همواره یکی از مشخصات سالمندی کم شدن تعداد دندان ها است. البته با وجود پیشرفت علم دنداپزشکی و بالا رفتن سطح بهداشت جامعه می توانیم به حفظ دندان های طبیعی خود امیدوار باشیم. اگر حفظ بهداشت دهان و دندان در زندگی شخص جز اولویت های مهم سلامتی باشد، قطعا همه دندان ها یا تعداد بیشتری از آنها حتی بعد از ۷۵ سالگی در دهان به شکل سالم باقی می مانند. علاوه بر مسواک زدن باید فاکتور‌های دیگری را نیز برای حفظ دندان در نظر گرفت، برای مثال رژیم غذایی مناسب در استحکام دندان ها اهمیت بالایی دارد که متاسفانه غالباً جدی گرفته نمی شود. برای اینکه بدانیم چگونه عمر دندان ها را افزایش دهیم، بهتر است مراقبت های ویژه دهان و دندان را بر اساس سن انسان دسته بندی کنیم.
مراقبت از دندان ها در دوران بارداری و شیردهی
بسیاری از ویژگی های سرشتی ما در شکم مادر شکل گرفته اند، یعنی زمانی که جنین بودیم. برخی خصوصیات در بدن بوجود آمده اند، اما علاوه بر ژنتیک، شرایط مادر هم بر جنین تاثیر می گذارد. مادران باردار باید از منابع کافی کلسیم برخوردار باشند تا از پوسیدگی دندان خود در دوران بارداری جلوگیری کرده و همچنین میزان کلسیم کافی به بدن جنین برسانند. نوزادی که متولد می شود، باید مقدار مناسبی کلسیم داشته باشد. سپس با تغذیه شیر مادر، منابع کلسیم را افزایش دهد. در دوران شیردهی، تغذیه مادر اهمیت ویژه ای دارد، مثلاً در رژیم غذایی او بایستی غذا‌هایی مانند لبنیات تازه و بهداشتی وجود داشته باشد تا به استحکام استخوان های مادر و نوزاد شیرخوار کمک کند. بسیاری از افراد که در سنین جوانی با پوسیدگی دندان مواجه هستند، در دوران نوزادی میزان کافی از شیر مادر دریافت نکرده اند یا مادر دارای شیر غنی نبوده است. بنابراین پس از تغذیه مناسب در دوران بارداری به تغذیه مناسب در زمان شیردهی نیز توجه کنید.
حتما بخوانید: مراقبت از دندان در دوران بارداری
مراقبت از دندان ها در دوران کودکی
اولین دندان هایی که در دهان انسان رشد می کنند، از نوع شیری بوده و تنها تا نوجوانی باقی می مانند. سپس جای خود را به دندان های دائمی می دهند. حفظ بهداشت دندان های شیری نیز اهمیت بالایی دارد و این وظیفه بر عهده والدین می باشد. برای مثال اگر برای کودک از قطره آهن استفاده می کنید، باید مراقب باشید که این ماده با دندان های کودک تماس پیدا نکند. همچنین در زمانی که کودک به میزان کافی در مسواک زدن مهارت ندارد، باید به این کار نظارت کنید تا دندان‌ها دچار پوسیدگی نشوند.
پس از آنکه فرزند شما به اندازه کافی بزرگ شد، خود می تواند بدون نظارت والدین مسواک بزند. هر فردی می بایست حتماً مسواک زدن را به عنوان یک عادت همیشگی از کودکی بیاموزد. برای اینکه از وضعیت استخوان های فک و چینش دندان های کودک خود اطلاع پیدا کنید، بهتر است کودک را در سن ۷ سالگی برای معاینه نزد متخصص ارتودنسی یا متخصص دندانپزشکی اطفال ببرید. چنانچه در دوران کودکی، یک یا چند دندان شیری فرزند شما دچار پوسیدگی شد و دندانپزشک ناچار به کشیدن آن بود، بایستی این فضای خالی با استفاده از مواد و روش های دندانپزشکی جهت رویش دندان های دائمی حفظ شود. در برخی موارد جای خالی دندان های شیری در دوران نوجوانی با دندان های کنار پر می شود و نتیجه آن بهم ریختگی تمام دندان ها می شود.
