انواع کیست های دهانی
موکوسل یا کیست‌های دهانی انواع متعددی دارند:
کیست مخاطی برون ریز
این کیست شایع ترین نوع موکوسل دهانی است و ترشح یا برون ریزش بزاق دهان از غده ی بزاقی به داخل بافت مجاور علت اصلی بروز آن است. در نتیجه این مشکل یک برآمدگی یا ورم در ناحیه آسیب دیده عود می کند که معمولاً زخمی سرباز و بدون پوشش مخاطی است اما با بافت دانه دانه ای احاطه شده است
موکوسل دهانی احتباسی
این موکوسل در اثر انسداد مجرای غده ی بزاقی ظاهر می شود و از همین جهت دارای دیواره مخاطی است. این نوع موکوسل در بین افراد سالمند ۵۰ و ۶۰ سال شایع است.
موکوسل های تراوشی
در موکوسل تراوشی به دلیل وارد آمدن تروما و ضربه به مجرای غدد بزاقی فرعی ایجاد می شود. پارگی مجرا، منجر به تجمع بزاق در بافت های تحت مخاطی و ایجاد تورم می شود.
موکوسل دهانی را براساس محل بروز نیز طبقه بندی می کنند:
موکوسل سطحی
این نوع ضایعه دهانی درست زیر سطح مخاطی دهان ظاهر می شود و در بیشتر موارد بعد از ۳۰ سالگی رخ می دهد.
موکوسل کلاسیک
این نوع موکوسل در لایه فوقانی غده بزاقی فرعی بروز می کند.
موکوسل عمیق
بروز این نوع کیست دهانی در لایه تحتانی غشاء مخاطی شایع است.
علل بروز کیست‌های دهانی؟
ضربه ناگهانی یا تروما به دهان شایع ترین علت بروز موکوسل دهانی است از جمله:
- گاز گرفتن لب (متداول ترین علت بروز)
- ضربه خوردن از ناحیه گونه
- سوراخ شدن بافت اطراف لب بنا به هر دلیل مانند جراحی زیبایی
- دندان های مجاور علت بروز آسیب دیدگی مزمن باشند.
- رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان و عادت به گاز گرفتن لب در مواقع استرس ممکن است فرد را در معرض ریسک ابتلا به موکوسل دهانی قرار دهد. بعضی افراد نیز به خاطر استفاده از خمیردندان ضد جرم و به دنبال آن ایجاد حساسیت دچار این ضایعه دهانی می شوند.
- کیست دهانی در افراد ۱۰ تا ۲۵ سال بسیار شایع است. اما، بروز آن به طورکلی در بین تمامی گروه های سنی متداول است. نرخ ابتلا به موکوسل در بین زنان و مردان یکسان است و فرق چندانی نمی کند.
علائم موکوسل‌های دهانی کدامند؟
علائم و نشانه های موکوسل دهانی به دو عامل بستگی دارد. اول اینکه کیست در کدام لایه از پوست قرار دارد و هر چند وقت یکبار عود می کند. بیشتر کیست ها بدون درد اما آزار دهنده هستند. اگر این ضایعه دهانی حالت مزمن پیدا کند و مرتب ظاهر شود به مرور زمان دردناک خواهد شد.
علائم موکوسل دهانی مجاور سطح پوست عبارتند از:
- افزایش ورم
- برآمدگی به رنگ مایل به آبی
- نرمی
- ایجاد زخمی به قطر کمتر از ۱ سانتیمتر
علائم موکوسل هایی که در لایه های عمیق پوست قرار دارند عبارتند از:
- شکل مدور
- رنگی مایل به سفید
- نرمی
کیست موکوسل دهانی اغلب در کجا ظاهر می شود؟
موکوسل تراوشی اغلب در لب تحتانی اتفاق می افتد البته مخاط گونه، زبان، کف دهان و ناحیه رترومولار هم از دیگر نواحی شایع برای موکوسل تراواشی می باشند. اما موکوسل های احتباسی اغلب در کام یا کف دهان شایع می باشند.
موکوسل سینوس چیست؟
همانطور که گفته شد موکوسل ها که نوعی کیست هستند که در داخل دهان ایجاد می شوند، به تدریج در حال گسترش ضایعات مربوط به موکوسل سینوس می شوند. این کیست ها معمولاً به دلیل انسداد کانال های تخلیه طبیعی سینوس های پارانازال ایجاد می شوند که منجر به ترشحات نهفته می شوند. این انسداد می تواند به دلیل ترومای قبل، رینوسینوزیت مزمن یا در برخی موارد علت مشخصی وجود نداشته باشد. علائم اغلب با سردرد، تورم و بیرون زدگی چشم یا تورم پیشانی ظاهر می شود.
