تا حالا شده وقتی صبح از خواب بیدار می شوید در ناحیه فک و دندان هایتان و همچنین سرتان احساس درد داشته باشید؟ فکر می کنید علت آن چیست؟ بعضی افراد در هنگام خواب بسیار نا آرام هستند و به طور ناخودآگاه و به شدت دندان هایشان را به هم فشار می دهند و همین باعث احساس درد شدید در نواحی گفته شده در هنگام صبح می شود. به این عمل اصطلاحاً دندان قروچه می گویند.
دندان قروچه چیست؟
دندان قروچه یا براکسیسم (Bruxism) به عادت ساییدن و فشردن دندان ها روی هم گفته می شود که معمولا در خواب رخ می دهد. ساییدن دندان ها و فشار دادن آن ها روی هم به طوری که حتی ممکن است اطرافیان را از خواب بیدار کند. در این صورت دندان ها سایش پیدا کرده و مسطح و لب پریده می شوند. در اصطلاح دندانپزشکی به فشار دادن شدید فک و ساییده شدن دندان ها که معمولاً صدای آزاردهنده ای هم دارد، دندان قروچه می گویند. این عمل اکثر اوقات در شب اتفاق می افتد و آسیب های زیادی به دندان ها وارد می کند. دندان قروچه معمولا ناخودآگاه انجام می شود و فرد متوجه این کار نیست. طبق بررسی های انجام شده توسط متخصصان دندانپزشکی، مشخص شده که یک سوم کودکان نیز دچار دندان قروچه می باشند. خوشبختانه این معضل به مرور زمان در اکثر آن ها از بین می رود و آن را ترک می کنند.
دندان قروچه چه علائمی دارد؟
- ممکن است دندان قروچه شدید صدا ایجاد کند و عزیزی را که در اتاق شما خوابیده است بیدار نماید.
- لبه یا سطح جونده دندان ها صاف و مسطح شده یا دندان ترک خوردگی یا لب پر شدگی دارد و یا در موارد شدید لق شده است.
- مینای دندان ساییده شده و لایه های داخلی تر دندان نمایان شده اند.
- افزایش درد یا حساسیت دندان.
- خستگی عضلات فک یا انقباض آن ها و یا قفل شدن فک به طوری که کامل باز یا بسته نشود.
- درد صورت، گردن یا فک
- دردی که به صورت گوش درد احساس می شود اگر چه واقعا به گوش ارتباطی ندارد.
- سردرد مبهم که از شقیقه ها شروع می شود.
- صدمات ناشی از گاز گرفتن داخل گونه
- اختلال خواب
علت ساییدن دندان ها روی هم:
هنوز عوامل این بیماری به طول کامل شناخته شده نیستند اما علت آن می تواند فیزیکی، روانی و یا ژنتیکی باشد.
- در بیداری:
در بیداری می تواند به دلیل اضطراب، استرس، خشم، ناامیدی یا خستگی باشد و یا راهکاری برای افزایش تمرکز عمیق.
- در خواب:
اگر فقط در خواب اتفاق می افتد بیشتر مربوط به وضعیت فک ها و دندان ها و یا اختلالات خواب می باشد.
عوارض دندان قروچه
در برخی موارد دندان قروچه مزمن منجر به شکستن، لق شدن یا از دست دادن دندان می شود. حالت مزمن این مشکل باعث می شود دندان ها به شدت ساییده شوند و از بین بروند. در صورت صدمه دیدن شدید دندان ها مجبور به روکش کردن، انجام لمینیت، عصب کشی و یا پروتزهای جایگزین دندان های از دست رفته مانند بریج و ایمپلنت دندان می شوید. اما مشکل به همین جا ختم نمی شود. اگر دندان قروچه شدید باشد نه تنها بر روی دندان ها تاثیر می گذارد بلکه بر مفصل فک نیز تاثیر می گذارد و باعث تخریب مفصل فک و حتی تغییر شکل صورت می شود.
تشخیص دندان قروچه
متخصص دندانپزشک در معاینه دندانپزشکی، متوجه این مشکل می شود. اگر شواهدی از تغییرات در دندان ها دیده شود ممکن است دندانپزشک سوالاتی از شما بپرسد تا علت دندان قروچه را پیدا کند. برای ارزیابی شدت آن، ممکن است موارد زیر بررسی شوند:
- حساسیت عضله های فک
- ناهنجاری های واضح دندانی مانند شکستگی یا جای خالی دندان
- صدماتی که دندان ها، استخوان پیرامون آن ها و سطح داخلی گونه دیده است. (معمولا با عکس اشعه ایکس دندان)
در معایناتی که برای ارزیابی صورت می گیرد، اختلالات دیگری که ممکن است همین علائم مشابه را ایجاد کنند مانند اختلال مفصل فک یا مشکلات دندانی دیگر نیز بررسی می شوند.
