درمان ریشه دندان چگونه انجام می شود؟

عصب کشی ( درمان ریشه ) دندان چیست؟
منظور از درمان ریشه، درمانی است که برای نجات و حفظ دندانی که به شدت دچار پوسیدگی و یا عفونت شده است، به کار می ‌رود. درمان ریشه زمانی انجام می ‌شود که پالپ دندان دچار آسیب و یا عفونت شده است. پالپ دندان بافت نرم داخل کانال‌ های ریشه‌ ی دندان است که در قسمت میانی دندان هم در تاج و هم در ریشه دندان قرار دارد و از اعصاب و عروق و بافت همبند تشکیل شده است. با انجام درمان ریشه، پالپ عفونی دندان خارج می ‌شود و داخل کانال‌ های ریشه با وسایل مخصوص کاملا تمیز و فرم داد شده و نهایتا با مواد مخصوص سیل و پر می‌ گردد.

چه هنگام باید درمان ریشه برای دندان انجام شود ؟
در صورت ایجاد پوسیدگی، ابتدا مینای دندان درگیر می‌ شود. با گسترش آن، عاج دندان نیز مبتلا می‌ گردد. اگر پوسیدگی حذف نشده و درمان ترمیمی انجام نشود، پوسیدگی همچنان گسترش یافته و پالپ دندان را نیز درگیر خواهد کرد و باعث التهاب و بیماری پالپ می‌ گردد. زمانی که پالپ دندان یا همان اعصاب و عروق دندانی دچار آسیب و نکروز می‌ شوند، باکتری‌ ها در کانال ریشه شروع به تکثیر می‌ کنند و بافتی عفونی را پدید می ‌آورند. در این هنگام باید بافت عفونیِ داخل ریشه خارج شود و دندان، درمان ریشه شود.

علائم نیاز به درمان ریشه دندان
در صورتی که پالپ و یا بافت نرم داخل کانال ریشه به دلایل متعددی مانند پوسیدگی عمیق و شکستن دندان، دچار آسیب و تورم شده باشد، نیاز به درمان ریشه دندان می ‌باشد. گاهی اوقات دندان صدمه شدیدی می ‌بیند که در ظاهر مشخص نیست، اما به پالپ دندان آسیب می ‌رساند که در صورت عدم درمان، می‌ تواند درد های شدید و آبسه های دهانی را برای فرد ایجاد کند. به طور کلی برخی از علائم زیر می‌ توانند نشانه ‌ای از نیاز به درمان ریشه دندان باشند:
• ایجاد جوش چرکی ( فیستول ) روی لثه
• ترک خوردگی و یا شکستگی دندان
• التهاب و حساسیت لثه
• سیاه شدن لثه یا پوسیدگی شدید دندان
• لق شدن دندان
• درد های ممتد به خصوص درد شبانه، درد در شب افزایش می ‌یابد به این دلیل که فشارخون داخل پالپ دندان در حالت خوابیده بیشتر است.
• درد خود به خود و درد نبض ‌دار
• درد های تحریکی که پس از مصرف غذاها و نوشیدنی ‌های سرد و گرم ایجاد می ‌شوند و ادامه می ‌یابند.
• هنگامی که عفونت علاوه بر کانال ریشه، به بافت ‌های اطراف دندان نیز گسترش یافته است:
• ترشح چرک از دندان آسیب دیده
• ایجاد آبسه و یا تورم به صورت داخل‌ دهانی و یا خارج‌ دهانی

مزایای عصب کشی دندان
درمان ریشه دندان معمولا با توجه به نوع دندان و شرایط بیمار، مزایای زیادی به همراه دارد؛ هر یک از موارد زیر، می‌ تواند به عنوان یک مزیت برای هر بیمار به شمار آید:
• جلوگیری از رشد بیشتر باکتری‌ ها
• جلوگیری از تحلیل استخوان
• جلوگیری از بیماری‌ های لثه در نتیجه گسترش التهاب پالپ
• پیشگیری از لق شدن و آسیب دیدن سایر دندان ‌ها
• از بین رفتن درد بیمار و حفظ دندان