مراقبت از دندان ها در دوران نوجوانی
وقتی فرد به دوران نوجوانی می رسد، تقریباً تمام دندان های شیری جای خود را به دندان های دائمی داده اند. حال باید حفظ بهداشت دهان و دندان با حساسیت بیشتری دنبال شود، زیرا همه می خواهند این دندان ها را تا پایان عمر به بهترین شکل نگهداری کنند. باید بعد از هر وعده غذایی مسواک بزنید و روزی یکبار از نخ دندان استفاده کنید. همچنین مصرف دهانشویه های مناسب نیز توصیه می شود. چکاپ های دندانپزشکی را هر ۶ ماه یکبار انجام دهید. چنانچه دندانپزشک تشخیص داد که فرزند نوجوان شما نیاز به ارتودنسی دارد، در اسرع وقت این درمان را نزد یک متخصص ارتودنسی آغاز نمایید.
مراقبت از دندان‌ها در دوران جوانی
اگر آغاز جوانی را از سن ۱۸ سالگی در نظر بگیریم می توان گفت که تقریباً بعد از این سن همه افراد منتظر رویش دندان عقل هستند. اگر دندان عقل رویید با مسواک زدن دقیق از پوسیدگی آن جلوگیری کنید و یا با تشخیص متخصص فک و صورت، در صورت لزوم آن را بکشید. حال اگر دندان عقل تا سن ۲۲ سالگی مشاهده نشد، باید یک تصویر رادیوگرافی از دهان و دندان خود تهیه کرده و برای بررسی نزد متخصص فک و صورت بروید. اگر رادیوگرافی وجود دندان عقل نهفته را تایید کند، باید در اسرع وقت برای جراحی آن اقدام نمایید.
معمولاً دندان های عقل نهفته باعث ایجاد حس درد در فک شما شده و پس از چند سال چیدمان دندان های دیگر را نیز بر هم می زنند. پس در سنین جوانی مساله دندان عقل را جدی بگیرید. مسواک زدن و کشیدن نخ دندان را فراموش نکنید، مصرف سیگار را به حداقل برسانید، خوراکی های شیرین و نوشیدنی های الکلی یا گازدار را از برنامه غذایی خود حذف کرده و یا کاهش دهید. تمام این موارد به شما کمک می کنند که دندان هایی سالم تر و زیبا تری داشته باشید. چنانچه متوجه شدید دندان هایتان دارای پوسیدگی سطحی هستند، در اسرع وقت به یک متخصص ترمیمی مراجعه نموده و آن ها را درمان کنید. اگر دندانی را از دست داده اید و متخصص دندانپزشک مجبور به خارج کردن آن شد، حتماً برای ایمپلنت اقدام کنید تا فضای خالی توسط دندان های کناری پر نشود، چرا که این فرآیند نهایتاً باعث بهم ریختن چینش دندان ها خواهد شد.
حتما بخوانید: دندان عقل و زمان مناسب برای کشیدن
مراقبت از دندان ها در دوران میانسالی
معمولاً مشکلات دهان و دندان پس از ۴۰ سالگی بروز می کنند. شما می توانید برای پیشگیری از این بیماری ها بر روی تغذیه مناسب تمرکز کنید و با انجام چکاپ های منظم دندانپزشکی، شرایط را تحت کنترل داشته باشید. بهتر است در میانسالی مصرف شیرینی های مصنوعی را به طور کامل قطع نموده و استفاده از سبزیجات و لبنیات را افزایش دهید. برای اطمینان بیشتر به یک متخصص تغذیه مراجعه نموده و با انجام آزمایش های مختلف، از میزان منابع کلسیم در بدن خود اطلاع پیدا کنید. اگر میزان کلسیم در بدن کم شده باشد، متخصص تغذیه با رژیم غذایی مناسب و تجویز مکمل های دارویی این مشکل را برطرف خواهد کرد.
