رعایت بهداشت دهان و دندان باید بخش مهمی از برنامه روزانه همه افراد باشد. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن متداول ترین توصیه‌هایی هستند که معمولا به عنوان تعریف بهداشت دهان و دندان شناخته میشود. اما هنگام مسواک زدن یا کشیدن نخ دندان باید به چه نکاتی دقت کنیم؟ چگونه مسواک مناسب را برای خود انتخاب کرده و از آن به درستی نگهداری کنیم؟ در این مقاله قصد داریم تعریف کاملی از بهداشت دهان و دندان داشته باشیم و به نکات مهم در این زمینه اشاره کنیم؛ با ما همراه باشید.
اهمیت بهداشت دهان و دندان
افراد به راحتی می‌توانند با رعایت صحیح بهداشت و دندانها، جلوی دچار شدن به عفونت‌های لثه‌ای و مشکلات دندانی مانند پوسیدگی را بگیرند. عفونت‌های لثه‌ای و دندانی را نباید کم‌اهمیت دانست؛ چرا که عفونت‌های مربوط به لثه‌ها و دندانها فقط محدوده به محیط دهان نشده و ممکن است از طریق خون، به قسمت‌های دیگر بدن مانند قلب رسیده و باعث آسیب‌دیدگی سایر قسمت‌های بدن بشوند. برای داشتن دندان‌هایی سالم، مراقبت صحیح از دندانها باید از همان ابتدای زندگی آغاز بشود. لذا نقش پدر و مادر کودک در آموزش رعایت بهداشت دهان و دندانها به فرزندانشان بسیار با اهمیت هست. لازم است افراد در هر سنی با داشتن دندان‌های طبیعی یا دندان‌های مصنوعی و یا حتی باوجود مشکل بی‌دندانی، بهداشت دهان و دندان‌هایشان را رعایت کنند. شاید امروزه توجه به ظاهر، تیپ و لباس‌ها بیشتر از بهداشت دهان و دندان شده است! اما فراموش نکنید دهان پاکیزه و دندان‌های سالم مطلوبیت از زندگی و لذت خوردن و آشامیدن که نیاز اولیه و ضروری شما است را چند برابر میکند و در زیبایی چهره نقش به سزایی دارد. اهمیت دادن به بهداشت دهان و دندان به دلایل زیر بسیار حائز اهمیت است:
- جلوگیری از رشد باکتریها در دهان
- جلوگیری از پوسیدگی و از بین رفتن دندان
- رفع بوی بد دهان
- جلوگیری از هزینه های بالای پزشکی
مسواک
مسواک زدن حتی در حالتی که به درست ترین روش هم انجام شود قدرت پاک کنندگی همه ی سطوح دندان و حفظ بهداشت آن ها را ندارد. به کمک مسواک نمی توان به طور کامل به سطوح بین دندانی دسترسی پیدا کرد و آن ها را پاک کرد .جالب است که بدانید بیشترین آمار پوسیدگی های دندانی مربوط به نواحی تماس دندان ها با هم (نواحی بین دندانی) است. اینجاست که وجود نخ دندان برای دسترسی به این نواحی ضرورت پیدا میکند.
روش صحیح مسواک زدن
برای مسواک زدن حداقل ۲ دقیقه یعنی ۱۲۰ ثانیه باید وقت گذاشت. در مسواک زدن باید استفاده از حرکات افقی، خشن و پر دامنه پرهیز کرد. دقت کنید که مسواک زدن باید آرام و با دامنه های کوتاه حرکتی باشد، به شیار لثه ، قسمتهایی از دندانها که سختتر قابل دسترسی هستند به ویژه پشت آخرین دندانها ، اطراف پر کردگی ها و روکشها و اطراف آنها توجه کنید.
روش صحیح مسواک زدن تکنیک اصلاح شده‌ی بس Modified Bass است. بر این اساس، مسواک زدن با حرکات دایره‌ای و بالاوپایین درست است و وقتی به مرز لثه می‌رسید، باید سر مسواک را به زاویه‌ی ۴۵ درجه برسانید و فشار ملایمی را وارد کنید تا زیر لثه تمیز شود و سپس مسواک را آنجا به حرکت در‌آورید و خارج کنید. مسواک تان نباید لثه را سوراخ کند. البته تمیزکردن زیر لثه مهم است، چون غذا و باکتری زیادی آنجا به دام می‌افتند.