چه عواملی سبب می ‌شوند پالپ دندان آسیب ببیند و نیاز به درمان ریشه ایجاد شود ؟
• پوسیدگی‌ های عمیقی که ضخامت مینا و عاج را درگیر کرده ‌اند و به طرف پالپ دندان گسترش یافته ‌اند.
• انجام درمان‌ های متعدد دندانپزشکی بر روی یک دندان (برای مثال انجام ترمیم ‌های متعدد)
• آسیب ‌های ناشی از ضربه، به عنوان مثال شکستگی ‌هایی که پالپ دندان را درگیر می‌ کنند.
• ترک‌ های عمیق که از ضخامت مینا عبور کرده و عمیقا داخل عاج گسترش پیدا می‌ کنند.
• سایش ‌های وسیع دندانی که علاوه بر مینا، حجم زیادی از عاج هم دچار سایش شده است.
• گاه وجود بیماری ‌های پریودنتال هم می‌ تواند احتمال ایجاد مشکلات پالپ دندان و ضرورت انجام درمان ریشه را افزایش دهد.

مدت زمان و تعداد جلسات عصب کشی دندان
امروزه با استفاده از تکنولوژی‌ های پیشرفته، عصب کشی دندان در یک جلسه انجام می ‌شود. گاهی اوقات امکان دارد که متخصص دندانپزشک تشخیص دهد تا برای نتیجه مطلوب ‌تر، لازم است که درمان یک و یا دو جلسه انجام شود. مدت زمان عصب کشی دندان با توجه به شرایط بیمار و دندان، متفاوت است، اما معمولا بین 1 تا 2 ساعت انجام می ‌گیرد.

مراحل درمان ریشه دندان
• معاینه کلینیکی دندان و تهیه رادیوگرافی از آن
• انجام بی حسی و برداشت کامل پوسیدگی عاج دندان و ایجاد دسترسی به دهانه ‌ی کانال ‌های ریشه
• خارج کردن پالپ عفونی و تمیز کردن و شکل دادن کانال‌ های ریشه به طور مکانیکی و با وسایل مخصوصی به نام فایل و همچنین به طور شیمیایی و با شستشوی مکرر کانال‌ های ریشه با محلول‌ های مخصوص
• پر کردن کانال‌ ها با ماده ‌ای لاستیکی شکل به نام گوتا پرکا که کاملا با بدن سازگار است. جهت سیل و مهر و موم بهتر کانال ریشه، دیواره‌ های کانال ریشه و همچنین گوتا پرکا به چسب مخصوصی که سیلر نامیده می ‌شود آغشته می‌ شود.
• قرار دادن پانسمان موقت بر روی تاج دندان
معمولا تمام این مراحل در یک الی دو جلسه انجام می ‌شود و در جلسه ‌ی سوم جهت بازسازی دندان اقدام می ‌گردد. این بازسازی می ‌تواند به صورت مستقیم یعنی بیلداپ (با مواد آمالگام یا کامپوزیت ‌های دندانی) و یا به طور غیر مستقیم یعنی روکش دندان باشد.

عوارض عصب کشی دندان
عصب کشی دندان به منظور کاهش درد و نجات دندان آسیب دیده انجام می گیرد، اما شاید معایبی به همراه داشته باشد. بیمار باید در انتخاب دندانپزشک دارای تخصص، دقت کافی را داشته باشد زیرا اگر دندانپزشک مهارت کافی در عصب کشی دندان را نداشته باشد و حتی یک کانال را جا بیندازد، عفونت گسترش پیدا می کند. در این صورت درمان کاملا با شکست رو به رو می شود. اگر در حین درمان ریشه، دندان ترک بخورد دندان به خوبی پر نخواهد شد و در نهایت درمان موثر واقع نمی شود. پس در انتخاب متخصص دندانپزشک خود دقت کنید.

