توجه به سلامت و رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان در همه طول عمر لازم و ضروری است، اما این موضوع یعنی سلامت دهان و دندان در دوره بارداری اهمیت ویژه ای می یابد. برای آشنایی بیشتر با نکات مهم برای سلامت دندان ها در بارداری و درمان های دندانپزشکی در دوران بارداری این مقاله را مطالعه نمایید.
تاثیرات بارداری بر سلامت دهان و دندان
دوره بارداری تغییرات هورمونی زیادی را در بدن مادر به وجود می آورد. از جمله این تغییرات می توان به تغییر در فضای دهان و دندان و بزاق اشاره نمود. تغییرات هورمونی باعث پایین آمدن مقاومت دندان ها در برابر باکتری و پلاک های دندانی شده و در بلند مدت زمینه ساز پوسیدگی دندان و حساس شدن لثه ها و حتی ابتلا به بیماری های لثه می شود.
همانطور که اشاره شد احتمال پوسیدگی دندان ها در دوره بارداری بیشتر است و این موضوع می تواند جنین را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلایل مادران باید بیش از پیش بهداشت دهان و دندان را جدی بگیرند. از طرف دیگر بیماری های لثه نیز موضوع نگران کننده دیگری است که یکی از شایع ترین بیماری های دهان و دندان در دوره بارداری محسوب می شود. لازم به یاد آوری است که ابتلا به بیماری لثه در دوره بارداری، می تواند منجر به زایمان زودرس و یا حتی مرگ جنین شود.
کلیک کنید: بلیچینگ یا جرمگیری؟
البته لازم است بدانید که بارداری الزاماً منجر به آسیب دیدن دندان ها نمی شود، بلکه در صورتی که مادر، کلسیم کافی برای استخوان سازی کودک مصرف نکند و مواد لبنی را در برنامه غذایی خود قرار ندهد، کمبود کلسیم بدن کودک از طریق استخوان ها و دندان های مادر تامین می شود. از این رو برخی مادران دچار مشکلات دهان و دندان در دوره بارداری می شوند. اما در صورتی که مادران به تعذیه در دوره بارداری و همچنین نکات بهداشتی دهان و دندان به طور کامل توجه کنند، در دوره بارداری دچار مشکل نخواهند شد.
نحوه تشخیص مشکلات مربوط به سلامت دهان و دندان در دوره بارداری
ممکن است یک مادر باردار در دوره بارداری متوجه بروز مشکلاتی در دهان و دندان های خود شود. مثلا درد در ناحیه لثه و یا احساس اسیدی بودن فضای دندان که ناشی از تجمع پلاک دندانی است. همچنین ممکن است در مراجعه به مطب دندانپزشکی برای چکاپ، متخصص دندانپزشک شما متوجه بروز چنین مشکلاتی در دهان و دندان های شما شود. توصیه می شود قبل از شروع دوره بارداری به طور مرتب به مطب دندانپزشکی مراجعه کنید تا اگر درمانی لازم است پیش از بارداری انجام شود و وضعیت دندان های شما مورد ارزیابی قرار بگیرد.
همچنین اگر از آخرین مراجعه شما به مطب دندانپزشکی بیش از ۶ ماه گذشته است، سعی کنید در ابتدای دوره بارداری به مطب دندانپزشکی مراجعه نمایید. در صورت مراجعه به متخصص دندانپزشک در هنگام بارداری، حتما او را در جریان وضعیت بارداری و ماه بارداری قرار دهید. همچنین در صورتی که داروی خاصی مصرف می کنید، حتما متخصص دندانپزشک را از این موضوع مطلع نمایید. توجه داشته باشید که مراجعه مرتب به مطب دندانپزشک شما را در همان ابتدای بیماری و قبل از پیچیده شدن آگاه می سازد و از این طریق درمان ساده تری را پیش رو دارید.
کلیک کنید: مزایا و معایب بروساژ دندان
همچنین جرمگیری مرتب دندان ها پیش از دوره بارداری از پوسیدگی آن ها در طول دوره بارداری جلوگیری می کند. در صورتی که در حین بارداری متخصص دندانپزشک شما تشخیص داد که یک یا چند عدد از دندان های شما دارای مشکلاتی از قبیل پوسیدگی یا هر مشکل دیگری است، در صورت نیاز به عکس برداری لازم است از لباس و تجهیزات مخصوصی استفاده کنید تا از جنین شما محافظت شود. از این رو قبل از عکس برداری حتما وضعیت بارداری خود را به متخصص دندانپزشک اطلاع دهید.