همیشه باید روی زبان‌تان را مسواک بکشید یا از یک ساینده‌ی زبان استفاده کنید. باکتری و پلاک به زبان می‌چسبند و ایجاد بوی بد دهان میکنند، پس هربار که مسواک می‌زنید، این کار را انجام دهید. برای انجام درست این کار دو تا سه دقیقه وقت بگذارید.
تا نیم ساعت بعد از غذاخوردن مسواک نزنید. این مدت زمان لازم است تا بزاق شما فرصت کافی داشته باشد تا اسید حاصل از خوردن و آشامیدن را خنثی کند. قبل از آن دندان‌های شما در حساس‌ترین حالت هستند و مسواک‌زدن میتواند به مینای دندان آسیب بزند.
تمیز کردن مسواک
برای تمیز نگه داشتن مسواک به هیچ وسیله یا پوشش خاصی نیاز ندارید. در واقع با پوشاندن مسواک محیط مناسبی را برای رشد باکتریها و ورود آنها به دهان فراهم می‌کنید. کافی است مسواک را پس از هر بار استفاده بشویید و بگذارید تا خشک شود.
تعویض مسواک
پرزهای مسواک به مرور زمان پوسیده میشود و قدرت تمیزکنندگی آن از بین می‌رود، بنابراین بهتر است مسواک را هر سه ماه عوض کنید.
خمیر دندان
به طور کلی یک خمیر دندان مناسب باید فرآیند زدودن و پاک کردن پلاک دندان را بدون آسیب به مینا یا عاج دندان تسهیل کند، از خاصیت تمیزکنندگی خوبی برخوردار باشد و زیبایی دندان را حفظ کند. همچنین باید با پوست و مخاط دهان سازگاری داشته و بزاق را زیاد کند و علاوه بر آن طعمش مطبوع باشد.
ترکیب خمیر دندانها از زمان معرفی آنها، دستخوش تغییرات بسیاری شده است. جزء تقریبا ثابت در ترکیب اکثریت خمیر دندان ها، ماده ساینده آن است. معمولا خمیر دندان های سفید کننده حاوی درصد بیشتری از مواد ساینده هستند و در نقطه مقابل خمیر دندان‌های ضد حساسیت حاوی مواد ساینده کمتری هستند.
خمير دندان مناسب
در هنگام خرید خمیر دندان باید دقت کنید که به چه منظوری خرید انجام می دهید، چنانچه دندان های کاملا سالمی دارید و معاینات سالیانه دندانپزشکی تایید کننده این مطلب است، می توانید از خمیر دندان های سفید کننده به صورت مقطعی استفاده کنید. استفاده طولانی مدت از خمیر دندان سفید کننده به دلیل خاصیت سایندگی زیاد آن ها توصیه نمی شود.
اگر در معاینات دندانپزشکی مشخص شود که شما مستعد ابتلا به پوسیدگی دندانی هستید و هدف کاهش پوسیدگی باشد بهتر است از خمیر دندان های حاوی فلوراید که ضد پوسیدگی هستند استفاده کنید. روی این خمیر دندان ها کلمه ضدپوسیدگی یاCavity Protection درج شده است.
در مواردی که حساسیت شدید دندانی دارید و پس از معاینات دندانپزشکی مشخص شده که حساسیت دندانی به دلیل پوسیدگی و بیماری لثه نمی باشد بهتر است از خیر دندان ضد حساسیت استفاده کنید .