مراقبت از دندان ها در دوران سالمندی
اگر تمام مواردی که نام برده شد به خوبی رعایت شوند، انتظار داریم فرد در دوران سالمندی تمام دندان های طبیعی خود را حفظ کرده باشد. ممکن است همه دندان ها در این دوران در جای خود بوده ولی رنگ آن ها تغییر کرده و دچار ساییدگی شده باشند. این مشکلات نیز توسط متخصص پروتز و ترمیمی قابل پیشگیری و ترمیم می باشد.
حتما بخوانید: ساییدگی دندان و راههای درمان آن
نکات دیگر برای افزایش عمر دندان ها
- مساله تغذیه اهمیت ویژه ای در افزایش عمر دندان ها دارد که بایستی در تمام دوره های زندگی مورد توجه قرار بگیرد. بهتر است از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید و بدانید برای هر سن، چه رژیم غذایی مناسب تر است.
- مورد دیگری که در افزایش عمر دندان اهمیت دارد، حفظ بهداشت دهان و دندان است که با مسواک زدن و کشیدن نخ دندان میسر می شود. در همه سنین به عادت مسواک زدن اهمیت بدهید و درباره آن سهل انگاری نکنید.
- یکی از عوامل مهم در استحکام دندان ها، عامل ژنتیک است. باید بدانید که ازدواج های فامیلی در بسیاری از موارد باعث بروز بیماری های دهان و دندان یا اختلالات در استخوان فک می شوند. بسیاری از افراد که درگیر پوسیدگی های شدید دندانی یا اختلالات فک هستند، حاصل ازدواج فامیلی می باشند. بهتر است افرادی که با اقوام خود ازدواج کرده اند، قبل از بارداری برای انجام آزمایش های ژنتیک اقدام کنند.
- مطمئن باشید با تغذیه مناسب و مسواک زدن به طور مرتب، عمر دندان های طبیعی شما افزایش پیدا می کند و حتی ظاهر آن ها سالم تر و زیبا تر باقی می ماند. بسیار اهمیت دارد که والدین عادت مسواک زدن را در کودکان خود نهادینه کنند، زیرا آثار این عادت تا آخر عمر بر سلامت دهان و دندان فرد تاثیر خواهد داشت.
سوالات متداول
آیا جرم گیری برای دندان ها ضرر دارد؟
هدف از جرم گیری دندان فقط حذف رسوبات دندان ها می باشد که به کمک دستگاه اولتراسونیک انجام می گیرد و هیچ تراش یا آسیبی به مینا و سایر قسمت های دندان وارد نمی کند. توجه به این نکته بسیار مهم است که جرم گیری دندان فقط در افرادی که دندان هایشان جرم دارد لازم است ونه همه افراد. همچنین کسانی که جرم دندانی دارند و جرم گیری انجام نمی دهند، باعث وارد آوردن آسیب های جدی به لثه ها و دندان های خود می شوند.
آیا برای رعایت بهداشت استفاده از مسواک کافیست یا حتما باید از نخ دندان نیز استفاده کرد؟
برای حذف کامل پلاک دندانی که عامل بیماری هایی از جمله پوسیدگی و التهاب لثه است. باید پلاک از تمام سطوح دندانی از جمله نواحی بین دندانی حذف شود. از آنجایی که مسواک به تنهایی نمی تواند پلاک بین دندانی را حذف کند، استفاده از وسایل بهداشت بین دندانی الزامی است. وسایل متنوعی برای تمیز کردن ناحیه بین دندانی وجود دارد که یکی از آن ها نخ دندان است. در صورتی که ناحیه بین دندانی کاملا با بافت لثه پرشده باشد برای تمیز کردن این ناحیه بهترین وسیله نخ دندان است اما اگر در اثر بیماری پریودنتال، جراحی لثه یا وجود فاصله بین دندان ها لثه بین دندانی وجود نداشته باشد یا از بین رفته باشد می توان برای تمیز کردن نواحی بین دندانی از مسواک های بین دندانی یا مسواک های single tuftاستفاده کرد.