آیا موکوسل دهان خطرناک است؟
لازم است بیماران در زمان مشاهده هر نوع موکوسل چه در داخل چه اطراف دهان به پزشک مراجعه کنند. پزشک در تشخیص صحیح بروز ضایعه دهانی به بیمار کمک خواهد کرد و از بروز سایر عارضه های جدی تر پیشگیری می کند. در صورتی که سایز کیست دهانی بزرگ است و ایجاد ناراحتی می کند بایستی جهت تعیین وقت با پزشک اقدام نمایید. اگرچه اکثر موکوسل‌های دهانی قطری کمتر از ۱ سانتیمتر دارند، در موارد نادری ممکن است قطر آن ها به ۳.۵ سانتیمتر هم برسد. موکوسل های دهانی کوچک و بدون درد اغلب اوقات قابل تشخیص نیستند مگراینکه به متخصص دندانپزشک مراجعه کنید. این نوع کیست ها عمدتاً داخل بافت دهان ظاهر می شوند. در این مواقع متخصص دندانپزشک بیمار را جهت درمان بیوپسی یا بافت برداری و سایر آزمایشات تشخیصی به متخصص تشخیص ارجاع می دهد. معمولاً پزشکان به بیماران پیشنهاد می کنند از تحریک کیست دهانی پرهیز کنید و اجازه دهید به خودی خود التیام یابد. اگر بعد از گذشت ۲ ماه موکوسل دهانی همچنان وجود دارد مجدداً به پزشک مراجعه فرمایید. در بعضی از موارد مشاهده شده که افراد گرچه موکوسل های کوچک و بی درد دارند اما به پزشک مراجعه نکرده‌اند. تا هنگامی که به متخصص دندانپزشک خود مراجعه کنند. متخصص دندانپزشک نیز آن ها را به متخصص تشخیص و آزمایش بیوپسی و… می فرستد! پس فراموش نکنید که حتما در مورد این مشکلات با پزشک خود مشورت کنید .
نحوه تشخیص موکوسل دهانی به چه صورت است؟
تشخیص موکوسل دهانی به بررسی علائم و نشانه های بالینی بستگی دارد. نکته ای که پزشکان به آن توجه دارند این است که بدانند آیا بیمار سابقه ضربه ناگهانی یا تروما در اثر گازگرفتن لب داشته است یا خیر. پاسخ بیمار کمک شایانی به تشخیص صحیح و دقیق عارضه خواهد کرد. در موارد خاصی به درمان بیوپسی یا بافت برداری کیست دهانی احتیاج است تا تشخیص درست حاصل گردد. طی این جراحی پزشک یک نمونه بافت ریز را جدا خواهد کرد. سپس با بررسی موشکافانه تر مشخص می شود که آیا کیست سرطانی است یا خیر.
درمان بیوپسی در موارد زیر ضروری است:
- کیست دهانی بزرگ تر از ۲ سانتیمتر باشد.
- ظاهر موکوسل حکایت از لیپوم یا سرطان خوش خیم داشته باشد.
- هیچگونه عمل گازگرفتن لب یا ضربه ناگهانی به لب یا دهان صورت نگرفته باشد.
روش درمان موکوسل دهانی به چه صورت است؟
نوع درمان به شدت موکوسل دهانی بستگی دارد. بعضی اوقات نیازی به درمان موکوسل نیست و با گذشت زمان خود به خود خوب خواهند شد. موکوسل های دهانی سطحی نیز اغلب به خودی خود درمان خواهند شد. به منظور پیشگیری از بروز عفونت یا آسیب دیدگی بافت ها بهتر است از تحریک کردن و خود درمانی اجتناب ورزید. آن دسته از موکوسل های دهانی که مرتب عود می کنند و مزمن هستند احتیاج به اقدامات پزشکی درمانی بیشتری دارند.
درمان‌های خانگی موکوسل
گاهی اوقات کسب بهبودی از عارضه موکوسل دهانی صرفاً با صبر و گذشت زمان حاصل می گردد. لازم است بیمار هر چند وقت یکبار موکوسل دهانی را چک کند که مبادا عفونی شود و سایز آن بزرگ تر شود. شستشوی موکوسل دهانی با آب نمک ولرم در تسریع فرآیند بهبودی کمک کننده است. اگر فردی هستید که مرتب لب و گونه خود را به هر دلیلی گاز می گیرید، بهتر است به دنبال راه حلی برای رفع این عادت غلط باشید. دقت کنید چه مواقعی اقدام به گاز گرفتن لب و گونه می کنید. آیا عادت غلط با استرس، اضطراب یا کسالت در ارتباط است یا خیر. زمانی که علت گاز گرفتن لب شناسایی شد وقت آن است تا به دنبال روشی برای متوقف کردن این عادت غلط باشید. جویدن آدامس های بدون قند یکی از روش های کاربردی و موثر است و از این طریق می توانید بدون آسیب رساندن به بافت دهان از شر این عادت غلط خلاص شوید. هرچند برخی درمان های خانگی در درمان موکوسل های دهانی موثر هستند اما بهتر است به پزشک مراجعه کنید و تشخیص عارضه را به دست متخصص بسپارید. پزشک با انجام معاینات مشخص می کند که آیا بیماری جدی تری مانند سرطان دهان در بروز موکوسل دهانی دخالت دارد یا خیر.