خمیر دندان های ضد جرم نیز در بازار موجود هستند که روی آن ها عبارت ضد جرم یا Anti Tartar نوشته شده است. این خمیر دندان ها حاوی پیروفسفات می باشند که از تشکیل جرم جدید بر روی دندان ها جلوگیری می کند اما در حذف جرم های موجود هیچ نقشی ندارد. چنانچه می خواهید از این خمیر دندان ها استفاده کنید و در معاینات مکرر دندانپزشکی به شما گفته شده که دهان شما مستعد تشکیل جرم است، باید ابتدا جرمگیری کنید تا جرم های موجود در دهانتان تمیز شوند و سپس از این خمیردندان ها استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: تصور غلط درباره اینکه جرم گیری باعث خرابی دندان می شود
بعضی از شرکت های سازنده خمیردندان، خمیردندان های ترکیبی به بازار ارائه می کنند که ضد جرم، ضد پلاک، ضد پوسیدگی و غیره هستند. می توانید حسب نیاز خود از این خمیردندان ها نیز استفاده کنید.
در پايان، مارک و برند خاصی از خمیر دندان توصیه نمی شود. انتخاب خمیردندان به سلیقه افراد و نیاز آن ها و هزینه ای که برای خمیردندان در سبد کالای خانواده درنظر می گیرند بستگی دارد.
خمیر دندان های ضد حساسیت
خمیر دندان های ضد حساسیت حاوی مواد ساینده کمتری هستند. خمیردندان‌های سفیدکننده رنگ دندان ها را از طریق سایندگی یا مکانیسم‌های شیمیایی از بین می‌برند. این نوع از خمیر دندان ها همچنین حاوی بعضی مواد شیمیایی سفیدکننده مانند پراکسیدها هستند. چیزی که باعث نگرانی است، این است که استفاده مکرر از پراکسیدها یا محصولات حاصل از متابولیسم آنها میتواند به رشد ارگانیسم‌های مضر ازجمله قارچ‌ها کمک کند و باعث آسیب به پالپ یا بافت‌های نرم دهان نیز شوند. تأخیر در ترمیم زخم‌ها هم از دیگر عوارض استفاده طولانی‌مدت از خمیر دندان‌های سفیدکننده حاوی پر اکسیدها می باشد.
خمیر دندان های ضدپوسیدگی حاوی مقادیر متفاوتی از فلوراید هستند. معمولا هر مقدار فلوراید بیشتری در خمیر دندان موجود باشد اثر ضدپوسیدگی بیشتر خواهد بود. سطح فلوراید فعال باید کافی و در تمام عمر خمیر دندان ثابت بماند. چنانچه این گونه خمیر دندانها تا مدت زمان انقضای مندرج روی بسته بندی مصرف نشوند عملا خاصیت ضدپوسیدگی خود را از دست می دهند.
نخ دندان
کشیدن نخ دندان نیز مانند مسواک زدن باید به شیوه صحیح انجام شود. با کشیدن نخ بین دندانها در واقع جرم و میکروب‌های انباشته‌شده در این فضا را خارج می‌کنید. استفاده از نخ دندان باعث خوشبو شدن دهان میشود. از آن جایی که مواد غذایی در بین دندانها گیر می افتند و تنها راه تمیز کردن آن، استفاده از نخ دندان است، آلودگی ها و جرم هایی که در بین دندان باقی مانده اند، با کمک نخ دندان، از بین می‌روند و بوی بد ناشی از آن از بین می‌رود.
شاید عجیب باشد اما محققان دریافته اند که استفاده از نخ دندان باعث کاهش سکته قلبی و مغزی میشود. از آن جایی که جرم و باکتری دهان از طریق دستگاه گوارش و در نهایت خون در تمام بدن پخش میشود، اگر از این باکتریها بکاهیم، از سکته مغزی و قلبی پیشگیری میکنیم. حتی استفاده از نخ دندان در سلامت دستگاه گوارش نیز مؤثر است.
استفاده از نخ دندان باعث میشود بیماری‌های مربوط به لثه کاهش یابد. عفونت لثه و دیگر بیماری‌هایی که از جرم بین دندانها ایجاد میشود، با استفاده از نخ دندان کاهش می‌یابد.
نخ دندان نقش مهمی در بهداشت دهان و دندان دارد. با روش صحیح استفاده از نخ دندان همراه شما هستیم.
مراحل کشیدن نخ دندان:
در ابتدا نخ دندانی را که یک دست و نازک است، از داروخانه تهیه کنید.
20تا 25 سانتی متر از آن را ببرید.
