کاربردهای لیزر در دندانپزشکی

هرچند که ممکن است تصور کنید دندانپزشکی با لیزر یک پدیده نو و امروزی است، اما به کارگیری پرتو های لیزر جهت انجام یا تسهیل درمان‌ های دندانپزشکی سابقه نسبتاً طولانی دارد و استفاده از لیزر در دندانپزشکی به شکل مدرن و کنونی نیز، قدمتی حدوداً ۳۰ ساله دارد. ما در این مقاله قصد داریم درباره کاربردهای لیزر در دندانپزشکی توضیحاتی برای شما عزیزان ارائه دهیم.

لیزر چیست؟

لیزر (Laser) به معنای (تقویت نور به روش گسیل القایی تابش) است. اصطلاح لیزر در واقع اشاره به دستگاه‌ های خاصی دارد که پرتو های نور یا انرژی را از یک منبع خارجی گرفته و آن را درون خودش و با روش ‌های خاصی چندین برابر تقویت می ‌کند، سپس به صورت پرتوهای نوری باریک و موازی با هم که طول موج مشخص و خاصی دارند می‌ تاباند. ما این پرتوهای تقویت شده و تابانده شده را به صورت تابش خطیِ نور می ‌بینیم. پرتوهای نوری ایجاد شده توسط لیزر، کاربرد های زیادی در صنایع مختلف و حتی پزشکی و دندانپزشکی دارد.

منظور از لیزر دندانپزشکی چیست؟

یک سری از لیزرها هستند که به صورت اختصاصی برای انجام درمان‌ های دندانپزشکی (و یا دست کم تسهیل برخی از پروسه‌ ها) طراحی و ساخته شده ‌اند و به استفاده از آن‌ ها اصطلاحاً لیزر دندان، لیزر دندانپزشکی یا دندانپزشکی با لیزر گفته می‌ شود. لیزرهایی که برای درمان‌ های دندانپزشکی استفاده می ‌شوند کاملاً ایمن و بی خطر هستند و با لیزرهای صنعتی تفاوت دارند. پرتوهای ساطع شده از لیزرهای دندانپزشکی معمولاً طول موج‎‌ های متفاوتی با لیزرهای صنعتی دارند و هیچ آسیبی به دندان یا لثه وارد نمی‌ کنند. بر اساس اینکه طول موج لیزر دندانپزشکی در چه محدوده ‌ای قرار دارد، ما کلاً دو نوع لیزر داریم که با نام‌ های لیزر بافت نرم و لیزر بافت سخت شناخته می‌شوند. بنابراین زمانی که صحبت از کاربرد لیزر در دندانپزشکی می ‌شود منظور استفاده از لیزرهای بافت سخت و نرم است.

• لیزر بافت نرم

لیزرهای بافت نرم به آن دسته از دستگاه‌ های لیزری گفته می ‌شود که تنها بر روی بافت‌ های نرم داخل دهان (مانند لثه) تاثیر می‌ گذارند. در واقع آن‌ ها هیچ تاثیری روی بافت‌ های سختی مثل دندان ندارند. از این لیزرها معمولاً برای درمان مشکلات لثه استفاده می‌ شود.

بررسی کاربردهای لیزر در دندانپزشکی (لیزر بافت نرم)

تسهیل حرکات ارتودنسی

ارتودنسی یکی از طولانی ‌ترین درمان ‌های دندانپزشکی است که به طور متوسط ۱.۵ تا ۲ سال به درازا می ‌کشد. به دلیل طولانی بودن مدت زمان این درمان، برخی از افرادی که بعضاً نیاز شدیدی هم به ارتودنسی دارند، تمایلی به شروع درمان نشان نمی‌ دهند. اما خوشبختانه با کمک لیزر در دندانپزشکی، اکنون امکان تسریع حرکات ارتودنسی و در نتیجه کاهش مدت زمان ارتودنسی فراهم شده است. دقت کنید که لیزر مستقیماً دندان‌ ها را مرتب نمی‌ کند بلکه به صورت غیرمستقیم موجب سرعت بخشیدن به حرکت آن‌ ها می‌ شود. بنابراین جمله ردیف کردن دندان‌ها با لیزر بیشتر یک شعار تبلیغاتی برای جذب مراجع و مشتری است تا واقعیت. درنهایت ردیف کردن دندان‌ ها با لیزر (آن هم به صورت غیر مستقیم) طول دوره درمان را به صورت محدود کاهش می ‌دهد. نه بیشتر و نه کمتر! آن دسته از بیمارانی که صبر و تحمل کمی دارند و برای مثال دوست ندارند دستگاه‌ های ارتودنسی ثابت برای یک دوره طولانی روی دندان‌ها یشان باشد (و یا در آستانه یک مراسم مهم مثل مراسم عروسی هستند.) می ‌توانند برای کاهش زمان درمان خود، ۳ تا ۴ جلسه را نزد ارتودنتیست به جهت انجام درمان ارتودنسی با لیزر بگذرانند. لیزر دندانپزشکی همچنین به چند طریق دیگر نیز باعث پیشبرد درمان ارتودنسی می ‌شود.