سن وقوع دندان قروچه
دندان قروچه هم در کودکان و هم در بالغین مشاهده می شود. ولی در کودکان شایع تر است، اما معمولا تا سن 10 سالگی برطرف می شود. در بالغین، این عارضه بین 20 تا 40 سالگی بروز می کند و با افزایش سن، میزان بروز آن کاهش می یابد ممکن است دندان قروچه از سه سالگی شروع شده و تا آخر عمر وجود داشته باشد باید دانست دندان قروچه در کودکان و در زمان دندان های شیری نیز ممکن است به وجود آید.
عوامل ایجاد دندان قروچه
دندان قروچه می تواند به علت کج بودن دندان، نبودن دندان و یا وجود دندان اضافی صورت بگیرد ولی عموماً عوامل روحی و روانی باعث ایجاد دندان قروچه می شوند. مثلاً داشتن استرس و اضطراب شدید در شرایط حساس زندگی. خیلی از افراد در شرایطی مثل ازدواج، تولد فرزند، فشار کاری و از این قبیل موارد اضطراب و استرس زیادی دارند و به همین دلیل به طور ناخودآگاه دندان هایشان را به هم فشار می دهند. همچنین داشتن احساسات منفی و مشکلات زندگی و خانوادگی نیز علت دیگری برای دندان قروچه می باشد. در این مواقع توصیه می شود مشکلات خود را حتماً با افراد متخصص و مورد اطمینان در میان بگذارید و از آن ها مشورت بگیرید. این کار باعث می شود از فشار روحی که به شما وارد می شود تا حد زیادی کاسته شود.
ارتباط دندان قروچه و استرس
دندان قروچه در دوران کودکی پدیده شایعی است و نوعی اختلال خواب محسوب می شود. این اختلال در یکی از مراحل خواب عمیق اتفاق می افتد. در بیشتر موارد این اختلال در سنین 3 تا 5 سالگی آغاز می شود و در برخی موارد سابقه خانوادگی وجود دارد. اختلالات خواب مثل دندان قروچه، وحشت شبانه و کابوس ممکن است با استرس های روزانه تشدید شوند. دندان قروچه در اثر نگرانی ها، فشار روحی، بی خوابی، استرس و اضطراب ایجاد می شود. استرس در اثر عصبانیت و یا تغییرات در کارهای روز مره، یک معلم جدید یا تولد یک خواهر یا یک برادر، حتی تنبیه والدین، یا بحث و جدل کودک با والدین هم ممکن است بوجود آید و فاکتورهای روانی دیگر از جمله بحران و کشمکش، فرو بردن خشم، شخصیت های فعال و تهاجمی ممکن است این اختلال را تشدید کنند.
همچنین هر گونه اختلالی که در مفصل گیجگاهی فکی پدیدار شود می تواند با علائمی مانند دندان قروچه و درد های مبهم ناحیه سر و صورت خود را نشان دهد. مشکلات و درد های مفصل گیجگاهی – فکی در سنین مختلف با تظاهرات متفاوت همراه است، به عنوان مثال در کهنسالی این نارسایی همراه با از دست دادن دندان ها و در سنین جوانی عمدتا در اثر استرس های روحی و روانی اتفاق می افتد که در تمامی موارد این امر منجر به تاثیر روی مراکز عصبی مربوط به سیستم جونده و دندان ها و به دنبال آن عارضه ای به نام دندان قروچه می شود. برخی متخصصین ارتودنسی معتقدند در بعضی از بالغین به علت جفت شدن غیر طبیعی دندان های فک بالا و پایین یا تماس زود رس یک دندان منجر به دندان قروچه می شود.
مشکلاتی که دندان قروچه به وجود می آورد:
دندان قروچه عوارض زیادی دارد از جمله باعث سایش شدید و از بین بردن مینای دندان، حساسیت دندان و مشکلات مفصل فکی و گیجگاهی می شود. گاهی اوقات کسی که دندان قروچه دارد در هنگام دندان قروچه دچار سردرد شدید و گوش درد نیز می شود. در برخی مواقع، دندان قروچه سبب شکستگی دندان، لق شدن و افتادن آن و همچنین پوسیدگی دندان خواهد شد. از جمله عوارض دیگر دندان قروچه را می توان دندان درد شدید، درد گردن، مشکلات شنوایی، ساییدگی دندان، درد فک و بی خوابی را نیز نام برد.