برای این که تسلط کافی به نخ دندان داشته باشید، دو سر نخ را به یکدیگر گره بزنید تا حلقه درست شود و شما به راحتی بتوانید دندان‌هایتان را نخ کنید. این روش باعث کاهش هدر رفت نخ دندان میشود. اگر به صورت گره باز هم دندان‌های خود را نخ کنید، باز هم نتیجه مطلوب حاصل خواهد شد.
از انگشت شست و سبابه، برای به حرکت درآوردن نخ در بین دندانها استفاده کنید.
از هر قسمت نخ دندان فقط یکبار استفاده کنید. چرا که هر قسمت مواد غذایی به جای مانده در بین دندانها را برمی دارد و در صورتی که مجدداً از آن استفاده شود، مواد غذایی به بخش دیگر دندانها منتقل می‌شوند که در عمل، نتیجه‌ای در پاکسازی دندانها نخواهد داشت.
نخ دندان را از یک طرف دیواره دندان وارد کنید و سپس در هنگام خروج، از دیواره دیگر با کمی فشار خارج کنید.
احتمالاً اولین باری که از نخ دندان استفاده می‌کنید، از لثه خون می‌آید اما اگر این کار را چندین بار تکرار کنید، میتوانید میزان فشار وارده بر لثه را کنترل کنید.
بعد از کشیدن نخ دندان، مسواک بزنید تا فضای خالی شده بین دندانها نیز، با مسواک تمیز گردد.
تمیز کردن زبان
زبان بیش از هر بخش دیگری از دهان منبع باکتری است. اما بسیاری از افراد برای تمیز کردن زبان خود وقت صرف نمیکنند. اگر زبان خود را به درستی پاکسازی نکنید، تاثیرات منفی آن را خواهید دید. با تمیز کردن زبان از بوی بد دهان، خرابی دندان ها و داشتن زبان بد رنگ جلوگیری کنید. پس حتما زبان خود را به درستی تمیز کنید.
عوارض تمیز نکردن زبان
دندانپزشکان توصیه میکنند حداقل یکبار در روز بعد از مسواک زدن، زبان خود را تمیز کنید. تمیز نکردن منظم زبان میتواند عوارض زیر را داشته باشد:
- بوی بد دهان و تنفس
- بیماری های لثه ای
- پوسیدگی دندان ها
- از کار افتادن حس چشایی
- تغییر رنگ زبان
- پرزهای سیاه زبان
نحوه مسواک زدن زبان:
هر بار که مسواک می زنید باید زبان خود را نیز تمیز کنید. تمیز کردن زبان بسیار ساده است:
- از جلو و عقب برس مسواک را بکشید.
- از اطراف برس مسواک را بکشید.
- دهان خود را با آب بشویید.
بیش از حد مسواک نزنید. از برس های سخت نیز استفاده نکنید. در غیر این صورت ممکن است به پوست زبان خود آسیب بزنید. پشت برخی از مسواک ها اسکراب زبان وجود دارد که برای مسواک زدن می توانید از آنها استفاده کنید. درعین حال، میتوانید مسواک مجزایی با برس بسیار نرم مخصوص زبان خود بخرید.
در صورتی که در حین مسواک زدن زبان دچار تهوع می شوید، سعی کنید از راه بینی نفس بکشید. این کار به کاهش حس تهوع شما کمک می کند. مداومت به مسواک زدن زبان، احساس تهوع را در شما از بین می برد و به آن عادت می کنید.
واترجت دندانی
اکثر مشکلات و بیماری های دندان و لثه از تجمع و گیر کردن خورده های غذا و باکتریها در فواصل دندان ها و لثه ها ایجاد می شود. برای این منظور اکثر ما از مسواک و نخ دندان استفاده میکنیم. اما ریسک استفاده از نخ دندان برای افرادی که تحت درمان بریج، روکش، ایمپلنت و یا ارتودنسی هستند بسیار زیاد است. از طرف دیگر با نخ دندان نمی توان زوایای زیادی از دندان و زیرلثه را تحت شست و شو قرار داد برای حل این مشکل از وسیله ای به نام واترجت استفاده میشود.