مراقبت های بعد از درمان ریشه دندان
اگر درمان ریشه دندان انجام داده ‌اید، باید برخی نکات و مراقبت های لازم بعد از درمان ریشه دندان را در نظر بگیرید که در زیر به بررسی آن ها می ‌پردازیم:
• پس از درمان ریشه دندان به منظور کاهش درد، مسکن ‌های تجویز شده توسط متخصص دندانپزشک خود را مصرف کنید. در صورتی که با کمک دارو ها، میزان درد کاهش نیافت، باید به مطب متخصص دندانپزشک مراجعه نمایید.
• پس از درمان ریشه دندان، تا چند روز از مصرف مواد غذایی سفت و چسبنده پرهیز کنید.
• در هنگام مسواک زدن توجه داشته باشید که به دندان درمان ریشه شده، فشاری وارد نشود.
• به دلیل حساس بودن دندان درمان ریشه شده به سرما و گرما، از مصرف غذا و نوشیدنی‌ های بسیار داغ و بسیار سرد اجتناب کنید.
• سعی کنید هر 6ماه الی 1 سال برای چکاپ دندان ‌هایتان به مطب دندانپزشکی مراجعه داشته باشید.
• رعایت بهداشت دهان و دندان خود را جدی بگیرید و به درستی آن را انجام دهید.

آیا عصب کشی دندان در بارداری ممکن است؟
زنانی که در دوران قبل از بارداری به بهداشت دهان و دندان خود اهمیت می ‌دهند، در دوران بارداری کمتر دچار مشکلات دندانی می‌ شوند. با این حال تغییرات هورمونی که در بدن مادران باردار رخ می ‌دهد، تهوع صبحگاهی که مسواک زدن را سخت می ‌کند و همچنین مشکلات دندانی که قبل از بارداری وجود داشته‌ اند و درمان نشده‌ اند، از عواملی هستند که موجب ایجاد پوسیدگی دندان ‌ها در دوران بارداری شده و در صورتی که این پوسیدگی‌ ها شدید شوند و بخش زیادی از دندان را آلوده کنند، ممکن است نیاز به انجام عصب کشی در این دوران را به وجود آورند. شاید شما نیز شنیده باشید که گفته می‌ شود مادران باردار نمی ‌توانند در این دوره درمان‌ های دندانپزشکی انجام دهند و باید تا پس از پایان دوران بارداری صبر کنند. عدم درمان مشکلات لثه و دندان در این دوران می ‌تواند باعث تشدید آن ها و ایجاد عفونت شود که نه تنها سلامت مادر، بلکه سلامت جنین را نیز به خطر می‌اندازد. بنابراین بهتر است که مادران باردار با مشورت متخصص زنان و زایمان خود و همچنین متخصص دندانپزشک خود، از بهترین زمان برای دریافت درمان لازم و عصب کشی دندان پوسیده خود مطلع شوند و اقدام به انجام آن نمایند. اغلب گفته می ‌شود که بهتر است در 3 ماه اول بارداری از انجام خدمات دندانپزشکی خودداری کرد و دریافت این خدمات را به 3 ماه دوم بارداری موکول کرد.

چرا پس از درمان ریشه احتمال بروز درد وجود دارد ؟
در بعضی موارد، پس از انجام درمان ریشه تا چند روز ممکن است درد وجود داشته باشد. احتمال بروز این درد زمانی بیشتر خواهد بود که قبل از شروع درمان ریشه، دندان با درد و التهاب همراه بوده است. در حین انجام درمان ریشه، اعصاب و عروق پالپ از کانال ریشه قطع شده و خارج می ‌شوند و دیواره‌ های کانال ریشه تمیز و فرم داده می ‌شوند. تمامی این تحریکات ممکن است زخم و التهاب را در انتهای ریشه دندان در ناحیه ‌ی استخوان ایجاد کند و درد را باعث شود. البته این درد ها با مصرف دارو های تجویزی توسط متخصص دندانپزشک برطرف خواهند شد.