گرچه دندان قروچه (براکسیسم) معمولا در خواب رخ می دهد. ولی ساییدن یا کوبیدن دندان ها در طول روز نیز شایع است. دندان قروچه مداوم ممکن است باعث خوردگی لثه و استخوان های حمایت کننده دندان ها در دهان شود و باعث شکستگی و پریدگی مینای دندان و حساسیت دندان شود همچنین سفتی ماهیچه های جونده فکی، گوش درد (به علت انقباض ماهیچه های فکی، نه این که مشکل در گوش باشد.) سر درد سنگین در صبح، جویدن و تروماتیزه کردن با فشارهای داخل گونه و ایجاد سر درد های عصبی، درد فک و یا درد مزمن صورت هنگام صبح و اختلالات مفصل فکی (محل این مفصل جلوی گوش بوده و با باز و بسته شدن دهان می توان آن را لمس کرد.) و ایجاد محدودیت در باز کردن دهان میتواند در اثر دندان قروچه به وجود آیند.
انواع دندان قروچه
به طور کلی دندان قروچه به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم بندی می شود. نوع اولیه عارضه دندان قروچه، زمانی اتفاق می افتد که علت مشخص پزشکی برای بروز آن وجود نداشته باشد و نوع ثانویه آن بر اثر بروز اختلالات روانی، مصرف دارو، آپنه تنفسی و یا برخی بیماری ها مثل پارکینسون ایجاد می شود. در نوع ثانویه این عارضه، معمولا با درمان اختلال و علت زمینه ای آن، دندان قروچه نیز رفع می شود. اما گاهی دندان قروچه به یک عادت تبدیل می شود و با رفع مشکل زمینه ای نیز نمی توان آن را ترک کرد.
جلوگیری از آسیب رسیدن به دندان در حین خواب با استفاده از نایت گارد ها
تنها راه جلوگیری از آسیب رسیدن به دندان ها و مفصل از طریق استفاده از محافظ شبانه یا نایت گارد است. نایت گارد از ساییدگی دندان، آسیب به دندان، درد و فشار بر روی مفصل فکی و گیجگاهی و درد شدید هنگام دندان قروچه و … جلوگیری می کند زیرا محافظ شبانه یا نایت گارد تمام فشاری را که دندان ها هنگام دندان قروچه در معرض آن قرار دارند را جذب خود کرده و نمی گذارد به دندان هایتان آسیبی وارد شود. نایت گارد رو هر شب موقع خواب بر روی دندان ها بگذارید تا فشارها و تماس های نا صحیح بر دندان ها برداشته شوند و از آسیب رسیدن به دندان ها در حین خواب جلو گیری کند. همان طور که گفته شد بدون استفاده از نایت گارد، ممکن است مشکلاتی از جمله پوسیدگی دندان، ایجاد حفره بر روی دندان ها، مشکلات مفصل فکی و گیجگاهی، حساسیت دندان و… هنگام بروز دندان قروچه به وجود بیاید.
همچنین احتمال شکستگی و ترک دندان نیز وجود دارد که در نهایت فرد باید تحت درمان دندان های آسیب دیده قرار بگیرد. برخی از دندانپزشکان در زمینه دندان قروچه تخصص دارند و می توانند به شما در انتخاب بهترین نایت گارد مخصوص دندان های خودتان کمک کنند. ممکن است فکر کنید قرار دادن نایت گارد در دهان شما با توجه به حجمی که دارد آزار دهنده است و ممکن است برای شما ناراحت کننده باشد اما بعد از مدت کوتاهی به وجود آن در دهان عادت می کنید.
حتما بخوانبد: بیماریهای مفصل فکی و نایت گارد تراپی
مزایا استفاده از نایت گارد
نایت گارد یکی از بهترین و متداول ترین راه حل ها برای از بین بردن دندان قروچه است.
از جمله مزایای استفاده از نایت گارد عبارت است از:
- دوام و ماندگاری بالا
- جلوگیری از تغییر حالت و فرم دندان
- فشار ناشی از دندان قروچه را جذب خود کرده و به همین دلیل هنگام سایش و دندان قروچه، دندان ها آسیب نمی بینند و دردی را احساس نخواهید کرد.