دندانپزشکی در سه ماهه اول دوره بارداری
در ماه های اول، دوم و سوم توصیه می شود حتی الامکان از مصرف هرگونه دارو و انجام درمان های دندانپزشکی خودداری شود، چرا که ارگان های اصلی جنین در این دوره در حال شکل گیری می باشد. همچنین توجه شود تا هفته 13 بارداری از برخورد هرگونه اشعه رادیولوژی (X-Ray) به بدن مادر خودداری شود.
بهتر است در موارد ممکن و با تشخیص متخصص دندانپزشک در صورت عدم گسترش عفونت و یا درد شدید دندان، درمان ها از سه ماهه اول بارداری به سه ماهه دوم منتقل شود. پس اگر دندان دارای درد خفیف غیرممتد شبانه یا دارای حساسیت به سرما و گرما و فشار و ضربه است، بهتر است با دندان مدارای کافی صورت گیرد تا حتی‌الامکان درمان دیرتر انجام شود.
کنترل درد دندان در سه ماهه اول بارداری
منظور از مدارا کردن، اجتناب از استفاده از مایعات داغ یا بسیار سرد و وارد نکردن فشار زیاد و جویدن خوراکی‌های سفت با دندان است، علاوه بر این استفاده صحیح و منظم از نخ دندان، مسواک با خمیر دندان حاوی فلوراید و دهان شویه مناسب خانم های باردار و به طور کلی بهداشت دهان و دندان است. این موارد می توانند از گسترش عفونت جلوگیری کنند.
مراجعه به دندانپزشکی در سه ماهه اول بارداری
چنانچه درد دندان به صورت ممتد و آزار دهنده رو به افزایش باشد و دندان یا لثه دچار عفونت، آبسه و .. شده باشد، باید جهت درمان و کاهش درد اقدامات لازم صورت بگیرد چرا که کنترل شرایط مادر و جلوگیری از احساس اضطراب و درد در مادر و جنین در دوران بارداری اولویت داشته و احساس درد ممتد دندان باعث به خطر انداختن شرایط مادر و یا پخش عفونت در دهان و آسیب به سایر دندان ها می شود. در این شرایط درمان لازم با شرایط زیر توسط متخصص دندانپزشک صورت می گیرد:
استفاده از دارو و اشعه (برای عکس رادیوگرافی) می بایست حتما زیر نظر و با تجویز پزشک زنان و زایمان صورت گیرد بنابراین لازم است طرح درمان، درمان های دندانپزشکی قبل از انجام به تایید متخصص زنان و زایمان برسد. درمان های دندانپزشکی که در این دوره انجام می شود، در حداقل زمان ممکن و به منظور رفع علائم اورژانسی مانند درد و عفونت است.
کلیک کنید: کامپوزیت دندان و اصلاح جلو بودن فک پایین
در این دوره متخصص دندانپزشک معمولا برای کاستن درد و ایجاد مجرایی برای تخلیه عفونت دندان از درمانی با نام پالپوتومی استفاده می کند در این درمان تنها عصب های موجود در تاج دندان تخلیه می شود و دندان تا دوره سه ماهه دوم به صورت پانسمان شده نگهداری می شود تا در آن زمان درمان ریشه صورت بگیرد.
دندانپزشکی در سه ماهه دوم دوره بارداری
ماه های چهارم، پنجم و ششم مناسب ترین زمان برای انجام درمان های دندانپزشکی در دوران بارداری می باشد، زیرا هم جنین به حد کفایت رشد کرده است ( وزن آن حدود 80 الی 90 گرم است) هم مادر فشار زیادی بابت جا به جایی متحمل نمی شود. در سه ماهه دوم می توان درمان های ضروری دندانپزشکی مانند: ترمیم دندان، درمان ریشه در دوران بارداری و حتی کشیدن دندان را انجام دارد.
در این دوره مانند دوره اول باید از اشعه رادیولوژی حتی الامکان دوری شود و در صورت لزوم عکس برداری، باید از پوشش سربی به منظور جلوگیری از آسیب های احتمالی استفاده گردد. با وجود اینکه در این دوره امکان انجام کلیه درمان های دندانپزشکی وجود دارد، اما بهتر است درمان های زیبایی را به بعد از زایمان موکول نمایید. چراکه دراز کشیدن یا نشستن در زمانی طولانی بر روی یونیت دندانپزشکی باعث فشار به مادر و آزردگی خاطر وی خواهد شد.
با توجه به این شرایط بهتر است درمان های تخصص مانند درمان ریشه، کشیدن دندان، جراحی لثه و .. توسط متخصص انجام گردد.