کدام یک از دارو های مسکن در کاهش درد موثرند ؟
داروهایی نظیر ایبوپروفن و ژلوفن موجب تسکین درد بعد از درمان ریشه می ‌گردند، اما در کنار اثر بخشی مناسب دارای محدودیت‌ هایی جهت مصرف هستند. شایع‌ ترین عوارض جانبی آن‌ ها ایجاد مشکلات سیستم گوارشی به خصوص در افراد مسن و افراد با سابقه زخم معده می ‌باشد. لذا استفاده از این دارو ها در افراد با زخم معده یا خونریزی گوارشی منع مصرف دارد. همچنین استفاده از این دارو ها می ‌تواند باعث ایجاد آسیب کلیوی شود، به همین دلیل در افراد با بیماری کلیوی نیز منع مصرف دارند . در افراد باردار در سه ماهه اول و سوم این دارو ها نباید استفاده شوند. علاوه بر این، این دسته از دارو ها با برخی از دارو های دیگر نیز تداخل مصرف دارند. به عنوان مثال مصرف همزمان با دارو های ضد انعقادی نظیر وارفارین سبب افزایش احتمال خونریزی گوارشی می ‌شود . همچنین باعث کاهش اثر دارو های ضد فشار خون و دارو های تجویز شده برای بیماران قلبی عروقی می‌ گردد. لذا مصرف این دارو ها در بیماران مصرف کننده این دارو ها نیز مجاز نیست . درست است که استامینوفن نسبت به ایبوپروفن ها عوارض جانبی کمتری دارد و از مطمئن ترین دارو های ضد درد غیر مخدر برای مصرف در دوران بارداری است، اما مصرف بیش از حد این دارو یا استفاده از آن در افراد با اختلال کبدی سبب آسیب جدی و مخاطره انگیز کبد می‌ شود . این دارو شایع ترین دارویی است که مصرف بی اندازه آن گزارش می ‌شود. یکی از مهم ترین تداخلات دارویی استامینوفن ، مصرف همزمان این دارو با الکل ( اتانول ) است. بنابراین هنگامی که بیمار از دارو هایی که حاوی اتانول هستند استفاده نماید، باید تجویز استامینوفن تعدیل شود . مصرف استامینوفن با ایبوپروفن ها اثر هم افزایی دارد و اثر ضد دردی آن ها بالا تر می ‌رود اما عوارض جانبی هردوی آن ها باید در نظر گرفته شود .

بیماری هایی که می ‌توانند بر روند درمان ریشه دندان تاثیرگذار باشند:
دیابت : دیابت یکی از مهم ‌ترین بیماری‌ های مزمن است که انسان‌ ها در سراسر جهان تحت تاثیر آن قرار می گیرند. به طور کلی در افراد دیابتی وجود ضایعات انتهای ریشه با شیوع بالا تری مشاهده شده است. ترمیم ضایعات باقی مانده به طور قابل توجهی با درجه قند دیابتی ها مرتبط است، از این رو افراد با میزان قند بالا تر و با عفونت دندان قبلی ترمیم آهسته تری دارند. اما در طولانی ‌مدت، نتایج بلند مدت درمان ها عموماً بین افراد دیابتی و غیر دیابتی تفاوتی را نشان نداده است.

افزایش فشار خون : به نظر می رسد افزایش فشار خون با کاهش ماندگاری دندان ‌هایی که درمان ریشه شده ‌اند ارتباط دارد، یعنی این بیماران به طور قابل‌ توجهی شانس کمتری برای نگهداری دندان‌ های درمان ریشه شده به مدت طولانی در دهانشان دارند.