همانطور که گفته شد استفاده از ترکیب مسواک و نخ دندان تا حدی پاسخگوی نیاز خواهد بود اما به طور کامل نمی تواند روش کاملی باشد مخصوصا زمانی که ما برای استفاده از نخ دندان دچار مشکل باشیم. واترجت با استفاده آب را با فشار زیاد از لوله ای باریک به دهان منتقل می کند. همچنین با چرخاندن دستگاه میتوان نقاطی که به وسیله ی مسواک قابل تمیز کردن نمی باشد را شست وشو داد و تمیز کرد.
فواید استفاده از واترجت دندان
این سیستم بهترین وسیله تمیز کردن ایمپلنت، بریج، روکش ها و لامینت ها است.
برای سلامتی و بهداشت لثه های بیمار موثر است.
پلاک های میکروبی را به نحوه احسن از لبه روکش ها و ایمپلنت ها و شیار لثه ای برمیدارد. به راحتی و در کمتر از چند ثانیه 99% تمیز می کند و میزان تاثیر آن 2 تا 3 برابر نخ دندان و یا برس های زبر بریچ دندانی است.
دهان شویه
دهانشویه مایعی است که برای شستشو و تمیز نگه داشتن دهان استفاده می شود. معمولاً دهانشویه ها حاوی مواد ضد عفونی کننده نیز هستند که باکتری هایی که در دهان زندگی می کنند را از بین می برند. بعضی از مردم از دهانشویه برای از بین بردن بوی بد دهان، مشکلات لثه و برخی دیگر برای جلوگیری از پوسیدگی دندان استفاده می شوند.
چگونه از دهانشویه استفاده کنیم؟
همیشه برای مصرف محصولات بهداشتی باید طرز استفاده آن را از روی برچسب یا بروشور محصول بخوانید. به طور کلی اکثر دهانشویه ها به روش زیر استفاده می شوند:
- ابتدا دندان های خود را مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. اگر از خمیر دندان فلوراید دار استفاده می کنید بعد از مسواک زدن کمی صبر کنید چرا که دهانشویه اگر بلافاصله پس از خمیر دندان استفاده شود فلوراید خمیر دندان را می شوید.
- به اندازه ای که روی محصول درج شده است از دهانشویه استفاده کنید. معمولاً بین ۳ تا ۵ قاشق چایخوری کفایت می کند.
- دهانشویه را در دهان خود بریزید و آن را در دهان بچرخانید. مراقب باشید دهانشویه را قورت ندهید.
- مدت ۳۰ ثانیه دهانشویه را در دهان غرغره کنید و سپس بیرون بریزید.
آیا با استفاده از دهانشویه دیگر نیازی به مسواک زدن نیست؟
توجه داشته باشید دهانشویه جایگزین مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن نمی شود. تنها راه موثر از بین بردن پلاک و باکتری های سطح دندان ها و زیر لثه، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن به شیوه صحیح است.
مزایای استفاده از دهانشویه
کاهش احتمال پوسیدگی دندان:
شستشوی دهان با محلول حاوی فلوراید می تواند احتمال پوسیدگی دندان را کاهش دهد. تحقیقات زیادی به مزایای فلوراید در کاهش از دست رفتن مواد معدنی دندان اشاره داشته اند.
مبارزه با بیماری لثه:
در اثر بیماری پریودنتال، لثه و حفره دندان ملتهب می شود. باکتری ها و پلاک می توانند موجب عفونت بافت شوند. یک دهانشویه آنتی باکتریال مانند دهانشویه های حاوی الکل یا کلرهگزیدین می توانند از بیماری پریودنتال پیشگیری کنند.
تسکین آفت دهان:
دهانشویه با سم زدایی از ناحیه زخمی می تواند میزان باکتری های ملتهب کننده را کاهش دهد. هر چند که این کار را محلول آب نمک نیز می تواند انجام دهد.
مراقبت از زنان در دوره بارداری:
بیماری پریودنتال بزرگترین خطر پیش روی زنان باردار است که می تواند موجب زایمان زودرس و وزن پایین نوزاد در هنگام تولد شود. باکتری های دهان می توانند وارد جریان خون مادر شده و موجب افزایش التهاب شوند که خود محرکی بر انقباض است. دهانشویه می تواند با پیشگیری از بیماری پریودنتال سهم زیادی در سلامت دهان و دندان مادران باردار داشته باشد. مزایای دهانشویه بسیار است، اما نباید فراموش کرد که تمام دهانشویه ها با هم یکسان نیستند. برای انتخاب محصول مناسب با نیازهای خود با دندانپزشک خود مشورت کنید.