برای رعایت بهداشت بهتر است ابتدا مسواک زد یا از نخ دندان استفاده کرد؟
در این زمینه مطالعات زیادی وجود ندارد اما بیان شده است که به دلایل زیر شاید استفاده از نخ دندان قبل از مسواک زدن مفید باشد:
- استفاده از نخ دندان قبل از مسواک زدن اجازه می دهد تا فلوراید موجود در خمیردندان یا دیگر محتویات آن به سطوح بین دندانی تمیز شده دسترسی پیدا کرده و بتواند اثرات ضد پوسیدگی و ضد ژنژیویت و یا ضد حساسیت خود را اعمال کند.
- زمانی که فرد در ابتدا مسواک می زند ممکن است دیگر تمیز کردن بین دندانی را انجام ندهد زیرا:
احساس می کند دهان و دندان او تمیز است و نیاز به تمیز کردن بین دندانی کمتر حس می شود.
ممکن است فرد زمان کمی داشته باشد و نخ دندان زدن را به زمانی دیگر موکول کرده و فراموش کند.
لثه هایم عقب رفته ( تحلیل رفته) دلیل آن چیست و آیا قابل درمان است؟
دلایل بسیار زیادی برای تحلیل لثه وجود دارد که شایع ترین دلایل آن عبارتند از:
روش نادرست مسواک زدن (حرکات خشن افقی و عمودی)، مسواک نامناسب( مسواک با الیاف سخت یا Hard)، لثه نازک، موقعیت نامناسب دندان ها در فک.
تحلیل لثه به خودی خود برطرف نمی شود و نیاز به جراحی پیوند لثه دارد و میزان موفقیت آن به عواملی چون علت، وسعت، شکل، و ناحیه تحلیل بستگی دارد.
آیا استخوان تحلیل رفته اطراف دندان را می توان بازسازی کرد؟
میزان تحلیل استخوان، شکل و وسعت استخوان از دست رفته در این زمینه تعیین کننده هست. و بعضی از این تحلیل های استخوانی قابل بازسازی و درمان بوده و بعضی دیگر خیر. البته مراقبت های بیمار بعد از درمان و رعایت بهداشت مناسب برای پیشگیری از برگشت بیماری نیز در این زمینه بسیار مهم می باشد.
آیا بعد از گذاشتن ایمپلنت دیگر نیازی به مراجعه به متخصص دندانپزشک نیست؟
ایمپلنت های دندانی که امروزه به عنوان جایگزینی برای دندان های از دست رفته به حساب می آیند نیاز به مراقبت های بهداشتی همانند دندان طبیعی دارند یعنی باید به طور مرتب اطراف آنها با مسواک و وسایل بهداشت بین دندانی (نخ دندان، مسواک بین دندانی، مسواک single tuft، و…) تمیز شود که متخصص دندانپزشک شما در انتخاب نوع وسیله برای تمیز کردن نواحی بین دندانی به شما کمک می کند. در ضمن براساس شرایط دهان شما برنامه ریزی منظم برای معاینات دوره ای متخصص دندانپزشکی برای شما تعیین می گردد که شرکت در این معاینات منظم در حفظ سلامتی بافت نرم و سخت اطراف ایمپلنت ها و در نتیجه طول عمر بالا تر آنها بسیار کمک کننده است.