فرنکتومی

فرنوم‌ ها در بخش ‌های مختلف بدن ما وجود دارند و کارشان محدود کردن حرکات اندام‌ ها و اعضای بدن است. آن‌ ها ساختارهایی نرم هستند و کاربرد های دیگری نیز دارند. فرنوم ‌ها گاهی اوقات بنا به هر دلیلی بزرگ تر و حجیم‌ تر از حالت طبیعی هستند و ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند. مثلا اگر فرنوم لب بالا یا پایین بزرگ تر از حالت معمول باشد، می‌ تواند باعث ایجاد دیاستم یا فاصله بین دو دندان جلویی شود. برای کمک به بستن این فاصله باید ابتدا با کمک لیزر یا تیغ جراحی فرنوم اضافی برداشته شود. سپس ارتودنسی یا درمان‌ های دیگری (مثل لمینیت دندان یا کامپوزیت ونیر) جهت بستن کامل فاصله انجام شود. به فرآیند برداشتن فرنوم در اصطلاحِ دندانپزشکی، فرنکتومی گفته می شود. و امروزه به جای تیغ جراحی از لیزر جهت فرنکتومی استفاده می ‌کنند.

بلیچینگ دندان  (Dental Bleaching)

اگر دندان ‌هایتان دچار تغییر رنگ شده به طوری که با مسواک زدن و استفاده از خمیر دندان ‌های سفید کننده همچنان رنگشان برنمی ‌گردد، باید بلیچینگ دندان را امتحان کنید. آفیس بلیچینگ با لیزر (یا سفید کردن دندان‌ ها در مطب دندانپزشکی)، فرآیندی است که طی آن از ترکیبات شیمیاییِ سفید کننده (مانند هیدروژن پراکسید یا کارباماید پراکسید) برای سفید کردن دندان‌ ها استفاده می ‌شود. طی این فرآیند، پس از آنکه دندان ‌ها را ایزوله کردند و از ایمنی بافت لثه مطمئن شدند، ژلی حاوی هیدروژن پراکسید یا کارباماید پراکسید (با غلظت نسبتاً بالا) را روی دندان‌ ها قرار می ‌دهند. این ژل به خودی خود دندان ‌ها را سفید نمی ‌کند و باید توسط یک عامل خارجی (مثل نور) فعال شود تا خاصیت سفید کنندگی پیدا کند. به طور معمول از دستگاه لایت کیور برای فعال کردن مواد بلیچینگ استفاده می ‌شود. اما اگر از لیزر بافت نرم (یا لیزر دیود) نیز برای این کار استفاده شود، اصطلاحاً گفته می ‌شود که بلیچینگ با لیزر انجام شده است. بلیچینگ با لیزر دیود از جمله مهم‌ ترین کاربرد های لیزر در دندانپزشکی است که استفاده از آن رو به افزایش است.

بهبود رنگ لثه (رفع سیاهی لثه)

احتمالاً شما هم در طول زندگی خود افرادی را دیده باشید که رنگ لثه آن‌ ها (با وجود روشن بودن پوستشان) تیره است. مثلاً ممکن است بخش‌ هایی از لثه قهوه‌ ای یا سیاه باشد. این لکه‌ های وسیع سیاه یا قهوه‌ ای می‌توانند ناشی از مصرف برخی داروها، برخی بیماری‌ ها، سیگار، ژنتیک یا حتی وضعیتی به نام خالکوبی آمالگام باشند. اگر تا چند سال پیش هیچ درمانی برای این مشکل لثه وجود نداشت و افراد بدون هیچ امیدی با آن کنار می ‌آمدند، اما این روزها می ‌توان با کمک لیزر دندانپزشکی رنگدانه ‌های سیاه یا قهوه ‌ای لثه را مورد هدف قرار داده و آن‌ ها را از بین برد. برای از بین بردن سیاهی لثه، معمولاً پرتوهای لیزر دندانپزشکی را بر روی لثه می‌ تابانند، پرتوهای تابانده شده طول موج مشخصی دارند و فقط رنگدانه‌ های غیرطبیعی لثه را مورد حمله قرار می‌ دهند. اگر شما هم کسی را می ‌شناسید که چنین مشکلی دارد؛ می ‌توانید از کاربرد لیزر در دندانزشکی برای برطرف کردن سیاهی لثه با او صحبت کنید.