شکاف دادن کیست
در اکثر موارد موکوسل ها ظرف چند روز و بدون احتیاج به مداخله از بین می روند. در اغلب موارد موکوسل دهانی به سرعت التیام می یابد و جای زخم باقی مانده نیز درد خفیفی دارد. موکوسل دهانی زمانی عود می کند که مجرای بزاقی به طورصحیح برداشته نشود یا غدد بزاقی مجاور دچار آسیب دیدگی شده باشند. به همین منظور و برای پیشگیری از بروز هر نوع عفونت لازم است بیمار از تحریک کردن یا با سوزن درآوردن کیست پرهیز نماید. برش کیست های دهانی که مرتب عود می کنند توسط پزشک و معمولاً با یکی از روش های زیر انجام می شود.
برش جراحی
لازم است این نوع برش با احتیاط کامل انجام گیرد تا از آسیب به رشته های عصبی دهان جلوگیری شود. درصورتی که کام دهان یا غده ی بزاقی مجاور صدمه ببیند ممکن است باعث عود کردن مجدد موکوسل گردد. کرایوتراپی (فریز یا سرما درمانی) به درمانی گفته می شود که برای معدوم سازی بافت های ناخواسته از نیتروژن مایع استفاده می شود. به عبارتی نیتروژن مایع از پروب عبور داده می شود و بدین طریق ضایعات دهانی را منجمد می کند.
الکتروکوتراسیون یا سوزاندن کیست دهانی
کیست های زیر دهان معمولاً با لیزردرمانی یا کرایوتراپی(فریز یا سرمادرمانی) از دهان خارج می شوند و غده ی آسیب دیده و کیست دهانی هر دو با هم برداشته خواهند شد.
جراحی موکوسل دهانی
از لحاظ نوع درمان بالینی و کنترل عارضه تفاوتی بین موکوسل های دهانی احتباسی (کیست هایی که مایع را درون خود نگه می دارند.) با موکوسل های مخاطی برون ریز(کیست هایی که ترشح دارند.) وجود ندارد.
برش موکوسل دهانی از طریق جراحی متداول ترین شیوه درمانی محسوب می گردد. این نوع درمان مستلزم خارج کردن کیست، مخاط اطراف آن و بافت غددی است تا اینکه لایه عضلانی آشکار گردد. معمولاً تنها برش دادن لایه فوقانی کیست و بیرون ریختن محتویات داخل آن توصیه نمی شود چون با این کار احتمال عود کردن مجدد موکوسل زیاد است. این نوع جراحی نرخ بروز برخی عوارض را به شدت افزایش می دهد ازجمله احساس خارش و سوزش موقت روی پوست، شکل گیری جای زخم رشته رشته، و خونریزی. در تمامی مواردی که ضخامت دیواره رشته ای و کپسول مانند کیست از حد معمول بیشتر باشد، لازم است نمونه بافت به آزمایشگاه فرستاده شود و آزمایشات هیستوپاتولوژی یا آسیب شناسی بافت بر روی آن انجام گیرد تا عارضه نئوپلاسم (رشد غیرطبیعی بافت) غده ی بزاقی فرعی غیر محتمل دانسته شود.
مارسوپیالیزیشن به درمانی اشاره دارد که طی آن پوشش فوقانی کیست دهانی برداشته می شود به طوری که مایع درون آن به داخل دهان خالی شود. این تکنیک بیشتر برای درمان موکوسل های بزرگ مخصوصاً موکوسل زیر زبان کاربرد دارد، زیرا هیچگونه شکاف عمیقی در محل جراحی صورت نمی گیرد و آسیب جدی به رشته لبی عصب مغزی وارد نخواهد شد. لازم است کیست های دهانی کوچک به همراه غده های فرعی پیرامون آن به طور کامل برداشته شوند و جای زخم نیز بخیه بخورد تا خونریزی نکند و فرآیند بهبودی با سرعت بیشتری پیش برود.
مجرای موکوسل نگهدارنده بایستی با تیغ اشکی سوراخ شوند تا از تخلیه کامل ترشحات بزاقی اطمینان حاصل گردد.