انواع دهان شویه ها و موارد کاربرد آن ها
دهانشویه های بهداشتی – آرایشی
این گروه از دهانشویه ها حاوی الکل هستند و آنتی سپتیک یا ضد عفونی کننده هم نامیده می شوند. از این دهانشویه ها برای رفع بوی بد دهان البته به صورت موقتی استفاده می شود، زیرا آنها سبب از بین رفتن میکروب های عامل بوی بد دهان نمی شوند.
همچنین این گروه از دهانشویه ها برای شستن باقی مانده ی مواد غذایی از میان دندان ها و لثه نیز کاربرد دارند و باعث کاهش فلور میکروبی دهان می شوند.
در تحقیقات انجام شده بر روی این دهانشویه ها ، نشان داده شده است که استفاده از این دهانشویه ها به تنهایی باعث کاهش بوی بد دهان، به مدت حدودا 4 ساعت شده، اما همراه شدن آنها با استفاده از مسواک و نخ دندان و همچنین تمیز کردن زبان به طور قابل توجهی موجب کاسته شدن از بوی بد دهان می گردد.
دهانشویه های درمانی
این گروه از دهانشویه ها سبب کاهش پلاک دندانی، التهاب لثه، پوسیدگی دندان و بوی ناخوشایند دهان می شوند.
دهانشویه های حاوی فلوراید
این دهانشویه ها نه تنها می توانند پوسیدگی را در مراحل اولیه متوقف کنند بلکه موجب پیشگیری از ایجاد پوسیدگی در بقیه ی دندان ها نیز می گردند.
ترکیبات فعال در این دهانشویه ها معمولا سدیم فلوراید است که در دو غلظت 0.2% و 0.05% موجود هستند. در غلظت 0.2% تنها یک بار در هفته و در غلظت 0.05% هر روز نیاز به استفاده از این دهانشویه ها می باشد. مدت زمان استفاده باید فقط 30 ثانیه بوده و از آن بیشتر نشود. مطالعات نشان داده اند که اثر ضدپوسیدگی این دهانشویه ها حدود 30 تا 40 درصد می باشد.
دهانشویه های کلرهگزیدین
توصیه معمول دندانپزشکان، استفاده از دهانشویه های کلرهگزیدین به عنوان ضد پلاک و ضد عفونی کننده است. استفاده از کلرهگزیدین معمولا پس از جراحی های پریودنتال به منظور کنترل التهاب و پلاک زیر لثه ای در مدت زمان محدود تجویز می شود. دهانشویه ی کلرهگزیدین به دلیل اثر جانبی نظیر ایجاد حس سوزش در مخاط دهان و زرد کردن دندان ها و ترمیم های کامپوزیتی و همچنین کامپوزیت ونیر ها، برای استفاده ی روزانه و مداوم توصیه نمی شود.
کلرهگزیدین بوسیله ی اکثر سورفاکتانت های موجود در خمیر دندان ها غیرفعال می گردد، به همین دلیل این ماده را نمی توان به خمیردندان ها اضافه کرد و به طور جداگانه به صورت دهانشویه ارائه می شود. به دلیل این غیرفعال سازی، باید دقت کرد که دهانشویه های کلرهگزیدین 30 دقیقه قبل و یا بعد از مسواک زدن استفاده نشوند.
دهان شویه های با بیس روغنی
این دهان شویه ها هم در کاهش پلاک و هم در ژنژیویت (التهاب لثه) موثر هستند، زیرا روغن می تواند موجب تغییر دیواره ی سلولی باکتری ها شود. این دهانشویه ها شامل ترکیبات فعالی چون منتول، تیمول و اکالیپتول در الکل هستند. از عوارض جانبی اندک آنها می توان به سوزش خفیف مخاط دهان و همچنین تغییررنگ خارجی بر روی دندان ها به میزان کم اشاره کرد.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