اصطلاح لبخند لثه ای با لیزر

بیمارانی هستند که مشکل نامرتب بودن دندانی ندارند، آن‌ ها حتی تورم لثه هم ندارند اما ممکن است حین لبخند زدن بخش زیادی از طرح لبخندشان را بافت لثه تشکیل دهد. این افراد در اصطلاح، لبخند لثه ای دارند و یکی از کاربردهای لیزر در دندانپزشکی اصطلاح این نوع لبخند ها است. برای برخی از افرادی که دارای لبخند لثه ‌ای هستند معمولاً بافت اضافه لثه را با لیزر بر می ‌دارند و خط لثه را کمی عقب ‌تر می‌ برند. به اصلاح لبخند لثه ای با لیزر کانتورینگ لثه یا ژنژیوکتومی هم گفته می ‌شود. اصلاح لبخند لثه ای با لیزر معمولا به منظور زیبایی انجام داده می‌ شود.

کاهش دوره نقاهت و ریکاوری بعد از جراحی ایمپلنت

همانطور که می ‌دانید ایمپلنت یکی از بهترین روش‌ های جایگزین دندان از دست رفته است. برای اینکه دندان یا دندان‌ های از دست رفته خود را با ایمپلنت جایگزین کنید، می‌ بایست زیر تیغ جراحی بروید و ایمپلنت در داخل استخوان فک شما کاشته شود. قبل از کاشت ایمپلنت، بافت لثه برش داده می‌ شود تا متخصصان بتوانند با دریل کردن استخوان، پیچ ایمپلنت را در فک قرار دهند. پس از آنکه پایه (فیکسچر ایمپلنت) در استخوان فک کاشته شد، بافت لثه برش داده شده در اطراف ایمپلنت را بخیه می‌ کنند. بهبودی پس از بخیه نیز ممکن است کمی طولانی باشد و برای بیمار مشکلاتی پیش بیاورد. ما می ‌توانیم به کمک کاربرد لیزر در دندانپزشکی کاری کنیم که دوره نقاهت پس از کاشت ایمپلنت کاهش داده شود. به این صورت که پس از کاشته شدن کامل ایمپلنت، با کمک لیزر، بافت اضافی لثه را برداریم یا به اتصال بهتر لثه و پیشگیری از عفونت و خونریزی آن کمک کنیم. با این کار افراد بهبودی خود را سریع تر به دست می ‌آورند.

از بین بردن ضایعات بافت نرم

آفت دهان شایع ‌ترین ضایعه بافت نرم در داخل دهان است. آفت‌ ها دارای مرکزی به رنگ سفید و روشن با حاشیه قرمز یا حتی تقریبا زرد رنگ هستند. احتمالاً شما هم تاکنون آفت زده باشید و علائم ناخوشایند آن مثل سوزش دهان، مشکل در جویدن یا صحبت کردن و … را نیز تجربه کرده باشید. اغلب افراد برای چند بار در طول زندگی آفت دهان می ‌زنند و بدون اینکه هیچ درمانی نیاز داشته باشند به راحتی و به خودی خود درمان می ‌شوند. اگر به ندرت آفت دهان می ‌زنید نیازی به هیچ درمانی ندارید. اما اگر جزء افرادی هستید که به کررات و به صورت مزمن آفت ‌های بزرگ و بد شکل می‌ زنید می‌ توانید با کمک کابرد لیزر در دندانپزشکی، آفت‌ ها را مدیریت و تا حدی درمان کنید. به این شکل که با کمک پرتوهای کم توان لیزر بافت نرم آن‌ ها را بردارید.

 کاهش و یا از میان بردن تجمعات باکتریایی

کمک به کاهش تجمعات باکتریایی در پاکِت پریودنتال (ساختاری مرتبط با لثه در زیر خط لثه که ممکن است به مرور زمان به محلی برای تجمع باکتری ها تبدیل شود.) یکی از کاربرد های لیزر در دندانپزشکی عمومی و پریو است. معمولاً قبل یا بعد از فرآیند جرمگیری دندان برای از بین بردن باکتری‌ های زیر خط لثه که عامل بیماری لثه هستند، به این ناحیه پرتو لیزر تابانده می ‌شود. تاباندن پرتو لیزر به خط زیر لثه، احتمال ایجاد بیماری مجدد لثه را به شدت کاهش می ‌دهد و به اتصال سالم و قوی ‌تر بافت لثه نیز کمک می ‌کند.