- محافظت از مینا دندان و لثه
- کاهش خطر پوسیدگی دندان
- احساس آرامش و تجربه خوابی راحت تر
بیشتر بخوانید: مراقبت هاي خاص در درمان درد و صداي مفصل فكي
نکات مهم
- از خوردن غذا ها و نوشیدنی های حاوی کافئین مانند نوشابه، شکلات و قهوه خودداری کرده یا مصرف آن ها را کاهش دهید.
- از مصرف الکل خودداری کنید. دندان قروچه بعد از مصرف الکل تشدید می شود.
- مداد، خودکار یا هر چیزی به غیر از غذا را نجوید. از جویدن آدامس اجتناب کنید زیرا این کار باعث می شود که ماهیچه های فک شما بیشتر به فشردن عادت کنند و این موضوع احتمال ساییدن دندان را در شما افزایش می دهد.
- عادت کنید که دندان هایتان را به هم فشار ندهید یا به عبارت دیگر در هنگام بیداری دندان قروچه نکنید. اگر متوجه شدید که در طول روز با فشار دندان ها به روی هم موجب ساییدگی آن ها می‌شوید، نوک زبانتان را بین دندان ها قرار دهید. این تمرین ماهیچه های فک شما را برای شل شدن تعلیم می دهد.
- شب ها با قرار دادن یک حوله گرم روی گونه و در مجاورت لاله گوش می توانید ماهیچه های فک را شل کنید.
نحوه مراقبت و نگهداری از نایت گارد
نکته مهم در زمان استفاده از نایت گارد رعایت بهداشت و مراقبت درست از آن است که شامل موارد زیر می شود:
- شستن آن بعد از هربار مصرف با مسواک نرم و مایع دست شویی.
- نگهداری و محافظت از نایت گارد در جایگاه مخصوص خود.
- قبل از قرار دادن نایت گارد با مسواک و نخ دندان، دندان ها را نظافت کنید.
سوالات متداول
آیا می توان نایت گارد را از داروخانه تهیه کرد؟
نایت گارد یا محافظ شبانه را می توانید از داروخانه تهیه کنید اما احتمال دارد به دلیل اندازه نادرست نایت گارد و یا استفاده اشتباه شما از آن موجب بهم ریختگی و جا به جایی دندان های خود شوید و یا در برخی موارد به عضلات فک فشار وارد می کنید، بهتر است برای تهیه نایت گارد به متخصص پروتز مراجعه کنید زیرا متخصص پروتز نایت گارد را بر اساس تراز بندی صحیح دندان ها و فک شما تنظیم می کند و به صورت سفارشی برای شما ساخته می شود. متخصص پروتز همچنین تعیین می کند که مناسب ترین نوع نایت گارد برای هر شخص چیست.
احتمال وجود دندان قروچه در چه افرادی بیشتر است؟
احتمال دندان قروچه در کسانی که از استرس زیادی رنج می برند نسبت به سایر افراد بیشتر می باشد و به همین دلیل درصد افرادی که دچار دندان قروچه هستند به ویژه در جوانان، در مقایسه با بزرگسالان بیشتر است. تحقیقات نشان داده است که افراد سیگاری، کسانی که چای، قهوه و نوشیدنی های کافئین دار می نوشند و افرادی که نوشدنی های حاوی الکل استفاده می کنند و … احتمال ابتلا به دندان قروچه شبانه را افزایش می دهند.
برای ترک عادت دندان قروچه در کودکان چه باید کرد؟
- استرس کودک را کاهش دهید به خصوص پیش از خواب.
- کودک را به ورزش های کششی و ماساژ تشویق کنید تا عضلات کودک شل شوند.
- به چیزهایی که میخورد دقت کنید و مراقب باشید آب زیادی بنوشد. کم آبی میتواند موجب مشکلات متعدد از جمله دندان قروچه شود.
- کودک را نزد متخصص دندانپزشک ببرید تا وضعیت دهان و دندان او را بررسی کند.
- برای کودکانی که هنوز به پیش دبستانی نرفته اند، نیازی به مداخله درمانی نیست اما برای کودکان بزرگتر ممکن است لازم باشد از روش هایی مانند نایت گارد برای محافظت از دندان ها استفاده شود.
نایت گارد برای چه کسانی کاربرد دارد؟
بیشترین استفاده ای که یک نایت گارد دارد، محافظت از دندان ها در اثر دندان قروچه و سایش است. کسانی که بروکسیسم دارند و دندان قروچه می کنند، فشار زیادی به دندان های خود وارد می کنند و دندان ها را در جهت های مختلفی بر روی هم می سابند. این کار باعث از بین رفتن تدریجی دندان ها و تغییر موقعیت آن ها می شود.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