سیگار کشیدن: مشکلات سلامت دهان و دندان افرادی که سیگار مصرف می‌ کنند، شامل افزایش بیماری ‌های پریودنتال، ضایعات پیش بد خیم و بد خیم دهانی به خوبی ثبت شده ‌اند. اخیرا به ارتباط بین سیگار و بیماری ‌های پالپ توجه شده است. سیگار همچنین با شیوع بالای ضایعات اطراف ریشه دندان در ارتباط است. نیاز به درمان ریشه با افزایش مدت زمان کشیدن سیگار بیشتر می‌ شود و در افرادی که بیش از ۹ سال قبل از زمان ارزیابی، سیگار را ترک کرده ‌اند کاهش می‌ یابد. سیگار همچنین باعث افزایش بروز درد و یا تورم بعد از جراحی ‌های مرتبط با درمان ریشه می ‌شود.

سوالات متداول
آیا داروهای آنتی بیوتیک ‌می ‌توانند نقش درمان را برعهده داشته باشند ؟
به استثنای بیماران دارای سیستم ایمنی سرکوب شده، داروهای آنتی بیوتیک نقش درمان و بهبودی فرد را بر عهده ندارد. این داروها به بدن کمک می‌ کنند تا با کنترل و از میان بردن میکروارگانیسم‌ هایی که به طور موقت بر دفاع بدن غلبه نموده ‌اند، باعث برقراری دوباره تعادل بین سیستم دفاعی و ایمنی فرد از یک سو و التهاب و عوامل مهاجم باکتریایی از سوی دیگر شوند. در واقع این سیستم دفاعی بدن خود شخص است که باعث بهبودی می شود و نه آنتی بیوتیک.

مصرف دارو های آنتی بیوتیک در چه زمانی می‌ تواند موثر باشد ؟
امروزه دارو های آنتی بیوتیک به طور گسترده‌‍ ای در دندانپزشکی به کار می‌ روند. تجویز صحیح این دارو ها می ‌تواند در درمان عفونت ‌های اندودنتیک سودمند باشند. از طرف دیگر استفاده بی رویه از این دارو ها می تواند باعث ایجاد عوارضی از قبیل سمیت، حساسیت، تداخل با سایر دارو ها، تغییرهای متابولیکی در بیمار و ایجاد مقاومت دارویی گردد.

در چه مواردی نیاز به مصرف دارو‌ های آنتی‌بیوتیک نیست ؟
در آبسه‌ هایی که تخلیه چرک صورت گرفته است، نیازی به مصرف آنتی ‌بیوتیک نیست. آنتی ‌بیوتیک‌ها موجب پیشگیری از درد و تورم نمی ‌شوند. در ضایعات انتهای ریشه دندان نیازی به مصرف آنتی بیوتیک نمی ‌باشد.

چه عواملی بر روی طول عمر دندانی که تحت درمان ریشه قرار گرفته است، تاثیر می ‌گذارد ؟
یکی از شرایطی که منجر به موفقیت درمان ریشه دندان و طول عمر بیشتر آن می ‌شود، عدم گسترش عفونت ریشه دندان به استخوان است. به عبارت دیگر، هر چه دندان سریع‌ تر درمان شود، نتیجه نهایی بهتر خواهد بود. پس در صورت تجویز درمان ریشه، نباید آن را به تعویق انداخت. مورد دیگر، کیفیت انجام درمان ریشه است. اینکه بازسازی دندان آسیب دیده بعد از درمان ریشه دندان چقدر سریع و موثر انجام شود، فاکتور مهمی است. به عبارت دیگر بعد از انجام درمان ریشه لازم است پانسمان روی دندان گذاشته شده و در جلسه دوم، بازسازی دندان بدون تاخیر انجام شود.

اپیکوسرجری چه موقع انجام می شود؟
در تمام موارد نمی توان پالپ و اعصاب دندان را به صورت کامل خارج کرد و اتصالات عروق عصبی آن را قطع کرد. در چنین شرایطی نیاز است که با روش جراحی ریشه دندان یا همان اپیکوسرجری، یک برش کوچک روی لثه ایجاد کرد و باقی مانده انتهایی ریشه و عفونت ایجاد شده را خارج کرد. در نهایت مانند مراحل درمان ریشه دندان، فرآیند شستشو و پر کردن انجام می گیرد.

دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران