عکس CBCT دندان چیست و چه زمانی نیاز است؟

ایمپلنت پیچی است که با جراحی داخل فک ثابت می ‌شود و روی آن دندان مصنوعی قرار می‌گیرد و در نهایت ظاهری مشابه با دندان طبیعی پیدا می ‌کند.

به‌ طور کلی برای گذاشتن ایمپلنت دندان چندین مرحله باید انجام شود تا قطعات تشکیل دهنده در کنار یکدیگر قرار گیرند و بیمار بتواند به جای دندان طبیعی از آن استفاده کند. ایمپلنت از نظر ظاهری مشابه دندان طبیعی است و در دهان همان حس طبیعی را برای جویدن القا می‌کند و سوء هاضمه ایجاد شده بر اثر ناتوانی در جویدن غذا را برطرف می‌ نماید.

ایمپلنت دندان برای جایگزین کردن یک یا چندین دندان از دست رفته کاربرد دارد و می‌تواند برای تمام دندان‌ها به صورت ثابت یا متحرک استفاده شود. در هر دو حالت فوق کلمه ایمپلنت استفاده می‌شود اما حالت دوم بیانگر معنی واقعی ایمپلنت می‌باشد و به مجموعه‌ای از قطعات ایمپلنت گفته می‌شود و هر کدام از قطعات به تنهایی نام و کارایی مجزایی دارند.

قبل از شروع مراحل ایمپلنت نیاز به یک سری عکس از ناحیه مورد نظر می باشد:

• • عکس OPG یا پانورامیک
  • عکس CBCT

عکس OPG چیست؟

به وسیله عکس او پی جی می توان موقعیت کلیه دندان ها، عفونت ها، پوسیدگی دندان و کلیه موارد مهم دیگر در دندانپزشکی را مشاهده نمود. این نوع عکس در دسته عکس های رادیوگرافی و رادیولوژی قرار می گیرد.

تصویر برداری OPG  از نوع اشعه ایکس می باشد. به وسیله پرتو ایکس که توسط دستگاه رادیوگرافی تولید می گردد می توان جزئیات فک بالا و پایین را به صورت واضح مشاهده نمود.

تصویر برداری از دندان با روش OPG  بسیار آسان تر، سریع تر و بی دردسر تر نسبت به سایر روش های عکس برداری همچون توموگرافی رایانه ای چند برشی (MCT)، پاناروما و… است. علاوه بر این عکس برداری به این روش هیچ تاثیر مخربی بر روی بدن شما ندارد.

چه زمان نیاز به عکس OPG دارید؟

• برای بررسی وضعیت شکستگی دندان ها
• فکی که در رفته است
• عفونت های دندانی یا عصب کشی دندان
• ایمپلنت دندان
• برای بررسی وضعیت دندان ها قبل از جراحی هایی همچون جراحی دندان عقل

عکس CBCT چیست؟

زمانی که عکسبرداری دندان و دهان انجام شده توسط تجهیزات اشعه ایکس نتیجه بخش نباشد و نتوانند تشخیص مناسبی را انجام دهند از رادیو گرافی CBCT انجام میشود. رادیو گرافی CBCT با اشعه مخروطی خود میتواند تصویرهای بسیار عمیق و خوبی را ثبت نماید تا دندانپزشک بتواند نوع بیماری را تشخیص دهد. رادیو گرافی CBCT نوعی از رادیولوژی دندان میباشد که عکس دندان و کلیه استخوان و بافت های نرم دهان را بصورت سه بعدی تصویربردای میکند. از جمله ویژگی های این نوع رادیوگرافی دندان باید به آمادگی کم فرد اشاره نمود. مانند سایر روش های عکسبرداری دیگر نیاز نیست تا فرد برای انجام عکسبرداری آمادگی کامل داشته باشد.