دندانپزشکی در سه ماهه سوم دوره بارداری
در ماه های هفتم، هشتم و نهم جنین تقریبا به طور کامل رشد کرده است و رفت و آمد برای مادر دشوار می شود. در این ایام دراز کشیدن به مدت زیاد در یونیت دندانپزشکی نیز می تواند برای جنین مضر بوده و برای مادر موجب ایجاد درد گردد. بنابراین بهتر است درمان های دندانپزشکی به بعد از زایمان موکول شوند و مراقبت های دهان و دندان برای جلوگیری از دندان درد با دقت بیشتری صورت پذیرد، استفاده از نخ دندان و مسواک حداقل روزی دوبار و استفاده از دهانشویه از اهمیت بسیار بالایی نسبت برخوردار است زیر باید از هر گونه بیماری ناحیه دهان و دندان جلوگیری نمود.
استفاده از استامینوفن بدون کدئین در این دوره مانعی ندارد اما بهتر است از بروفن (ایپوپروفن و ژلوفن) دوری نمود. استفاده از ضد درد های حاوی آسپرین ممنوع است. این دوره مانند دوره اول بارداری بهتر است از درمان های اصلی دوری شود و به جای آن از درمان هایی مانند درمان پالپوتومی استفاده شود. راحتی مادر در این دوره بسیار حائز اهمیت است بنابراین همواره باید مادر در راحت ترین حالت ممکن باشد و دندانپزشکی نیز مستثنی نمی باشد.
کلیک کنید: تیر کشیدن دندان روکش شده: علت و درمان
توجه داشته باشید همانطور که بیان شد کلیه درمان های دندانپزشکی و مصرف هرگونه دارو مسکن باید زیر نظر پزشک زنان و زایمان و با تایید ایشان انجام گیرد.
آیا اشعه ایکس دندانپزشکی برای مادران باردار خطرناک است؟
در معرض اشعه ایکس قرار گرفتن یکی از مهم ترین و رایج ترین نگرانی دندانپزشکی در بارداری است که تقریبا همه خانم ها را نگران می کند. با این حال، بد نیست بدانید که برای گرفتن تصاویر رادیولوژی مدرن دندانپزشکی از دوز های بسیار کم اشعه ایکس استفاده می شود و این اشعه به طور معمول آنقدر زیاد نیست که بتواند اثرات سوئی در رشد جنین ایجاد کند.
به جز این، دندانپزشکان برای حفاظت بیشتر از مادر و جنین (از شیلد ها و محافظ های سربی) برای حفاظت از تیروئید و سایر بخش های بدن مادران باردار استفاده می کنند تا آسیب احتمالی را به حداقل و یا به صفر برسانند. و به طول کلی اگرچه اشعه ایکس در دوران بارداری کاملاً ایمن در نظر گرفته می شود، اما اگر فوری و لازم نباشد، ممکن است متخصص دندانپزشک به شما توصیه کند طی سه ماهه اول بارداری از تصویربرداری با اشعه ایکس خودداری کنید.
آیا بی حسی دندان در دوران بارداری ایمن است؟
انجام بی حسی در طول بارداری بی خطر و ایمن تلقی می شود. اما همیشه قبل از اینکه بخواهید هرگونه بی حسی دریافت کنید، بارداری خود را به متخصص دندانپزشک اطلاع دهید. متخصصین دندانپزشک، در دوران بارداری و برای خانم های حامله با احتیاط بیشتری داروی بی حسی استفاده می کنند و ممکن است دوز کمتری برای بی حسی آن ها در نظر گرفته شود.
کلیک کنید: لمینیت دندان: راهنمای جامع زیبایی دندان با لمینت
بی حسی دندانپزشکی در بارداری
به این نکته مهم هم توجه کنید که به دلیل تنگ کردن عروق خونی، استفاده از دارو های بی حس کننده حاوی فلی پرسین (felypressin ) در بارداری توصیه نمی شود. بنابراین پیش از اعمال بی حسی در این مورد با متخصص دندانپزشک خود صحبت کنید.
آیا انجام عصب کشی دندان یا درمان ریشه در طول بارداری خطرناک است؟
چنانچه درمان ریشه دندان یک اورژانس دندانپزشکی فوری باشد، درمان ریشه و عصب کشی دندان در هر مرحله از بارداری می تواند انجام داده شود و به هیچ وجه نباید به تعویق بیافتد. زیرا علاوه بر مادر، پای سلامتی جنین نیز در میان است. بنابراین انجام این روش مادامی که یک مساله جدی و فوری باشد خطرناک نیست. دندانی که دچار پوسیدگی شدید شده، به طوری که پوسیدگی به بافت نرم دندان (پالپ) رسیده باشد، نیازمند انجام درمان ریشه و عصب کشی است.
کلیک کنید: صفر تا صد کورتاژ لثه
متخصص دندانپزشک با برداشتن بافت آلوده داخل کانال ریشه دندان مانع از گسترش عفونت و آلودگی به بخش های دیگر دندان و بدن می شود. سپس دندان عصب کشی شده را با مواد پر کننده دندان ترمیم کرده و یا در صورت تخریب زیاد دندان با بیلداپ دندان یا روکش دندان آن را بازسازی می کند.
در طول بارداری می توان پروسه های زیبایی مانند سفید کردن دندان ها یا بلیچینگ در مطب را انجام داد. با این حال اغلب متخصصان دندانپزشک توصیه می کنند که انجام اقدامات زیبایی دندان که غیر ضروری هستند را به بعد از زایمان موکول کنید. این موضوع به خصوص در سه ماهه سوم اهمیت بیشتری دارد و در این مدت بهتر است که به خاطر حفظ سلامتی مادر و جنین انجام هر پروسه دندانپزشکی که نیازمند مدت زمان زیادی است را به بعد از زایمان موکول کنید.
زیرا برای انجام اقداماتی مانند کامپوزیت ونیر، تراش و نصب لمینیت دندان، بلیچینگ و سایر روش های اصلاح طرح لبخند، لازم است که مادر روی یونیت دندانپزشکی بخوابد. و خوابیدن برای یک مدت طولانی به پشت می تواند جریان خون رسانی به جنین را مختل کند.
سوالات متداول
آیا در دوران بارداری می توان دندان ها را پر کرد؟
بله، از آنجایی که مواد پرکننده مدرن ضد حساسیت و غیر سمی هستند و بنابراین برای مادر و نوزادش بی خطر هستند. پر کردن / ترمیم دندان نیز بی خطرمی باشد.
آیا می توان از آنتی بیوتیک در دوران بارداری استفاده کرد؟
اقدامات دندانپزشکی برای جلوگیری از ابتلا به عفونت، اغلب نیازمند تجویز آنتی بیوتیک است. آنتی‌بیوتیک هایی مانند پنی سیلین، آموکسی سیلین و کلیندامایسین در دوران بارداری بی خطر یا کم خطر هستند و پس از مشورت با پزشک زنان و زایمان، می توان قبل و بعد از درمان های دندانپزشکی تجویز شوند.
چرا بهتر است قبل از بارداری به دندانپزشکی مراجعه شود؟
افراد بهتر است که هر 6 ماه یکبار (حتی اگر ظاهرا هیچ مشکلی وجود ندارد) به مطب متخصص دندانپزشک مراجعه کنند و تحت ارزیابی قرار بگیرند. زیرا این جلسات چکاپ، می تواند نه تنها در نقش درمانی، بلکه در نقش پیشگیری و آموزش به افراد جامعه باشند. اما چنانچه شما به عنوان یک خانم باردار مشکل خاصی مانند پوسیدگی دندان یا بیماری لثه داشته باشید، باید حتما پیش از اقدام به بارداری با مراجعه به متخصص دندانپزشک، مشکل خود را حل کنید تا مساله ای برای دوره بارداری شما پیش نیاید. زیرا در دوره بارداری چالش هایی را تجربه خواهید کرد که ممکن است مشکلات شما را تشدید کرده و یا مساله جدیدی را برای شما به وجود بیاورد.
مسائل شایع دندانپزشکی در دوران بارداری کدامند؟
بدن مادران باردار به واسطه تغییرات هورمونی گسترده، تغییر و تحولات زیادی را از اولین لحظه بارداری تا لحظه زایمان تجربه می کند. برخی از این تغییرات نیز ممکن است در داخل دهان و دندان دیده شود. برای همین به خانم های باردار توصیه می شود قبل از بارداری به منظور چکاپ کلی و مدیریت مسائل دندانپزشکی به یک متخصص دندانپزشک خوب مراجعه کنند. شایع ترین مسائل و مشکلات مرتبط با دهان و دندان که زنان در دوران بارداری تجربه می کنند عبارت اند از:
- التهاب و ورم لثه
- پوسیدگی دندان
- عفونت لثه
- احساس لق شدن دندان ها
- سایش و تحلیل مینای دندان
آیا همه خانم های باردار باید به متخصص دندانپزشک مراجعه کنند؟
شاید همه خانم های باردار این مشکلات را تجربه نکنند و بتوانند با رعایت مناسب بهداشت دهان و دندان از بروز آن ها پیشگیری کنند، اما برخی از خانم ها همچنان در معرض این آسیب ها هستند و بهتر است مراجعه به مطب دندانپزشکی در بارداری را در اولویت های خود قرار دهند.
آیا دندانپزشکی در دوران بارداری مضر است؟
دندانپزشکی در دوران بارداری بهتر است زیر نظر متخصص دندانپزشک صورت بگیرد، در حالت کلی دوران بارداری مراقبت های ویژه خود را می طلبد و همچنین زمان مناسب مراجعه به متخصص دندانپزشک از ماه سوم بارداری به بعد است.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