پر کردن دندان با لیزر

پوسیدگی دندان ممکن است در بخش‌ های مختلف دندان ایجاد شود و همیشه به این شکل نیست که فقط سطوح جونده پوسیده و خراب شوند. دندانپزشکان بسته به اینکه محل پوسیدگی در کجای دندان قرار دارد، به طور کلی پوسیدگی‌ های دندانی و ترمیم ‌های آن را در ۶ کلاس مختلف از I تا VI به حروف یونانی دسته ‌بندی می ‌کنند. پوسیدگی‌ هایی که در بخش طوق یا گردن دندان هستند پوسیدگی ‌های کلاس (V) یا ۵ هستند و معمولا ترمیم آن‌ ها کمی چالش برانگیزتر از پوسیدگی‌ های دیگر است. یکی از کاربرد های لیزر در دندانپزشکی کمک به تسهیل فرآیند ترمیم پوسیدگی‌ های کلاس V است. به این شکل که متخصص دندانپزشک بخشی از بافت لثه که روی پوسیدگی کلاس ۵ را گرفته برش می ‌دهد تا دید و فضای بیشتر و بهتری جهت ترمیم دندان آسیب دیده و پوسیده ایجاد شود.

لیزر بافت سخت

نوع دیگری از لیزر های دندانپزشکی، لیزرهای موسوم به بافت سخت هستد. در واقع برعکس لیزرهای بافت نرم (که پرتوهای نوری منسجم تنها بر روی بافت‌ های نرمی چون لثه تاثیر می ‌گذاشت) در لیزرهای بافت سخت، پرتوهای نوری تنها بر روی بافت‌ های سختی همچون مینای دندان تاثیر می ‌گذارند.

کمک به تشخیص دقیق و به موقع مشکلات دهان و دندان

به لطف پیشرفت تکنولوژی‌ های جدید، اسکنرهای لیزری خاصی طراحی و ساخته شده که تصاویر سه بعدی با کیفیت بسیار بالایی تولید می ‌کنند. این اسکنرها قادرند نمای مفصلی از ساختار جمجمه را در مراحل مختلف رشد و نمو انسان به دندانپزشکان و متخصصان پزشکی نشان دهند. تصاویر سه بعدی به دست آمده از ساختارهای دهان و دندان (توسط اسکنرهای لیزری) همچنین برای تجزیه و تحلیل نتایج بالینی در درمان‌ های دندانپزشکی از جمله ارتودنسی و جراحی فک مفید هستند. همچنین لیزر دندان، قادر است مشکلات مختلف دندانی شامل پوسیدگی دندان‌ ها را از طریق تغییرات نوری و تغییرات سطح دندانی تشخیص داده و به درمان به موقع آن ‌ها کمک کند.

درمان حساسیت شدید دندانی

حساسیت دندان ‌ها زمانی رخ می‌ دهد که لایه محافظ دندان (مینا) دچار تحلیل و فرسایش شود. زمانی که به هر دلیلی ضخامت و پیوستگی این لایه کاهش پیدا کند، اصطلاحاً گفته می ‌شود که تحلیل مینا دندان رخ داده است. تحلیل مینا علائم مختلفی دارد و یکی از مهم‌ ترین علائم آن، حساس شدن دندان‌ ها است که نتیجه بیرون زدن لایه حساس و نازک دندان (یعنی عاج) است. عاج، زیر مینا قرار دارد و حاوی تعداد زیادی کانال باریک به نام توبول است. برخورد هوای سرد و گرم یا مواد غذایی با دما های مختلف به این توبول‌ ها، باعث حساسیت دندان مخصوصاً در ناحیه طوق یا گردن دندان می‌ شود. یکی از کاربرد های لیزر در دندانپزشکی، کمک به کاهش حساسیت و درد های دندانی به دنبال تحلیل مینای دندان است. برای کاهش یا التیام این حساسیت معمولا از (لیزر دندان اربیوم) استفاده می ‌شود. ثابت شده که تاثیر لیزر دندانپزشکی اربیوم برای کاهش حساسیت شدید دندان‌ ها نسبت به روش‌ های مرسوم دیگر بیشتر است.

تسهیل فرآیند پر کردن دندان با لیزر

یکی از مهم‌ ترین کاربرد های لیزر در دندانپزشکی ترمیمی، تسهیل فرآیند ترمیم دندان‌ های پوسیده است. در روش مرسوم، معمولاً پوسیدگی‌ های دندانی را با توربین ها دندانپزشکی تراشیده و دندان را آماده ترمیم می ‌کنند. اما در دندانپزشکی با لیزر، به جای استفاده از دریل و مته‌ های دندانپزشکی، از پرتوهای لیزر بافت سخت برای از بین بردن پوسیدگی و حاشیه‌ های آن استفاده می‌ شود. بعد از اینکار، دندانپزشکان می ‌توانند دندان را آماده اتصال مواد پر کننده‌ ای همچون آمالگام یا کامپوزیت و … کنند.

سوالات متداول