البته نکته ای که در رادیو گرافی CBCT وجود دارد این است که نباید به صورت مداوم انجام شود زیرا اشعه آن ممکن است باعث بروز مشکلاتی در فرد شود. لباس هایی که برای این نوع رادیولوژی دندان باید به تن داشته باشید نیز بسیار مهم است و باید لباس های راحت و گشاد به تن کنید. از به همراه داشتن وسایلی همچون جواهرات، عینک، دندان مصنوعی و سنجاق سر نیز باید خودداری شود زیرا موجب ایجاد اختلال در عکس میشود.

از جمله کاربردهای رادیو گرافی CBCT میتوان به در اختیار دادن تصاویر از دندان های نهفته به پزشک معالج، تشخیص اختلالات مفصلی، قرار گیری بسیار دقیق ایمپلنتها، ارزیابی و بررسی فک، سینوس و مجاری عصبی، تشخیص تومورهای فک، تشخیصی ساختار استخوان ها، تشخیص منبع و منشا درد و جراحی ترمیمی اشاره نمود.

کاربردهای رایج عکس CBCT چیست؟

• مسیرهای عصبی
• توده استخوانی فک
• ساختار دهان
• سینوس و حفره بینی
• بافت‌های نرم دهان و دندان
• استخوان فک بالا و پایین

می‌توان از آن برای بسیاری از اهداف زیر نیز استفاده کرد:

• برنامه‌ریزی برای جراحی دندان‌های نهفته
• تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
• تشخیص، اندازه‌گیری و درمان تومورهای دهان، فک و صورت
• تعیین ساختار استخوان و جهت دندان
• تعیین منشاء درد یا بیماری دندان
• برنامه‌ریزی برای جراحی ترمیم

روش عکسبرداری CBCT  چگونه است؟

روش عکسبرداری دستگاه رادیو گرافی CBCT نیز بدین صورت است که ابتدا دستگاه با زاویه ۳۶۰ درجه به دور سر میچرخد و بعد از چندین عکسبرداری پی در پی آنها را در کنار یکدیگر قرار میدهد تا در نتیجه یک عکس سه بعدی به دست آید. دستگاه میتواند در یک دور چرخش به دور سر حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ عکس را ثبت نماید که این عکس ها همگی دو بعدی بوده و پس از انجام فرایندی یک عکس سه بعدی به دست می آید. بعد از انجام رادیو گرافی CBCT‌ نیز هیچگونه دردی برای بیمار به وجود نخواهد آمد و میتواند بلافاصله بعد از آزمایش فعالیتهای روزمره خود را از سر بگیرد.

9 کاربرد اصلی عکس CBCT که جالب است بدانید:

• تکنولوژی CBCT تأثیر اساسی در تصویربرداری فک و صورت داشته است
• CBCT نباید جایگزین پانورامیک یا رادیوگرافی-های معمولی در نظر گرفته‌شود بلکه باید به عنوان یک روش تکمیلی برای کاربردهای خاص باشد
• تکنیک CBCT مخصوصاً برای تصویربرداری دنتوماگزیلوفاسیال طراحی شده است و پتانسیل بهبود و ارتقاء تشخیص های پیشرفته در دندان‌پزشکی را دارد. استفاده ی بالینی از تصاویر CBCT از ناحیه ی دهان و ماگزیلوفاسیال در جراحی دنتو آلوئولار و ماگزیلوفاسیال، ایمپلنتولوژی، دندان‌پزشکی عمومی و تخصصی افزایش یافته‌است.
• شاید بیشترین کاربرد عکس CBCT در طراحی قرار دادن ایمپلنتهای دندانی باشد.
• CBCT تصاویر کراس سکشنال از ارتفاع استخوان آلوئولار، پهنا و زاویه را تأمین میکند و به طور دقیق ساختارهای حیاتی نظیر کانال عصبی آلوئولار تحتانی در مندیبل و یا سینوس در ماگزیلا را ترسیم میکند.
• تصویربرداری CBCT در تشخیص، ارزیابی و آنالیز ارتودنسی و آنومالیهای ماگزیلوفاسیال استفاده شده‌ است.
• عکس CBCT موقعیت دندان های نهفته و اضافی و رابطه ی آنها را با ریشه های مجاور یا دیگر ساختارهای آناتومیک نمایش میدهد. همچنین میتواند اطلاعاتی درباره خصوصیات مورفولوژی و ابعاد کام، شیب دندان، تحلیل ریشه و عرض استخوان آلوئول موجود برای حرکت باکولینگوال دندان کسب شود.
• CBCT تصاویر مالتی‌پلانار و سه بعدی از کندیل و ساختارهای اطراف را تأمین میکند تا آنالیز و تشخیص خصوصیات مورفولوژی استخوان، فضای مفصل و عملکرد دینامیک، که کلید های مهم جهت تأمین نتایج درمان مناسب در بیماران با علائم و نشانه های درد و کاهش دامنه حرکت مفصل ، را سهولت بخشد.
• تصویربرداری CBCT می‌تواند خصوصیات بیماری مفصلی دژنراتیو، آنومالی های تکاملی کندیل، انکیلوز و بیماری آرتریت روماتوئید را ترسیم کند.