چرا درمان ایمپلنت برخی افراد با تاخیر انجام می شود و قبل از جراحی قرار دادن ایمپلنت نیاز به جراحی های دیگری دارند؟
در مواردی که ابعاد استخوان برای قرار دادن ایمپلنت مناسب نباشد قبل از قرار دادن ایمپلنت های دندانی جراحی هایی مانند بازسازی استخوان (پیوند استخوان) یا بالا بردن کف سینوس ممکن است نیاز باشد که در بعضی موارد 6 تا 9 ماه بعد از این جراحی های ابتدایی امکان قرار دادن ایمپلنت های دندانی فراهم می شود.
راهکار کلی حفظ سلامت دندان و لثه چیست؟
تمیز و سالم نگه داشتن دهان و مراقبت از دندان بسیار آسان و با اقدامات روتین زیر ممکن است:
- مسواک زدن دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید
- تمیز کردن بین دندان ها با نخ دندان حداقل یکبار در روز
- عادات غذایی که شامل کمتر خوردن شکر و نوشیدنی های قندی است.
- چکاپ منظم توسط متخصص دندانپزشک
آیا اصلاح طرح لبخند باعث پوسیدگی دندان های زیرین می شود ؟
خیر، در این درمان مهم این است که تمام پوسیدگی های دندانی به طور کامل ترمیم شوند و هیچ گونه پوسیدگی حتی سطحی باقی نماند .
ترمیم آمالگام یا کامپوزیت کدام بهتر است ؟
لفظ بهتر با بدتر در دندانپزشکی صحیح نمی باشد . هرکدام از این مواد مزایا و معایبی دارند که با معاینه و در نظر گرفتن تمامی جوانب، متخصص ترمیمی بهترین درمان را به شما توصیه خواهد کرد.
علت خون ریزی لثه هنگان مسواک زدن چیست ؟
خون ریزی لثه نتیجه ی التهاب آن می باشد این مساله را می توان با یک جرم گیری نزد متخصص دندانپزشک برطرف کرد، اما ممکن است دال بر وجود بیماری لثه نیز باشد. یک ارزیابی و معاینه کامل دهانی جهت تشخیص آن مورد نیاز است.
چه چیزی سبب بوی دهان می شود؟
بوی بد دهان در اثر عوامل مختلفی نظیر بیماری لثه ، سیگار کشیدن ، عفونت دهان ، مشکلات گوارشی ، دهان خشک و بعضی بیماری های سیستماتیک ایجاد می شود . ابتدا باید به طور دقیق بیمار معاینه شود تا علت تشخیص داده شود و سپس اقدام به درمان کرد.
چه مواد غذایی برای سلامت دهان و دندان اطفال ضروریست؟
- مواد غذایی غنی از آهن مانند حبوبات شامل لوبیا، عدس
- پروتئین ها شامل: گوشت قرمز، تخم مرغ، پروتئین حیوانی، شیر و بادام زمینی و جوانه ها سرشار از پروتئین هستند.
- سبزیجات شامل: کاهو، کلم سبز و جعفری
- ویتامین ها شامل: میوه جات مختلف مثل کدو حلوایی، هویج، سیب زمینی و بروکلی مملو از ویتامین A هستند.
مسواک زدن دندان ها، چه قدر باید طول بکشد؟
2 دقیقه حداقل زمانی است که کودکان و بزرگسالان باید به مسواک زدن اختصاص دهند. با این حال، ۳ دقیقه بهتر است. می توانید از یک ساعت شنی (سه دقیقه ای) کمک بگیرید تا گذشت ۳ دقیقه به وضوح دیده شود.
مشخصات یک مسواک خوب چیست؟
نرم باشد و حتي با شدت عمل دست ها روي مسواك، لثه‌ها صدمه نبيند و در نهايت نيز بتواند جرم‌هاي دندان را بخوبي پاك كند. همینطور جنس مسواک باید مرغوب باشد.
دکتر مهناز ارشد
متخصص پروتزهای دندانی، ایمپلنت و زیبایی
متخصص درمان مشکلات مفصل فکی و آپنه خواب
استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