میکرو مارسوپیالیزیشن تکنیک درمانی دیگری است. یک بخیه ابریشمی ضخیم به داخل زخم موکوسل عبور داده می شود و سر زخم گره زده می شود. این بخیه باید به مدت ۷ تا ۱۰ روز سر جای خود باقی بماند و موکوسل طی این مدت کوچک شده و کم کم از بین خواهد رفت. این تکنیک ساده، تقریبا بدون درد و کمتر تهاجمی است و درصد موفقیت آن بالاست. این نوع تکنیک بیشتر برای درمان موکوسل کودکان کاربرد دارد.
لیزر دی اکسید کربن
لیزر دی اکسید کربن در جذب آب موثر عمل می کند و در نتیجه مایعات داخل کیست را به سمت بالا هدایت می کند و بدون آسیب رساندن به بافت های مجاور سبب تبخیر مایعات داخل کیست خواهد شد. لیزر درمانی موکوسل با تعدادی مزیت همراه است ازجمله دقت بالا، سرعت عمل سریع، بند آوردن همزمان خون و پیشگیری از بروز التهاب.
دوران نقاهت در جراحی موکوسل دهانی با لیزر چقدر است؟
از آنجا که جراحی با لیزر، بدون آسیب به بافت های اطراف انجام می شود معمولاً نیاز به دوران نقاهت خاصی ندارد و بیمار می تواند کارهای روزمره ی خود را انجام دهد. البته بهتر است در 24 الی 48 ساعت اول بعد از جراحی، بیمار کمتر صحبت کند و حرکات ورزشی سنگین انجام نگیرد.
چه مراقبت هایی بعد از درمان موکوسل دهانی با لیزر نیاز می باشد؟
- مصرف داروهای مسکن در 24 ساعت اول
- اجتناب از مصرف غذا های داغ در 24 ساعت اول
- رژیم غذایی نرم
- اجتناب از مصرف سیگار، قلیان و دخانیات
- اجتناب از گاز گرفتن، جویدن یا مکیدن لب
الکتروکوتر و کرایوتراپی (فریز یا سرمادرمانی)
این دو روش نیز در ریشه کن کردن موکوسل دهانی و یا زخم دهانی موثر هستند. دو مزیت کلیدی این دو تکنیک شامل آسیب ندیدن ساختارها و بافت های مجاور کیست و عملکرد عالی در بند آوردن خون می باشد.
تزریق
تزریق کورتیکواستروئید به داخل زخم موکوسل نیز در درمان آن کاربرد دارد. تزریق کورتیکواستروئید زمانی کارساز است که تعداد موکوسل ها زیاد باشد و امکان شکاف دادن لب و دهان از چند ناحیه میسر نباشد.
عوارض و مشکلات درمان موکوسل دهانی
بعد از انجام جراحی، عوارض و مشکلات بسیاری با برش ناشی از جراحی مرتبط هستند ازجمله:
عود کردن مجدد موکوسل در صورت خارج نشدن کامل کیست
آسیب دیدن عصب های مجاور، غدد بزاقی یا کانال های بزاقی حین شکاف دادن زخم که این شرایط ممکن است منجر به ظاهر شدن مجدد موکوسل دهانی شود.
خونریزی
- آسیب دیدگی عصب در صورت وجود کیسه زیر زبان، به خصوص رشته لبی عصب مغزی
- احساس خارش و سوزش موقت پوست
سوالات متداول پکيج جنرال
آیا این ضایعه موکوسل می تواند منجر به سرطان دهان یا پوست شود؟
خیر. کیست مخاط دهان به عنوان بیماری های خوش خیم طبقه بندی می شود و سرطانی نمی شوند.
آیا کیست های مخاطی به گزینه جراحی نیاز دارند؟
بله، به خصوص اشکال مزمن و عود کننده نیاز به جراحی دارند. و در مواردی ممکن است نیاز به جراحی موکوسل احساس شود.
آیا تخلیه کیست مخاطی در خانه توصیه می شود؟
خیر، این می تواند منجر به عود مجدد و حتی بدتر شدن اوضاع شود.
چگونه موکوسل را تشخیص دهیم؟
معمولاً معاینه بصری و یا حتی لمس کیست، برای تشخیص ماهیت و اندازه آن کافی است. با این حال، در برخی موارد، ممکن است نیاز به بیوپسی یا نمونه برداری از موکوسل باشد. در واقع کیست های مخاطی به راحتی قابل تشخیص هستند زیرا به صورت تاول مانند بوده و به محض ایجاد شدن می توان آن ها را از آفت و یا سایر ضایعات دیگر تشخیص داد.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