CT چه تفاوتی با CBCT دارد؟

Computed Tomography یک روش تصویربرداری است که به اختصار CT نامیده می شود، جهت تهیه تصاویر کراس سکشنال (مقطعی) استفاده و اسکنر CT شامل تیوب اشعه X و یک مجموعه از آشکارسازها (دتکتورها) می باشد که دتکتور اشعه x خارج شده از بیمار را اندازه می گیرد. امروزه معرفی دستگاههای CBCT با دوز کمتر، هزینه پایین و دقت بیشتر در اندازه گیری های کرانیوفاسیال استفاده از CT را محدود نموده است. لذا استفاده از CBCT در کلینیک طی سالهای اخیر افزایش یافته است.

CT مدیکال با CBCT در مورد منبع اشعه X دتکتورها و الگوهای بازسازی متفاوت است. اساس تکنیکCBCT، دسته پرتو مخروطی است که بر روی دتکتور دو بعدی متمرکز شده است. دسته پرتو یکبار و یک دور چرخش 360 درجه را انجام داده و تولید یک سری تصاویر دو بعدی می نماید. سپس این تصاویر به صورت داده های سه بعدی بوسیله الگوریتم پیچیده CBCT که feld kamp و همکاران در سال 1984 ارائه دادند، در می آید. همچنین CBCT نسبت به Compact , CT بوده که استفاده از آن را در کلینیک دندانپزشکی آسان می سازد. مهمترین استفاده از CBCT در کلینیک شامل درمانهای جراحی ایمپلنت و جراحی های ماگزیلوفاسیال است.

دقت بالای تصاویر بدست آمده از CBCT و امکان تهیه تصاویر سه بعدی از ساختارها و امکان اندازه گیری روی تصاویر، باعث استفاده بیشتر CBCT در بسیاری امور تشخیصی و درمانی دندانپزشکی شده است. با وجود اینکه اسکن CBCT هنوز برای همه درمانهای ارتودنسی استفاده نمی شود، به هر حال برای بیماران با آنومالی های کرانیوفاسیال، شکافهای صورتی و یا در موارد جراحی ارتوگناتیک،تصاویر دقیق CBCT مزایای بسیاری دارد.

کاربردهای سی تی اسکن دندان (CBCT):

در ادامه با کاربردهای عکس cbct دندان آشنا می شویم.

ایمپلنت های دندانی:

دندانپزشکان قبل از درمان ایمپلنت برای بیمارانی که دندان خود را از دست داده اند درخواست CBCT به رادیولوژی تخصصی فک و صورت میفرستند تا با استفاده از گزارش نهایی، ضخامت استخوان را مشاهده و اندازه ایمپلنت مناسب برای بیمار را تعیین کنند.

در فک بالا طول ایمپلنت باید به اندازه ای باشد که وارد سینوس ماگزیلاری نشود.

در مورد فک پایین نیز ایمپلنت نباید وارد کانال عصب آلوئولار تحتانی شود. لازم به ذکر است امکان تعیین اندازه و جهت ایمپلنت با توجه به رادیوگرافی های ساده پانورامیک و تک دندان (PA) امکانپذیر نیست چرا که تصویری دو بعدی را تهیه میکنند.

جراحی دندانهای عقل:

آسیب به عصب آلوئولار تحتانی (IAN) یکی از اتفاقات شایع به دنبال کشیدن دندان های عقل پایین است که به دلیل مجاورت ریشه های دندان با کانال عصب فک پایین رخ میدهد.

رادیوگرافی پانورامیک به تنهایی نمیتواند موقعیت عصب را در رابطه با ریشه دندان عقل نشان دهد.

از آنجایی که احتمال روی هم افتادن (سوپرایمپوزیشن) ریشه ها و عصب آلوئولار تحتانی زیاد است ارجاع بیماران برای سی تی اسکن دندان قبل از کشیدن یا جراحی واجب است.

دندان های نهفته در فکین:

در بیشتر موارد بیماران پس از انجام رادیوگرافی پانورامیک متوجه وجود دندان نهفته میشوند.

بطور مثال بیمار برای ارتودنسی به دندانپزشک مراجعه میکند و ارتودنتیست برای مشاهده موقعیت فضایی دقیق دندان نهفته برای بیمار درخواست سی تی اسکن از ناحیه دندان نهفته میدهد و طرح درمان ارتودنسی را با توجه به رادیوگرافی  CBCT مشخص میکند.

بررسی تومورهای دندانی و فکین:

CBCT بهترین رادیوگرافی برای تشخیص دقیق محل، میزان تورم و تخریب و اثر گذاری کیستها و تومورهای دندان بر ساختارهای اطراف میباشد.

همچنین برای ارزیابی روند ترمیم ضایعه پس از جراحی پس از جراحی کاربرد دارد.

تفاوت opg و cbct چیست؟

عکس OPG (Ortho Pantomo Gram) یا عکس رادیولوژی دندان، در اصل یک روش تصویربرداری با اشعه ایکس استاندارد است. اما عکس CBCT نوعی روش سی‌تی‌اسکن دهان، دندان و فک است

اگرچه در هر دو روش از اشعه ایکس استفاده می‌شود اما از نظر دز اشعه، مکانیسم عملکرد دستگاه تصویربرداری و دقت و وضوح تصویر نهایی تفاوت‌های بارزی با یکدیگر دارند.

• دز اشعه ایکس در روش OPG کمتر است و این مساله باعث کاهش وضوع و دقت تصویر می‌شود
• عکس OPG دوبعدی است، درحالی‌که عکس CBCT سه‌بعدی است.
• عکس cbct قابلیت نمایش همزمان تصاویری از استخوان و بافت نرم را دارد، درحالی‌که عکس OPG روی نمایش ساختارهای محکمی مانند دندان و استخوان فک تاکید دارد. به‌همین‌دلیل، اغلب از آن برای بررسی وضعیت ریشه دندان‌ها، شکل استخوان فک، اختلالات مفصل گیجگاهی و غیره استفاده می‌شود
• دوز تشعشات اندک مورد استفاده در OPG باعث شده است که روش مناسب‌تری برای کودکان محسوب شود. چراکه خطرات و عوارض جانبی کمتری نسبت به عکس cbct دارد.

نکات قابل توجه بعد از گرفتن عکس CBCT:

عکسCBCT تقریبا بلافاصله آماده می‌شود و دندانپزشک متخصص یا جراح دهان، دندان و فک می‌تواند آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل کند. طبق نتایج بدست‌آمده در صورت لزوم می‌توانید برای ویزیت دیگر مراجعه کنید. به طور کلی عکس cbct، یک روش غیرتهاجمی است و به‌محض اتمام اسکن، می‌توانید به فعالیت‌های معمول خود بازگردید.

فواید گرفتن عکس cbct:

از مزایای گرفتن این عکس تخصصی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• روش سی‌تی‌اسکن با پرتو مخروطی، میزان تشعشعات پراکنده را کاهش و در نتیجه تصاویری با کیفیت بهتر ارائه می‌دهد.
• این روش طیف گسترده‌ای از نماها و زوایا را ایجاد می‌کند که می‌توان آن‌ها را دستکاری کرد تا ارزیابی کامل‌تری ارائه شود.
• سی‌تی‌اسکن با پرتو مخروطی اطلاعات بیشتری نسبت به سی‌تی‌اسکن یا تصویربرداری با اشعه ایکس معمولی از دندان ارائه می‌دهد و امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای درمان را فراهم می‌کند.
• این نوع سی‌تی‌اسکن بدون درد، غیرتهاجمی و دقیق است.
• مزیت اصلی آن توانایی در تصویربرداری همزمان از استخوان و بافت نرم است.
• پس از انجام آن اثر هیچ پرتویی در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.
• معمولا اشعه ایکس مورد استفاده برای انجام آن عوارض جانبی فوری ایجاد نمی‌کند.

خطرات و عوارض جانبی عکس CBCT:

اصولا همه روش‌های تصویربرداری در کنار مزایای خود با خطرات یا عوارض ویژه‌ای همراه هستند، اسکن CBCT نیز از این امر مستثنا نیست

طبق تجربه انجام این روش برای همه افراد مناسب نیست. به‌همین‌دلیل لازم است قبل از هرگونه اقدامی، دندانپزشک و کارکنان او را از سابقه پزشکی خود آگاه کنید.

• اگر احتمال بارداری وجود دارد، از قبل به آن‌ها اطلاع دهید.
• اگر از مشکل حساسیت پرتویی رنج می‌برید، باید به دندانپزشک خود نیز اطلاع دهید.
• ازآنجایی‌که کودکان به اشعه ایکس حساسیت بیشتری دارند، تنها درصورتی‌که برای تشخیص ضروری باشد باید آزمایش سی‌تی‌اسکن انجام دهند. انجام مکرر آن حتی برای بزرگسالان، به‌دلیل وجود خطر جهش در DNA و بروز سرطان توصیه نمی‌شود.

 نتیجه گیری

عکس CBCT دندان برای ایمپلنت فقط 14 ثانیه طول می‌کشد اما می‌تواند اطلاعات بسیار زیاد و دقیقی را دندانپزشک شما نشان دهد. در بیشتر موارد، بیمه تمام یا بخشی از هزینه عکس CBCT دندان برای ایمپلنت را تحت پوشش قرار می دهد.

بنابراین استفاده CT پرتو مخروطی کوچکتر، سریعتر و ایمن تر از سی تی اسکن معمولی است که شکل مخروطی آن باعث می شود که دوز تابش مورد نیاز کمتر باشد و زمان لازم برای اسکن فک نیز کاهش می یابد.

این تست تصویربرداری دیجیتال از اشعه ایکس و اطلاعات اشعه ایکس پردازش شده توسط کامپیوتر برای ایجاد تصویر بصری بسیار دقیق و با وضوح بالا از دندان ها و فک شما استفاده می کند. این یک جایگزین برای اشعه ایکس یا سی تی اسکن معمولی است و می تواند قبل از برنامه ریزی بسیاری از درمان های ارتودنسی و روش های دندانی از جمله قرار دادن ایمپلنت های دندانی مورد استفاده قرار گیرد.

سوالات متداول

از کجا باید عکس cbct تهیه کنیم؟
در مراکز رادیولوژی

در دوران بارداری امکان انداختن عکس cbct هست؟
معمولا به بیماران باردار توصیه می‌شود که سی‌تی‌اسکن با پرتو مخروطی را انجام ندهند. یکی از دلایل آن خطری است که برای جنین ایجاد می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که DNA جنین ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس آسیب ببیند و این مساله به‌صورت نقایص مادرزادی خود را نشان دهد. اگر باردار هستید، دندانپزشک با شما درباره روش‌های تصویربرداری جایگزین صحبت خواهد کرد. در موارد نادر ممکن است این روش به کمک محافظ سربی برای خانم‌های باردار یا شیرده انجام شود.

دکتر مهناز ارشد

متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی

متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب

استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران